Luận Văn Thạc Sĩ Nghiên Cứu Nhân Vật Dị Biệt Trong Tác Phẩm Của Nguyễn Nhật Ánh

• Tác giả: Lê Ngọc Hân
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thanh Sơn
• Trường học: Trường Đại Học Quy Nhơn
• Chuyên ngành: Văn Học Việt Nam
• Đề tài: Nhân Vật Dị Biệt Trong Sáng Tác Của Nguyễn Nhật Ánh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Quy Nhơn

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Lịch sử vấn đề
• 0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.4. Phương pháp nghiên cứu
• 0.5. Đóng góp của luận văn
• 0.6. Cấu trúc luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: HÀNH TRÌNH SÁNG TẠO, ĐỐI TƯỢNG ĐỘC GIẢ VÀ KIỂU NHÂN VẬT TRONG SÁNG TÁC NGUYỄN NHẬT ÁNH
• 1.1. Hành trình sáng tạo của Nguyễn Nhật Ánh
• 1.1.1. Con đường đến với văn chương
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Hành trình sáng tạo của Nguyễn Nhật Ánh

Nguyễn Nhật Ánh, sinh ngày 7 tháng 5 năm 1955, là một trong những nhà văn nổi bật của văn học thiếu nhi Việt Nam. Hành trình sáng tạo của ông bắt đầu từ những năm 80 của thế kỷ XX, khi ông chuyển từ quê hương Quảng Nam vào Sài Gòn. Tại đây, ông không chỉ học tập mà còn tham gia vào các hoạt động văn hóa, xã hội. Ông đã từng làm thanh niên xung phong, dạy học và làm phóng viên. Những trải nghiệm này đã góp phần hình thành nên phong cách viết của ông. Ông thường viết về tuổi thơ, về những kỷ niệm đẹp đẽ của mình, điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như "Mắt biếc" và "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh". Ông chia sẻ rằng, "Khi đi vào con đường văn chương, tôi viết đủ thứ nhưng chủ yếu là viết cho thiếu nhi, vì đó là mảng đề tài hợp với tạng chất của mình". Sự kết hợp giữa ký ức và hiện thực đã tạo nên những nhân vật sống động, gần gũi với độc giả trẻ. Ông luôn ý thức về trách nhiệm của mình khi viết, điều này thể hiện qua việc ông nghiên cứu kỹ lưỡng tâm lý và hành vi của trẻ em để tạo ra những nhân vật chân thực.

1.1. Con đường đến với văn chương

Nguyễn Nhật Ánh đã có một con đường đến với văn chương rất tự nhiên. Ông lớn lên trong một vùng quê nghèo nhưng đầy thơ mộng, nơi đã nuôi dưỡng tâm hồn nhạy cảm của ông. Những kỷ niệm từ thuở ấu thơ đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho ông. Ông từng nói: "Tôi viết về Bình Quế trong Mắt biếc, Bình Tú trong Đi qua hoa cúc...". Những hình ảnh quê hương, những kỷ niệm đẹp đẽ đã trở thành chất liệu cho các tác phẩm của ông. Ông không chỉ viết cho trẻ em mà còn viết cho những người đã từng là trẻ em, điều này thể hiện sự sâu sắc trong tư duy nghệ thuật của ông. Ông đã dành nhiều thời gian để nghiên cứu tâm lý trẻ em, từ việc đọc sách giáo khoa đến việc tham gia vào các lớp học để hiểu rõ hơn về thế giới của các em. Điều này giúp ông tạo ra những nhân vật có chiều sâu và gần gũi với độc giả.

II. Đối tượng độc giả và kiểu nhân vật dị biệt

Đối tượng độc giả của Nguyễn Nhật Ánh chủ yếu là trẻ em và thanh thiếu niên. Ông đã khéo léo xây dựng những nhân vật dị biệt, phản ánh những khía cạnh đa dạng của cuộc sống trẻ thơ. Những nhân vật này không chỉ đơn thuần là hình ảnh của trẻ em mà còn mang trong mình những nỗi niềm, tâm tư phức tạp. Ông đã tạo ra những nhân vật như Thằng quỷ nhỏ, những nhân vật mang tính cách khác biệt, thể hiện sự đa dạng trong tâm lý và hành động. Những nhân vật này thường gặp phải những khó khăn, thử thách trong cuộc sống, từ đó thể hiện được sự mạnh mẽ và nghị lực của tuổi trẻ. Ông từng nói: "Nhân vật của tôi không chỉ là những đứa trẻ, mà còn là những tâm hồn đang tìm kiếm bản thân trong thế giới rộng lớn". Điều này cho thấy sự sâu sắc trong cách ông xây dựng nhân vật, không chỉ dừng lại ở bề nổi mà còn đi sâu vào tâm hồn của họ.

2.1. Khái niệm nhân vật dị biệt

Khái niệm nhân vật dị biệt trong sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh được hiểu là những nhân vật không hoàn toàn phù hợp với tiêu chuẩn xã hội, có những đặc điểm riêng biệt về ngoại hình, tính cách hoặc hoàn cảnh sống. Những nhân vật này thường mang trong mình những nỗi cô đơn, mặc cảm, và điều này tạo nên sự đồng cảm từ phía độc giả. Ông đã khéo léo lồng ghép những yếu tố này vào các tác phẩm của mình, từ đó tạo ra những câu chuyện hấp dẫn và ý nghĩa. Nhân vật dị biệt không chỉ là hình ảnh của sự khác biệt mà còn là biểu tượng cho những giá trị nhân văn sâu sắc. Ông đã thể hiện rõ điều này qua các tác phẩm như "Kính vạn hoa" và "Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ", nơi mà những nhân vật này không chỉ đơn thuần là những đứa trẻ mà còn là những tâm hồn đang tìm kiếm chỗ đứng trong cuộc sống.

III. Nghệ thuật khắc họa nhân vật dị biệt

Nghệ thuật khắc họa nhân vật dị biệt trong sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh rất phong phú và đa dạng. Ông sử dụng nhiều phương pháp để thể hiện những đặc điểm riêng biệt của nhân vật, từ ngoại hình đến tâm lý. Những nhân vật của ông thường được miêu tả với những nét đặc trưng rõ ràng, giúp độc giả dễ dàng nhận diện và cảm nhận. Ông đã khéo léo sử dụng ngôn ngữ để tạo ra những hình ảnh sống động, gần gũi. Ví dụ, trong tác phẩm "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh", nhân vật chính không chỉ là một cậu bé mà còn là hình ảnh của một thế hệ trẻ thơ đang lớn lên trong bối cảnh xã hội đầy biến động. Ông đã thể hiện sự cô đơn, nỗi nhớ quê hương và những khao khát của tuổi trẻ qua từng trang viết. Điều này không chỉ tạo nên sự hấp dẫn cho câu chuyện mà còn giúp độc giả cảm nhận được những giá trị nhân văn sâu sắc.

3.1. Khắc họa nhân vật dị biệt qua ngoại hình

Khắc họa nhân vật dị biệt qua ngoại hình là một trong những phương pháp hiệu quả mà Nguyễn Nhật Ánh sử dụng. Ông thường miêu tả nhân vật với những đặc điểm ngoại hình nổi bật, giúp độc giả dễ dàng hình dung và cảm nhận. Những nhân vật như Thằng quỷ nhỏ hay các nhân vật trong "Kính vạn hoa" đều có những nét đặc trưng riêng, từ cách ăn mặc đến cử chỉ, hành động. Điều này không chỉ tạo nên sự khác biệt mà còn phản ánh tính cách và tâm hồn của nhân vật. Ông từng chia sẻ: "Ngoại hình là một phần quan trọng trong việc xây dựng nhân vật, nó giúp tôi truyền tải những thông điệp sâu sắc hơn". Qua đó, độc giả không chỉ thấy được sự khác biệt mà còn cảm nhận được những nỗi niềm, tâm tư của nhân vật.

Tổng quan nghiên cứu

Nguyễn Nhật Ánh là một hiện tượng đặc biệt trong văn học thiếu nhi Việt Nam đương đại với hơn 100 tác phẩm được xuất bản và tái bản liên tục, thu hút đông đảo bạn đọc nhỏ tuổi cũng như những người từng là trẻ em. Các tác phẩm của ông không chỉ phản ánh thế giới tuổi thơ trong sáng, hồn nhiên mà còn chứa đựng những bài học sâu sắc về nhân cách và cuộc sống. Luận văn tập trung nghiên cứu về nhân vật dị biệt trong sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh, một kiểu nhân vật ít được khai thác chuyên sâu trước đây nhưng lại góp phần làm phong phú thế giới nhân vật của nhà văn. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các tác phẩm tiêu biểu như Kính vạn hoa, Những cô em gái, Bàn có năm chỗ ngồi, Phòng trọ ba người, Thằng quỷ nhỏ, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, Con chó nhỏ mang giỏ hoa hồng và một số tác phẩm khác. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ đặc điểm cơ bản và nghệ thuật xây dựng nhân vật dị biệt, đồng thời khẳng định vị trí và đóng góp của Nguyễn Nhật Ánh trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hiểu sâu sắc hơn về quan niệm thẩm mỹ và tư tưởng nghệ thuật của nhà văn, cũng như góp phần nâng cao giá trị giáo dục và nhân văn trong văn học thiếu nhi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về nhân vật trong văn học hiện đại, đặc biệt tập trung vào khái niệm nhân vật dị biệt – những nhân vật có đặc điểm bất thường về ngoại hình, tâm lý hoặc tính cách. Khái niệm “dị biệt” được hiểu là sự khác lạ, lập dị về diện mạo, hành động và tâm lý, tương đồng với thuật ngữ “grotesque” trong văn học, thể hiện qua sự phóng đại, tương phản giữa cái đẹp và cái xấu, cái bi và cái hài. Ngoài ra, luận văn sử dụng lý thuyết về nghệ thuật khắc họa nhân vật qua ngoại hình, nội tâm, lời nói và hành động để phân tích sâu sắc hình tượng nhân vật dị biệt trong sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh. Các khái niệm chính bao gồm: nhân vật dị biệt dạng “sai lỗi của tạo hóa”, nhân vật dị biệt dạng “phó bản - người”, nội tâm nhân vật, và nghệ thuật xây dựng cốt truyện, giọng điệu trong văn học thiếu nhi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hệ thống để khảo sát nhân vật dị biệt một cách toàn diện và có hệ thống, giúp khái quát đặc điểm chung của nhóm nhân vật này trong sáng tác Nguyễn Nhật Ánh. Phương pháp phân tích, tổng hợp được áp dụng để đánh giá, so sánh các đặc điểm nội dung và nghệ thuật của nhân vật dị biệt qua các tác phẩm tiêu biểu. Phương pháp so sánh, đối chiếu được sử dụng nhằm làm nổi bật nét riêng biệt của nhân vật dị biệt trong sáng tác Nguyễn Nhật Ánh so với các tác phẩm cùng chủ đề của các nhà văn khác. Nguồn dữ liệu chính là các tác phẩm văn học của Nguyễn Nhật Ánh được xuất bản từ năm 1985 đến 2018, cùng các công trình nghiên cứu, bài báo, luận văn liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm khoảng 10 tác phẩm tiêu biểu, được chọn lọc theo tiêu chí có sự xuất hiện rõ nét của nhân vật dị biệt. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu mục tiêu nhằm tập trung vào các tác phẩm có giá trị phân tích cao. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng 1 năm, từ khảo sát tài liệu đến phân tích và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nhân vật dị biệt dạng “sai lỗi của tạo hóa”: Đây là nhóm nhân vật có ngoại hình bất thường do khiếm khuyết bẩm sinh hoặc tai nạn, như Bảy (Bàn có năm chỗ ngồi) với chân cong, Mẫn (Phòng trọ ba người) bị teo chân, ông Năm Ve có sáu ngón tay, hay bé Hoa (Mười lăm ngọn nến) bị câm bẩm sinh. Những nhân vật này dù mang dị tật nhưng đều thể hiện nghị lực sống phi thường, phẩm chất tốt đẹp và sự hòa nhập với cộng đồng. Ví dụ, Bảy học giỏi, tham gia các hoạt động lớp học bình thường; Mẫn thi đậu đại học Bách khoa và sống lạc quan. Tỷ lệ nhân vật dị biệt dạng này chiếm khoảng 60% trong các tác phẩm nghiên cứu.

2. Nhân vật dị biệt dạng “phó bản - người”: Nhóm này gồm những nhân vật có ngoại hình kỳ dị, gần giống người nhưng không hoàn chỉnh, như thằng Dưa (Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh) còi cọc, Quỳnh (Thằng quỷ nhỏ) với đôi tai to và mũi đỏ ửng. Họ thường bị bạn bè trêu chọc, xa lánh nhưng lại có tài năng, phẩm chất đáng quý như Quỳnh là học sinh giỏi, khéo tay làm mộc, được trẻ con trong xóm yêu mến. Tỷ lệ nhân vật dạng này chiếm khoảng 30% trong tổng số nhân vật dị biệt.

3. Khắc họa nội tâm nhân vật dị biệt: Các nhân vật dị biệt thường mang trong mình nỗi cô đơn, mặc cảm, ám ảnh và đôi khi là trạng thái điên loạn nhẹ. Tuy nhiên, Nguyễn Nhật Ánh không tập trung vào bi kịch mà nhấn mạnh sự lạc quan, nghị lực và tình người. Ví dụ, Quỳnh dù bị bạn bè gọi là “thằng quỷ nhỏ” nhưng luôn bình thản, giúp đỡ trẻ con và được yêu quý. Nội tâm nhân vật được thể hiện qua lời nói, hành động và suy nghĩ, tạo nên chiều sâu tâm lý hấp dẫn.

4. Nghệ thuật xây dựng nhân vật dị biệt: Nguyễn Nhật Ánh sử dụng giọng điệu hồn nhiên, dí dỏm, pha trộn triết lý nhẹ nhàng để thể hiện nhân vật dị biệt. Cốt truyện tuyến tính kết hợp với tình huống kịch tính vừa phải giúp nhân vật phát triển tự nhiên, gần gũi với độc giả thiếu nhi. Kết cấu truyện lồng trong truyện cũng được sử dụng để làm nổi bật tính cách và số phận nhân vật.

Thảo luận kết quả

Nguyễn Nhật Ánh đã thành công trong việc xây dựng nhân vật dị biệt không chỉ qua ngoại hình mà còn qua nội tâm phong phú, tạo nên những hình tượng nhân vật vừa gần gũi vừa độc đáo. So với các nhà văn trước đây như Nam Cao, nhân vật dị biệt của Nguyễn Nhật Ánh không mang nặng bi kịch mà hướng tới sự lạc quan, nhân văn và hy vọng. Điều này phù hợp với quan niệm sáng tác cho thiếu nhi, vừa giải trí vừa giáo dục, giúp trẻ em và người lớn hiểu và cảm thông hơn với những người khác biệt. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các kiểu nhân vật dị biệt và bảng so sánh đặc điểm nội tâm giữa các nhân vật tiêu biểu. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ quan niệm nghệ thuật và tư tưởng nhân văn trong sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh, đồng thời mở rộng hiểu biết về vai trò của nhân vật dị biệt trong văn học thiếu nhi Việt Nam hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu chuyên sâu về nhân vật dị biệt trong văn học thiếu nhi: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng khảo sát các tác phẩm khác của Nguyễn Nhật Ánh và các tác giả cùng thời để làm rõ hơn vai trò và ảnh hưởng của nhân vật dị biệt. Thời gian thực hiện trong 2 năm, chủ thể là các viện nghiên cứu văn học và trường đại học.

2. Ứng dụng hình tượng nhân vật dị biệt trong giáo dục và phát triển kỹ năng sống cho trẻ em: Các trường học và tổ chức giáo dục nên sử dụng các tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh để giáo dục lòng nhân ái, sự cảm thông và kỹ năng hòa nhập xã hội cho học sinh. Thời gian triển khai từ 1-3 năm, chủ thể là các trường phổ thông và trung tâm giáo dục kỹ năng.

3. Phát triển các chương trình đào tạo, tập huấn cho giáo viên về phương pháp giảng dạy văn học thiếu nhi có nhân vật dị biệt: Giúp giáo viên hiểu sâu sắc hơn về giá trị nhân vật dị biệt và cách khai thác trong giảng dạy nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục. Thời gian 1 năm, chủ thể là các sở giáo dục và đào tạo.

4. Khuyến khích xuất bản và dịch thuật các tác phẩm có nhân vật dị biệt ra tiếng nước ngoài: Để quảng bá văn học thiếu nhi Việt Nam và nhân vật dị biệt ra thế giới, góp phần nâng cao vị thế văn học Việt Nam. Chủ thể là các nhà xuất bản và cơ quan văn hóa, thời gian 3-5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn học và sinh viên ngành Ngữ văn: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và phân tích chi tiết về nhân vật dị biệt trong văn học thiếu nhi, giúp mở rộng kiến thức chuyên môn và phương pháp nghiên cứu.

2. Giáo viên và cán bộ giáo dục: Tài liệu hữu ích để hiểu sâu sắc hơn về giá trị giáo dục của văn học thiếu nhi, đặc biệt trong việc phát triển nhân cách và kỹ năng sống cho học sinh qua các nhân vật dị biệt.

3. Nhà văn và biên tập viên văn học thiếu nhi: Tham khảo để nâng cao chất lượng sáng tác và biên tập, khai thác hiệu quả hình tượng nhân vật dị biệt nhằm tạo sức hấp dẫn và giá trị nhân văn trong tác phẩm.

4. Phụ huynh và những người quan tâm đến giáo dục trẻ em: Giúp hiểu rõ hơn về tâm lý và thế giới nội tâm của trẻ em qua các nhân vật dị biệt, từ đó hỗ trợ việc giáo dục và nuôi dưỡng tâm hồn trẻ một cách phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

1. Nhân vật dị biệt trong sáng tác của Nguyễn Nhật Ánh có đặc điểm gì nổi bật?
   Nhân vật dị biệt thường có ngoại hình bất thường hoặc tính cách khác lạ, nhưng đều mang phẩm chất tốt đẹp, nghị lực sống và sự hòa nhập với cộng đồng. Ví dụ như Bảy với chân cong nhưng học giỏi và hòa đồng.

2. Tại sao nhân vật dị biệt lại được nhà văn chú trọng trong các tác phẩm thiếu nhi?
   Nhân vật dị biệt giúp phản ánh sự đa dạng và phức tạp của cuộc sống, đồng thời giáo dục trẻ em về lòng nhân ái, sự cảm thông và chấp nhận sự khác biệt, phù hợp với mục tiêu giáo dục qua văn học thiếu nhi.

3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích nhân vật dị biệt?
   Luận văn sử dụng phương pháp hệ thống, phân tích tổng hợp và so sánh đối chiếu nhằm khảo sát toàn diện đặc điểm và nghệ thuật xây dựng nhân vật dị biệt trong các tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh.

4. Nhân vật dị biệt có ảnh hưởng như thế nào đến độc giả thiếu nhi?
   Nhân vật dị biệt giúp trẻ em nhận thức về sự đa dạng của con người, phát triển lòng bao dung và kỹ năng xã hội, đồng thời tạo sự đồng cảm và niềm tin vào cuộc sống qua những câu chuyện gần gũi, chân thực.

5. Làm thế nào để giáo viên khai thác hiệu quả nhân vật dị biệt trong giảng dạy?
   Giáo viên có thể sử dụng các câu chuyện có nhân vật dị biệt để tổ chức thảo luận, hoạt động nhóm, giúp học sinh hiểu và cảm nhận sâu sắc về giá trị nhân văn, từ đó phát triển kỹ năng sống và tư duy phản biện.

Kết luận

• Nguyễn Nhật Ánh là nhà văn tiêu biểu của văn học thiếu nhi Việt Nam với hơn 100 tác phẩm, trong đó nhân vật dị biệt chiếm vị trí quan trọng, góp phần làm phong phú thế giới nhân vật.
• Nhân vật dị biệt trong sáng tác của ông được phân thành hai dạng chính: dạng “sai lỗi của tạo hóa” và dạng “phó bản - người”, đều thể hiện sự đa dạng về ngoại hình và nội tâm.
• Nghệ thuật xây dựng nhân vật dị biệt của Nguyễn Nhật Ánh kết hợp giọng điệu hồn nhiên, cốt truyện tuyến tính và tình huống kịch tính nhẹ nhàng, tạo nên sức hấp dẫn và giá trị giáo dục sâu sắc.
• Luận văn góp phần làm sáng tỏ quan niệm nghệ thuật và tư tưởng nhân văn của nhà văn, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới về nhân vật dị biệt trong văn học thiếu nhi Việt Nam.
• Đề xuất các giải pháp ứng dụng nghiên cứu vào giáo dục, đào tạo và phát triển văn học thiếu nhi, đồng thời khuyến khích mở rộng nghiên cứu và quảng bá tác phẩm ra quốc tế.

Hành trình nghiên cứu tiếp theo sẽ tập trung vào phân tích sâu hơn về mối quan hệ giữa nhân vật dị biệt và các yếu tố văn hóa xã hội trong sáng tác Nguyễn Nhật Ánh, đồng thời phát triển các chương trình giáo dục dựa trên hình tượng nhân vật dị biệt. Độc giả và các nhà nghiên cứu được mời tiếp tục khám phá và ứng dụng những giá trị nhân văn từ luận văn này.