Nghiên cứu hiện trạng đa dạng sinh học của côn trùng thuộc bộ cánh cứng tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang, tỉnh Tuyên Quang

• Tác giả: Lê Hải Hiện
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thế Nhã
• Trường học: Trường Đại học Lâm nghiệp
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên rừng
• Đề tài: Nghiên Cứu Hiện Trạng Đa Dạng Sinh Học Của Côn Trùng Thuộc Bộ Cánh Cứng Và Đề Xuất Một Số Giải Pháp Quản Lý Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Na Hang, Tỉnh Tuyên Quang
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hà Nội

Mục lục chi tiết

• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Khái quát chung về côn trùng
• 1.2. Đặc điểm của Bộ cánh cứng
• 1.3. Tổng quan nghiên cứu về côn trùng cánh cứng ở ngoài nước
• 1.4. Tổng quan nghiên cứu về côn trùng cánh cứng ở Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu chung
• 2.2. Mục tiêu cụ thể
• 2.3. Giới hạn nghiên cứu
• 2.4. Nội dung nghiên cứu
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Phương pháp kế thừa
• 2.5.2. Phương pháp điều tra thực địa
• 2.5.3. Phương pháp xử lý số liệu và bảo quản mẫu
• 3. CHƯƠNG 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN NA HANG
• 3.1. Giới thiệu chung về khu bảo tồn
• 3.2. Lịch sử hình thành
• 3.3. Cơ cấu tổ chức. Công tác xây dựng cơ bản và tổ chức
• 3.4. Công tác quản lý và bảo vệ rừng
• 3.5. Hoạt động du lịch sinh thái và tuyên truyền giáo dục môi trường
• 3.6. Điều kiện tự nhiên
• 3.6.1. Vị trí địa lí
• 3.6.2. Địa hình - Địa thế
• 3.6.3. Khí hậu, thời tiết
• 3.7. Tài nguyên thiên nhiên
• 3.7.1. Tài nguyên đất
• 3.7.2. Tài nguyên nước
• 3.7.3. Tài nguyên du lịch
• 3.7.4. Tài nguyên thực vật
• 3.7.5. Tài nguyên động vật
• 3.8. Hiện trạng tài nguyên rừng
• 3.8.1. Diện tích các loại đất loại rừng
• 3.8.2. Trữ lượng các loại rừng. Lâm sản ngoài gỗ
• 3.8.3. Hiện trạng sử dụng đất lâm nghiệp
• 3.9. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội
• 3.9.1. Nguồn nhân lực
• 3.9.2. Thực trạng kinh tế xã hội
• 3.10. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ VÀ PHÂN TÍCH KẾT QUẢ
• 4.1. Thành phần loài côn trùng cánh cứng trong khu vực nghiên cứu
• 4.2. Tính đa dạng của côn trùng cánh cứng trong khu vực nghiên cứu
• 4.3. Đa dạng về sinh cảnh của côn trùng cánh cứng
• 4.4. Sự đa dạng trong quan hệ dinh dưỡng của côn trùng cánh cứng
• 4.5. Đặc điểm sinh học, sinh thái của một số loài côn trùng thường gặp
• 4.5.1. Xén tóc màu nâu – Dorysthenes granulosus (Thomson)
• 4.5.2. Họ bọ rùa – Coccinellidae
• 4.5.3. Bọ Hung - Holotrichia parallela Motschulsky
• 4.5.4. Ban miêu đen đầu đỏ - Epicauta hirticornis (Haag-Rutenberg, 1880)
• 4.5.5. Bọ hung sừng chữ Y - Allomyrina dichotoma (Linnaeus, 1771)
• 4.5.6. Vòi voi gai - Leptopius sp.
• 4.6. Đề xuất các biện pháp quản lý côn trùng cánh cứng
• 4.6.1. Các giải pháp chung
• 4.6.2. Các giải pháp kỹ thuật
• 4.6.3. Đề xất biện pháp quản lý côn trùng cánh cứng tại KBTTN Na Hang
• KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

Tóm tắt

I. Tổng Quan Về Đa Dạng Sinh Học Côn Trùng Cánh Cứng Coleoptera

Việt Nam, với vị trí địa lý tại Đông Nam Á, là một quốc gia có đa dạng sinh học cao. Côn trùng, đặc biệt là côn trùng cánh cứng (Coleoptera), đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái. Chúng vừa là nguồn thức ăn cho nhiều loài động vật khác, vừa có ảnh hưởng lớn đến nông lâm nghiệp. Nghiên cứu về đa dạng sinh học côn trùng là cần thiết để hiểu rõ hơn về vai trò của chúng và bảo tồn các loài. Theo thống kê, có đến 80% số loài côn trùng ăn cây xanh và bản thân chúng lại là thức ăn của nhiều loài động vật khác như chim, cá, nhện,...

1.1. Khái niệm và đặc điểm chung của côn trùng cánh cứng

Côn trùng cánh cứng (Coleoptera) là bộ lớn nhất trong lớp Insecta, với hơn 350.000 loài đã được mô tả. Chúng có kích thước đa dạng, từ rất nhỏ đến rất lớn, và phân bố rộng rãi trên thế giới. Đặc điểm nổi bật của bộ này là đôi cánh trước cứng cáp, bảo vệ đôi cánh sau mỏng manh. Miệng của chúng có kiểu gặm nhai, phù hợp với nhiều loại thức ăn khác nhau. Côn trùng cánh cứng trải qua quá trình biến thái hoàn toàn, từ trứng, ấu trùng, nhộng đến con trưởng thành.

1.2. Vai trò sinh thái của côn trùng cánh cứng trong tự nhiên

Côn trùng cánh cứng đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng. Chúng tham gia vào quá trình thụ phấn cho cây, cung cấp dinh dưỡng cho động vật, và kìm hãm sự phát triển của các sinh vật gây hại. Tuy nhiên, một số loài cũng có thể gây hại cho cây trồng và rừng. Sự cân bằng giữa các loài côn trùng là yếu tố quan trọng để duy trì sự ổn định của hệ sinh thái. Côn trùng là một thành phần không thể thiếu được của hệ sinh thái rừng với các mặt tích cực như góp phần thụ phấn cho nhiều loài cây, cung cấp dinh dưỡng cho các loài động vật, kìm hãm các sinh vật gây hại… góp phần tạo nên cân bằng sinh thái.

II. Thách Thức Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Côn Trùng Tại Na Hang

Khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang, tỉnh Tuyên Quang, là một khu vực có đa dạng sinh học phong phú. Tuy nhiên, các hoạt động của con người và biến đổi khí hậu đang gây ra những tác động tiêu cực đến khu hệ côn trùng. Mất rừng, sử dụng thuốc trừ sâu tràn lan, và thay đổi môi trường sống đe dọa sự tồn tại của nhiều loài côn trùng cánh cứng. Cần có các biện pháp bảo tồn hiệu quả để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên quý giá này. Theo báo cáo của WWF tại Việt Nam năm 2000 thì tốc độ suy giảm đa dạng sinh học của nước ta nhanh hơn nhiều so với các nước trong khu vực.

2.1. Tác động của con người đến đa dạng sinh học côn trùng

Các hoạt động của con người như phá rừng, khai thác gỗ, và sử dụng thuốc trừ sâu đang gây ra những tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học côn trùng tại Na Hang. Mất môi trường sống, ô nhiễm nguồn nước, và suy giảm nguồn thức ăn là những nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm số lượng và thành phần loài côn trùng. Đặc biệt do các hoạt động phun thuốc trừ sâu một cách tràn lan, thiếu khoa học làm nhiều loài côn trùng bị suy giảm và bị diệt vong, làm ảnh hưởng xấu đến mạng lưới thức ăn trong tự nhiên, từ đó làm mất cân bằng hệ sinh thái, ảnh hưởng xấu đến cuộc sống con người.

2.2. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến phân bố côn trùng

Biến đổi khí hậu đang làm thay đổi môi trường sống của nhiều loài côn trùng cánh cứng tại Na Hang. Sự thay đổi nhiệt độ, lượng mưa, và độ ẩm ảnh hưởng đến phân bố và sinh trưởng của chúng. Một số loài có thể thích nghi và phát triển, trong khi những loài khác có thể bị suy giảm hoặc diệt vong. Cần có các nghiên cứu để đánh giá tác động của biến đổi khí hậu và đưa ra các biện pháp ứng phó phù hợp.

2.3. Thiếu hụt thông tin về đa dạng sinh học côn trùng cánh cứng

Hiện tại, thông tin về đa dạng sinh học côn trùng cánh cứng tại Na Hang còn hạn chế. Các nghiên cứu về thành phần loài, phân bố, và sinh thái học của chúng chưa được thực hiện đầy đủ. Điều này gây khó khăn cho việc xây dựng các kế hoạch bảo tồn hiệu quả. Cần có các chương trình nghiên cứu khoa học để thu thập thông tin và nâng cao nhận thức về giá trị của đa dạng sinh học.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học Côn Trùng Cánh Cứng

Nghiên cứu đa dạng sinh học côn trùng cánh cứng tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang đòi hỏi các phương pháp tiếp cận khoa học và bài bản. Các phương pháp bao gồm điều tra thực địa, thu thập mẫu vật, định danh loài, và phân tích dữ liệu. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp thông tin quan trọng để đánh giá hiện trạng đa dạng sinh học và đề xuất các giải pháp bảo tồn. Để quản lý hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên thì việc hiểu biết côn trùng là rất cần thiết.

3.1. Điều tra thực địa và thu thập mẫu côn trùng cánh cứng

Phương pháp điều tra thực địa là bước quan trọng để thu thập thông tin về thành phần loài và phân bố của côn trùng cánh cứng. Các kỹ thuật thu mẫu bao gồm sử dụng bẫy đèn, vợt bắt côn trùng, và thu thập trực tiếp trên cây cỏ. Mẫu vật sau đó được bảo quản và định danh tại phòng thí nghiệm. Qua bản đề tài này, tôi cũng xin bày tỏ lòng cảm ơn đến ban giám đốc cùng toàn thể cán bộ trong KBTTN Na Hang đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ trong suốt thời gian thu thập, điều tra số liệu hiện trường.

3.2. Định danh và phân loại học côn trùng cánh cứng Coleoptera

Định danh loài là quá trình xác định tên khoa học của côn trùng cánh cứng dựa trên các đặc điểm hình thái và di truyền. Các chuyên gia phân loại học côn trùng sử dụng các tài liệu tham khảo và khóa định loại để xác định loài. Quá trình này đòi hỏi kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm. Năm 1968 và sau này Medevedev đã công bố một công trình về họ Bọ lá (Chrysomelidae) ở Việt Nam, trong đó có 8 loài mới đối với khoa học.

3.3. Phân tích dữ liệu và đánh giá đa dạng sinh học

Dữ liệu thu thập được từ điều tra thực địa và định danh loài được phân tích để đánh giá đa dạng sinh học của côn trùng cánh cứng. Các chỉ số đa dạng loài, như số lượng loài, độ phong phú, và độ đồng đều, được sử dụng để so sánh giữa các khu vực và thời điểm khác nhau. Các phương pháp thống kê và GIS cũng được sử dụng để phân tích phân bố và môi trường sống của côn trùng.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học Côn Trùng Cánh Cứng Na Hang

Nghiên cứu tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang đã ghi nhận sự hiện diện của nhiều loài côn trùng cánh cứng khác nhau. Kết quả cho thấy sự đa dạng loài cao, với nhiều loài đặc hữu và quý hiếm. Tuy nhiên, cũng có sự xuất hiện của một số loài gây hại, đòi hỏi các biện pháp quản lý phù hợp. Côn trùng thuộc bộ Coleoptera có kích thước rất đa dạng, từ rất nhỏ (nhỏ hơn 1 mm) đến rất lớn (trên 75 mm), một số loài thuộc vùng nhiệt đới, chiều dài cơ thể có thể đạt đến 125 mm.

4.1. Thành phần loài côn trùng cánh cứng Coleoptera được ghi nhận

Nghiên cứu đã xác định được danh sách các loài côn trùng cánh cứng có mặt tại Na Hang. Danh sách này bao gồm cả các loài phổ biến và các loài ít gặp. Thông tin về thành phần loài là cơ sở quan trọng để theo dõi và đánh giá sự thay đổi của đa dạng sinh học theo thời gian. Năm 1921 Vitalis de Salvza chủ biên tập Faune Entomologi que de L’indochine đã công bố thu thập được 3612 loài côn trùng. Riêng miền Bắc Việt Nam có 1196 loài.

4.2. Phân bố và sinh cảnh của côn trùng cánh cứng tại Na Hang

Phân bố của côn trùng cánh cứng tại Na Hang phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm môi trường sống, nguồn thức ăn, và điều kiện khí hậu. Một số loài có phạm vi phân bố rộng, trong khi những loài khác chỉ xuất hiện ở một số khu vực nhất định. Nghiên cứu đã xác định các sinh cảnh quan trọng cho côn trùng cánh cứng, như rừng nguyên sinh, rừng thứ sinh, và vùng ven sông suối.

4.3. Đặc điểm sinh thái của một số loài côn trùng cánh cứng

Nghiên cứu đã mô tả đặc điểm sinh thái của một số loài côn trùng cánh cứng thường gặp tại Na Hang. Thông tin này bao gồm vòng đời, thức ăn, tập tính, và vai trò trong hệ sinh thái. Hiểu rõ sinh thái học của côn trùng là cần thiết để đưa ra các biện pháp quản lý và bảo tồn hiệu quả. Xén tóc màu nâu – Dorysthenes granulosus (Thomson) . Họ bọ rùa – Coccinellidae . Bọ Hung - Holotrichia parallela Motschulsky . Ban miêu đen đầu đỏ - Epicauta hirticornis (Haag-Rutenberg, 1880). Bọ hung sừng chữ Y - Allomyrina dichotoma (Linnaeus, 1771). Vòi voi gai - Leptopius sp.

V. Giải Pháp Quản Lý và Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Côn Trùng

Để bảo tồn đa dạng sinh học côn trùng cánh cứng tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang, cần có các giải pháp quản lý và bảo tồn toàn diện. Các giải pháp này bao gồm bảo vệ môi trường sống, kiểm soát sử dụng thuốc trừ sâu, nâng cao nhận thức cộng đồng, và tăng cường nghiên cứu khoa học. Với tính cấp thiết đó thì việc thực hiện đề tài “Nghiên cứu hiện trạng đa dạng sinh học của côn trùng thuộc Bộ cánh cứng và đề xuất một số giải pháp quản lý tại Khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang, tỉnh Tuyên Quang” là rất cần thiết.

5.1. Bảo vệ và phục hồi môi trường sống tự nhiên

Bảo vệ và phục hồi môi trường sống tự nhiên là yếu tố quan trọng nhất để bảo tồn đa dạng sinh học côn trùng. Các biện pháp bao gồm ngăn chặn phá rừng, trồng rừng, và phục hồi các sinh cảnh bị suy thoái. Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng địa phương để thực hiện các biện pháp này một cách hiệu quả. Mất rừng tự nhiên đe dọa trực tiếp đến đa dạng sinh học của Việt Nam, mất rừng đồng nghĩa với việc thu hẹp nơi cư trú của nhiều loài động vật, nhiều loài đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng.

5.2. Kiểm soát sử dụng thuốc trừ sâu và hóa chất độc hại

Sử dụng thuốc trừ sâu và hóa chất độc hại gây ảnh hưởng tiêu cực đến đa dạng sinh học côn trùng. Cần có các quy định chặt chẽ về việc sử dụng các loại hóa chất này, và khuyến khích sử dụng các biện pháp kiểm soát sinh học thay thế. Nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của thuốc trừ sâu và lợi ích của các biện pháp kiểm soát sinh học là rất quan trọng. Đặc biệt do các hoạt động phun thuốc trừ sâu một cách tràn lan, thiếu khoa học làm nhiều loài côn trùng bị suy giảm và bị diệt vong, làm ảnh hưởng xấu đến mạng lưới thức ăn trong tự nhiên, từ đó làm mất cân bằng hệ sinh thái, ảnh hưởng xấu đến cuộc sống con người.

5.3. Nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị đa dạng sinh học

Nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của đa dạng sinh học là yếu tố then chốt để bảo tồn côn trùng cánh cứng. Các chương trình giáo dục và tuyên truyền cần được triển khai để giúp người dân hiểu rõ hơn về vai trò của côn trùng trong hệ sinh thái và tầm quan trọng của việc bảo tồn chúng. Hoạt động du lịch sinh thái và tuyên truyền giáo dục môi trường .

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học Côn Trùng

Nghiên cứu đa dạng sinh học côn trùng cánh cứng tại khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang là cần thiết để bảo tồn tài nguyên thiên nhiên quý giá này. Kết quả nghiên cứu cung cấp thông tin quan trọng để xây dựng các kế hoạch quản lý và bảo tồn hiệu quả. Cần có sự tiếp tục nghiên cứu khoa học và hợp tác giữa các bên liên quan để bảo vệ đa dạng sinh học cho các thế hệ tương lai. Vì vậy, chúng ta cần phải nghiên cứu đánh giá hiện trạng đa dạng sinh học một cách đầy đủ, từ đó làm cơ sở khoa học để tiến hành công tác bảo tồn đa dạng sinh học có hiệu quả.

6.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu và ý nghĩa khoa học

Nghiên cứu đã xác định được thành phần loài, phân bố, và sinh thái học của côn trùng cánh cứng tại Na Hang. Kết quả này có ý nghĩa khoa học quan trọng, góp phần vào việc hiểu rõ hơn về đa dạng sinh học của khu vực và cung cấp cơ sở khoa học cho các hoạt động bảo tồn.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về côn trùng cánh cứng Coleoptera

Các hướng nghiên cứu khoa học tiếp theo về côn trùng cánh cứng tại Na Hang bao gồm: Nghiên cứu về đa dạng di truyền, đa dạng chức năng, và tác động của biến đổi khí hậu. Cần có sự đầu tư vào các chương trình nghiên cứu khoa học để nâng cao kiến thức và kỹ năng cho các nhà khoa học trẻ.

6.3. Kiến nghị và đề xuất cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học

Các kiến nghị và đề xuất cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại Na Hang bao gồm: Tăng cường quản lý và bảo vệ môi trường sống, kiểm soát sử dụng thuốc trừ sâu, nâng cao nhận thức cộng đồng, và tăng cường hợp tác quốc tế. Cần có sự cam kết và hành động từ tất cả các bên liên quan để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên quý giá này.

Nội dung chính

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là một trong những quốc gia có đa dạng sinh học cao với diện tích khoảng 330.541 km². Trong đó, côn trùng chiếm tỷ lệ lớn, khoảng 75% tổng số loài động vật đã biết, với hơn 1 triệu loài được mô tả. Bộ cánh cứng (Coleoptera) là bộ lớn nhất trong lớp côn trùng, với hơn 350.000 loài đã được mô tả trên thế giới. Khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang, tỉnh Tuyên Quang, có diện tích khoảng 22.000 ha, là một trong những khu vực có hệ sinh thái rừng phong phú, đa dạng với nhiều loài động, thực vật quý hiếm, trong đó có nhiều loài côn trùng bộ cánh cứng.

Nghiên cứu tập trung đánh giá hiện trạng đa dạng sinh học của côn trùng thuộc bộ cánh cứng tại khu bảo tồn này trong khoảng thời gian 6 tháng (từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2013). Mục tiêu chính là xác định thành phần loài, đánh giá tính đa dạng sinh học và đề xuất các giải pháp quản lý nhằm bảo tồn và kiểm soát các loài côn trùng gây hại. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ cân bằng sinh thái, duy trì đa dạng sinh học và phát triển bền vững tài nguyên rừng tại khu bảo tồn Na Hang.

Việc nghiên cứu này cũng góp phần bổ sung dữ liệu khoa học cho công tác quản lý tài nguyên rừng, đồng thời hỗ trợ phát triển các chính sách bảo tồn phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sinh thái học về đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên rừng. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết đa dạng sinh học: Đánh giá sự phong phú và phân bố của các loài côn trùng bộ cánh cứng dựa trên các chỉ số đa dạng sinh học như chỉ số Shannon-Wiener, chỉ số tương đồng sinh cảnh, và tỷ lệ xuất hiện loài (P%). Lý thuyết này giúp hiểu rõ vai trò của côn trùng trong hệ sinh thái rừng và tác động của các yếu tố môi trường đến sự phân bố của chúng.

2. Mô hình quản lý tài nguyên rừng bền vững: Tập trung vào việc bảo tồn đa dạng sinh học thông qua các biện pháp kỹ thuật và quản lý nhằm duy trì cân bằng sinh thái, hạn chế tác động tiêu cực từ hoạt động khai thác và phát triển kinh tế. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của việc giám sát, kiểm soát và giáo dục cộng đồng trong bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: đa dạng sinh học, sinh cảnh, thành phần loài, mật độ loài, và các nhóm dinh dưỡng của côn trùng (ăn thực vật, ăn thịt, phân giải hữu cơ, ký sinh).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực địa kết hợp với xử lý số liệu định lượng và phân tích thống kê. Cụ thể:

• Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 10 tuyến điều tra trải dài qua 8 dạng sinh cảnh đại diện tại khu bảo tồn Na Hang, với 30 điểm điều tra được bố trí theo tiêu chuẩn diện tích 100 m² mỗi điểm. Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài 6 tháng (từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2013).

• Phương pháp thu thập mẫu: Bao gồm quan sát trực tiếp, vợt bắt, bẫy đèn, điều tra trên cây sống, cây đổ đã chết, gốc cây mục và dưới đất. Mỗi phương pháp được áp dụng phù hợp với đặc điểm sinh cảnh và tập tính của côn trùng bộ cánh cứng.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: 30 điểm điều tra được chọn đại diện cho các dạng sinh cảnh chính như rừng tự nhiên núi đá, rừng tre nứa, rừng trồng xen nương rẫy, trảng cỏ,... nhằm đảm bảo tính đại diện và đa dạng của mẫu.

• Phân tích số liệu: Sử dụng các chỉ số đa dạng sinh học, tỷ lệ xuất hiện loài (P%), mật độ cá thể, và phân tích so sánh giữa các sinh cảnh. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê chuyên dụng để đánh giá mức độ đa dạng và phân bố loài.

• Timeline nghiên cứu: Chuẩn bị và điều tra sơ thám (tháng 3/2013), thu thập mẫu thực địa (tháng 4-9/2013), xử lý mẫu và phân tích số liệu (tháng 10-11/2013), tổng hợp và đề xuất giải pháp (tháng 12/2013).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thành phần loài phong phú: Tổng cộng ghi nhận được khoảng 89 loài côn trùng bộ cánh cứng thuộc 13 họ khác nhau tại khu bảo tồn Na Hang. Trong đó, họ Chrysomelidae chiếm đa số với nhiều loài có vai trò sinh thái quan trọng.

2. Đa dạng sinh học theo sinh cảnh: Sinh cảnh rừng phục hồi có chỉ số đa dạng sinh học cao nhất với giá trị chỉ số Shannon-Wiener đạt khoảng 23,36, trong khi sinh cảnh rừng rậm có chỉ số thấp nhất (d=2,09). Tỷ lệ loài xuất hiện ở các dạng sinh cảnh khác nhau cho thấy sự phân bố không đồng đều, với khoảng 60% loài thường gặp ở nhiều sinh cảnh.

3. Phân bố theo nhóm dinh dưỡng: Các nhóm côn trùng ăn thực vật chiếm khoảng 55%, nhóm ăn thịt chiếm 30%, còn lại là các nhóm phân giải hữu cơ và ký sinh. Tỷ lệ các loài gây hại chủ yếu chiếm khoảng 10% tổng số loài thu thập được.

4. Mật độ và tỷ lệ xuất hiện loài: Một số loài như xén tóc màu nâu (Dorysthenes granulosus) và bọ rùa (Coccinellidae) có mật độ cao, tỷ lệ xuất hiện trên 50% điểm điều tra, cho thấy vai trò quan trọng trong hệ sinh thái và tiềm năng ảnh hưởng đến rừng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy khu bảo tồn Na Hang có đa dạng sinh học côn trùng bộ cánh cứng phong phú, phản ánh sự đa dạng sinh cảnh và điều kiện tự nhiên thuận lợi. Chỉ số đa dạng sinh học cao ở sinh cảnh rừng phục hồi cho thấy vai trò quan trọng của các khu vực này trong việc duy trì nguồn gen và cân bằng sinh thái. So sánh với các nghiên cứu tại Vườn quốc gia Tam Đảo và Bạch Mã, chỉ số đa dạng sinh học tại Na Hang tương đương hoặc cao hơn, chứng tỏ giá trị bảo tồn đặc biệt của khu vực.

Sự phân bố không đồng đều của các nhóm dinh dưỡng phản ánh mối quan hệ phức tạp giữa các loài côn trùng và môi trường sống. Nhóm ăn thực vật chiếm ưu thế, đồng thời một số loài gây hại có mật độ cao, đòi hỏi các biện pháp quản lý phù hợp để hạn chế thiệt hại cho rừng. Việc sử dụng biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các nhóm dinh dưỡng và biểu đồ tròn phân bố loài theo sinh cảnh sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các kết quả này.

Ngoài ra, tác động của các yếu tố như khí hậu, địa hình và hoạt động của con người cũng ảnh hưởng đến sự phân bố và đa dạng của côn trùng. Việc bảo vệ các sinh cảnh tự nhiên và phục hồi rừng là cần thiết để duy trì sự đa dạng và ổn định của quần thể côn trùng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác giám sát và quản lý côn trùng gây hại: Áp dụng các biện pháp kỹ thuật như bẫy sinh học, sử dụng thiên địch tự nhiên để kiểm soát mật độ các loài gây hại, nhằm giảm thiểu thiệt hại cho rừng. Thời gian thực hiện: ngay trong vòng 1-2 năm; chủ thể: Ban quản lý khu bảo tồn phối hợp với các chuyên gia sinh học.

2. Phục hồi và bảo vệ các sinh cảnh rừng tự nhiên và rừng phục hồi: Tập trung trồng mới và bảo vệ các khu vực rừng bị suy thoái, đặc biệt là rừng tre nứa và rừng thứ sinh, nhằm duy trì đa dạng sinh học và cân bằng sinh thái. Thời gian thực hiện: 3-5 năm; chủ thể: chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư và các tổ chức bảo tồn.

3. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền về vai trò của côn trùng trong hệ sinh thái và tầm quan trọng của bảo tồn đa dạng sinh học. Thời gian thực hiện: liên tục; chủ thể: Ban quản lý khu bảo tồn, các trường học và tổ chức xã hội.

4. Nghiên cứu tiếp tục và cập nhật dữ liệu đa dạng sinh học: Thực hiện các nghiên cứu định kỳ để theo dõi biến động quần thể côn trùng, đánh giá hiệu quả các biện pháp quản lý và điều chỉnh kịp thời. Thời gian thực hiện: hàng năm; chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học và Ban quản lý khu bảo tồn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý tài nguyên rừng và bảo tồn thiên nhiên: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý, bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên rừng tại các khu bảo tồn thiên nhiên.

2. Các nhà khoa học và nghiên cứu sinh ngành sinh thái học, côn trùng học: Tham khảo dữ liệu đa dạng sinh học, phương pháp điều tra và phân tích để phát triển các nghiên cứu chuyên sâu hơn về côn trùng và hệ sinh thái rừng.

3. Cán bộ kiểm lâm và nhân viên bảo vệ rừng: Áp dụng các giải pháp quản lý côn trùng gây hại và bảo tồn loài có ích trong công tác bảo vệ rừng hàng ngày.

4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực môi trường: Nâng cao nhận thức về vai trò của côn trùng trong hệ sinh thái, tham gia tích cực vào các hoạt động bảo tồn và phát triển sinh thái bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao nghiên cứu đa dạng sinh học côn trùng bộ cánh cứng lại quan trọng?
   Côn trùng bộ cánh cứng chiếm tỷ lệ lớn trong đa dạng sinh học và đóng vai trò quan trọng trong cân bằng sinh thái, như thụ phấn, phân giải hữu cơ và kiểm soát sâu hại. Hiểu rõ đa dạng giúp bảo tồn và quản lý hiệu quả tài nguyên rừng.

2. Phương pháp thu thập mẫu côn trùng nào được sử dụng trong nghiên cứu?
   Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp như vợt bắt, bẫy đèn, điều tra trên cây sống, cây đổ, gốc cây mục và dưới đất để thu thập mẫu đại diện cho các sinh cảnh khác nhau.

3. Khu bảo tồn Na Hang có những dạng sinh cảnh nào?
   Có 8 dạng sinh cảnh chính gồm rừng tự nhiên núi đá, rừng tự nhiên núi đất, rừng tre nứa, rừng chuối cây bụi, rừng thứ sinh phục hồi, rừng trồng xen nương rẫy, rừng trồng thuần loài và trảng cỏ.

4. Các biện pháp quản lý côn trùng gây hại được đề xuất là gì?
   Bao gồm sử dụng thiên địch tự nhiên, bẫy sinh học, phục hồi sinh cảnh, tuyên truyền giáo dục cộng đồng và giám sát định kỳ để kiểm soát mật độ loài gây hại.

5. Làm thế nào để cộng đồng dân cư tham gia bảo tồn đa dạng sinh học?
   Thông qua các chương trình tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức, khuyến khích tham gia bảo vệ rừng, báo cáo các hoạt động khai thác trái phép và hỗ trợ các dự án bảo tồn tại địa phương.

Kết luận

• Khu bảo tồn thiên nhiên Na Hang có đa dạng sinh học côn trùng bộ cánh cứng phong phú với khoảng 89 loài thuộc 13 họ, phản ánh giá trị sinh thái cao của khu vực.
• Sinh cảnh rừng phục hồi có chỉ số đa dạng sinh học cao nhất, đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn nguồn gen và cân bằng sinh thái.
• Các nhóm dinh dưỡng của côn trùng phân bố đa dạng, trong đó nhóm ăn thực vật chiếm ưu thế, đồng thời tồn tại các loài gây hại cần được quản lý hiệu quả.
• Đề xuất các giải pháp quản lý bao gồm giám sát, phục hồi sinh cảnh, giáo dục cộng đồng và nghiên cứu tiếp tục nhằm bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên rừng.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên rừng tại khu bảo tồn Na Hang, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực sinh thái côn trùng.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp quản lý đã đề xuất và thực hiện các nghiên cứu bổ sung để cập nhật dữ liệu đa dạng sinh học, góp phần bảo vệ hệ sinh thái rừng bền vững.