Tổng quan nghiên cứu

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, tính đến cuối năm 2017, toàn cầu có khoảng 36,9 triệu người nhiễm HIV, trong đó 1,8 triệu ca nhiễm mới và 940.000 người tử vong do các nguyên nhân liên quan đến HIV. Tại Việt Nam, trong 9 tháng đầu năm 2017, có 6.883 trường hợp nhiễm HIV mới được phát hiện, với tỷ lệ lây truyền qua đường tình dục chiếm 58%, qua đường máu 32%, và mẹ truyền sang con 2,6%. Đặc biệt, nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam có tỷ lệ nhiễm HIV tăng từ 5,1% năm 2015 lên 7,36% năm 2016. Mặc dù có nhiều nỗ lực phòng chống, số ca nhiễm mới vẫn chưa giảm đáng kể, đồng thời vẫn còn nhiều người nhiễm HIV chưa được phát hiện sớm.

Trong bối cảnh đó, sinh viên điều dưỡng đóng vai trò quan trọng trong công tác phòng chống và chăm sóc người bệnh HIV/AIDS. Tuy nhiên, kiến thức và thái độ của sinh viên về HIV/AIDS có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng chăm sóc và hiệu quả phòng chống dịch bệnh. Nghiên cứu này nhằm đánh giá kiến thức về HIV/AIDS, thái độ trong phòng chống và chăm sóc người bệnh HIV/AIDS của sinh viên năm thứ hai và năm thứ ba Trường Cao đẳng Quân y 1 năm 2019, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến kiến thức và thái độ của sinh viên.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường Cao đẳng Quân y 1, Sơn Tây, Hà Nội, trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 8 năm 2019. Mục tiêu chính là đánh giá mức độ kiến thức và thái độ của sinh viên đối với HIV/AIDS, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo và công tác phòng chống dịch bệnh trong tương lai. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng nguồn nhân lực y tế, góp phần giảm thiểu sự kỳ thị và nâng cao chất lượng chăm sóc người bệnh HIV/AIDS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết kiến thức - thái độ - hành vi và mô hình phòng chống dịch bệnh. Lý thuyết kiến thức - thái độ - hành vi nhấn mạnh mối quan hệ giữa kiến thức về HIV/AIDS, thái độ đối với người bệnh và hành vi phòng chống, chăm sóc. Mô hình phòng chống dịch bệnh tập trung vào các yếu tố dịch tễ học, đường lây truyền và biện pháp phòng ngừa HIV/AIDS.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kiến thức về HIV/AIDS: Hiểu biết về virus HIV, các đường lây truyền, giai đoạn nhiễm, biện pháp phòng ngừa và chăm sóc người bệnh.
  • Thái độ đối với người bệnh HIV/AIDS: Bao gồm thái độ “cảm thông” và “xa lánh” thể hiện sự đồng cảm hoặc kỳ thị với người nhiễm HIV.
  • Thái độ trong chăm sóc người bệnh HIV/AIDS: Mức độ sẵn sàng và cam kết của sinh viên trong việc chăm sóc người bệnh.
  • Phơi nhiễm nghề nghiệp: Nguy cơ lây nhiễm HIV trong quá trình thực hành y tế, đặc biệt với nhân viên y tế và sinh viên điều dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang có phân tích, với cỡ mẫu toàn bộ 331 sinh viên điều dưỡng năm thứ hai và năm thứ ba tại Trường Cao đẳng Quân y 1. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đối tượng tham gia có đủ sức khỏe và đồng ý tham gia nghiên cứu.

Nguồn dữ liệu thu thập qua bộ phiếu câu hỏi phát vấn gồm ba phần: kiến thức về HIV/AIDS (16 câu hỏi), thái độ đối với người nhiễm HIV/AIDS (21 câu hỏi), và thái độ trong chăm sóc người bệnh HIV/AIDS (14 câu hỏi). Các câu hỏi sử dụng thang đo Likert 5-6 mức độ để đánh giá mức độ đồng ý hoặc không đồng ý.

Quy trình thu thập thông tin được thực hiện từ tháng 4 đến tháng 8 năm 2019, tại 5 giảng đường của trường. Các điều tra viên được tập huấn kỹ lưỡng để đảm bảo thu thập số liệu chính xác, khách quan. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, kiểm định t-test, chi-square và phân tích hồi quy để xác định các yếu tố liên quan.

Các tiêu chí đánh giá kiến thức dựa trên điểm cắt 50% (≥20 điểm là đạt), thái độ được phân loại thành thái độ “cảm thông” hoặc “xa lánh”, thái độ chăm sóc thành “đồng cảm” hoặc “không đồng cảm”. Nghiên cứu cũng chú trọng đến việc kiểm soát sai số và đảm bảo đạo đức nghiên cứu, bảo mật thông tin cá nhân người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu: Trong tổng số 331 sinh viên, tỷ lệ nữ chiếm 77,3%, nam chiếm 22,7%. Độ tuổi trung bình của sinh viên năm thứ hai là 19,22 ± 0,78 tuổi, năm thứ ba là 20,31 ± 0,83 tuổi. Sự khác biệt về giới và tuổi giữa hai nhóm không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).

  2. Kiến thức về HIV/AIDS: Tỷ lệ sinh viên đạt kiến thức về HIV/AIDS là khoảng 65%. Sinh viên năm thứ ba có điểm kiến thức trung bình cao hơn năm thứ hai, với tỷ lệ đạt lần lượt khoảng 70% và 60%. Các câu hỏi về đường lây truyền HIV, biện pháp phòng ngừa phơi nhiễm nghề nghiệp và các nhiễm trùng cơ hội được trả lời đúng trên 75%. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 20% sinh viên nhầm lẫn về các dịch sinh học không lây truyền HIV như nước bọt, mồ hôi.

  3. Thái độ đối với người bệnh HIV/AIDS: Khoảng 60% sinh viên thể hiện thái độ “cảm thông” với người nhiễm HIV, trong khi 40% còn lại có dấu hiệu “xa lánh” hoặc kỳ thị. Sinh viên năm thứ ba có thái độ tích cực hơn so với năm thứ hai (p < 0,05). Một số biểu hiện kỳ thị như lo lắng khi tiếp xúc, không muốn chăm sóc người bệnh vẫn tồn tại ở khoảng 15-20% sinh viên.

  4. Thái độ trong chăm sóc người bệnh HIV/AIDS: Tỷ lệ sinh viên sẵn sàng chăm sóc người bệnh HIV/AIDS đạt khoảng 70%. Tuy nhiên, có khoảng 25% sinh viên bày tỏ lo ngại về nguy cơ phơi nhiễm nghề nghiệp và có ý định tránh hoặc từ chối chăm sóc người bệnh. Kinh nghiệm chăm sóc thực tế có liên quan tích cực đến thái độ đồng cảm và sẵn sàng chăm sóc (OR > 1, p < 0,05).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức về HIV/AIDS của sinh viên điều dưỡng Trường Cao đẳng Quân y 1 tương đối tốt, đặc biệt ở nhóm sinh viên năm thứ ba đã được đào tạo và thực tập nhiều hơn. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hiểu biết sai lệch về các đường lây truyền và biện pháp phòng ngừa, điều này có thể ảnh hưởng đến thái độ và hành vi trong chăm sóc người bệnh.

Thái độ “cảm thông” chiếm ưu thế nhưng tỷ lệ “xa lánh” vẫn còn đáng kể, phản ánh sự ảnh hưởng của các quan niệm xã hội và tâm lý sợ hãi phơi nhiễm nghề nghiệp. So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, mức độ kỳ thị của sinh viên điều dưỡng tại Việt Nam vẫn cao hơn một số quốc gia phát triển, do đó cần có các biện pháp giáo dục và đào tạo chuyên sâu hơn.

Việc sinh viên có kinh nghiệm chăm sóc người bệnh HIV/AIDS thực tế có thái độ tích cực hơn cho thấy tầm quan trọng của thực hành lâm sàng trong việc hình thành thái độ chuyên nghiệp và đồng cảm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm kiến thức và thái độ theo năm học, bảng so sánh tỷ lệ đạt kiến thức và thái độ giữa các nhóm sinh viên.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ mối liên hệ giữa kiến thức, thái độ và kinh nghiệm thực tế trong công tác phòng chống và chăm sóc HIV/AIDS, từ đó hỗ trợ xây dựng chương trình đào tạo phù hợp, giảm thiểu kỳ thị và nâng cao chất lượng chăm sóc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên sâu về HIV/AIDS: Cập nhật và bổ sung nội dung giảng dạy về kiến thức HIV/AIDS, đặc biệt là các biện pháp phòng ngừa phơi nhiễm nghề nghiệp và chăm sóc người bệnh, nhằm nâng cao tỷ lệ sinh viên đạt kiến thức ≥ 80% trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu và khoa đào tạo Trường Cao đẳng Quân y 1.

  2. Tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng thực hành và tâm lý liệu pháp: Đào tạo kỹ năng chăm sóc, tư vấn và xử lý tình huống cho sinh viên, giúp giảm thiểu lo ngại và kỳ thị, nâng cao thái độ “cảm thông” và “đồng cảm” lên trên 85% trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện là phòng đào tạo và các bệnh viện thực tập.

  3. Tăng cường thực tập lâm sàng tại các cơ sở điều trị HIV/AIDS: Mở rộng thời gian và số lượng sinh viên được thực tập tại khoa truyền nhiễm, giúp sinh viên có kinh nghiệm thực tế, từ đó cải thiện thái độ chăm sóc tích cực. Mục tiêu tăng tỷ lệ sinh viên có kinh nghiệm chăm sóc lên 90% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là Ban đào tạo và bệnh viện liên kết.

  4. Xây dựng chương trình truyền thông nâng cao nhận thức và giảm kỳ thị: Triển khai các chiến dịch truyền thông nội bộ, hội thảo, tọa đàm về HIV/AIDS nhằm thay đổi nhận thức xã hội và trong cộng đồng sinh viên, giảm tỷ lệ thái độ kỳ thị xuống dưới 10% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu, phòng công tác sinh viên và các tổ chức đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên điều dưỡng và y tế công cộng: Nghiên cứu cung cấp kiến thức thực tiễn và đánh giá thái độ giúp sinh viên tự nhận thức và cải thiện kỹ năng chăm sóc người bệnh HIV/AIDS.

  2. Giảng viên và nhà quản lý đào tạo y tế: Thông tin về mức độ kiến thức và thái độ của sinh viên giúp điều chỉnh chương trình đào tạo, xây dựng các khóa học phù hợp.

  3. Nhân viên y tế và cán bộ phòng chống HIV/AIDS: Kết quả nghiên cứu hỗ trợ xây dựng các biện pháp đào tạo, nâng cao nhận thức và giảm thiểu rủi ro phơi nhiễm nghề nghiệp.

  4. Các nhà hoạch định chính sách y tế công cộng: Cung cấp dữ liệu thực tế để phát triển chính sách đào tạo nguồn nhân lực, chiến lược truyền thông và chăm sóc người bệnh HIV/AIDS hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiến thức về HIV/AIDS của sinh viên điều dưỡng hiện nay như thế nào?
    Nghiên cứu cho thấy khoảng 65% sinh viên đạt kiến thức cơ bản về HIV/AIDS, với sinh viên năm thứ ba có kiến thức tốt hơn năm thứ hai do được đào tạo và thực tập nhiều hơn.

  2. Thái độ của sinh viên điều dưỡng đối với người bệnh HIV/AIDS ra sao?
    Khoảng 60% sinh viên thể hiện thái độ cảm thông, tuy nhiên vẫn còn 40% có dấu hiệu kỳ thị hoặc lo ngại khi tiếp xúc, ảnh hưởng đến chất lượng chăm sóc.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng đến thái độ chăm sóc người bệnh HIV/AIDS của sinh viên?
    Kinh nghiệm thực tế chăm sóc người bệnh là yếu tố quan trọng giúp sinh viên có thái độ đồng cảm và sẵn sàng chăm sóc cao hơn.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu kỳ thị và nâng cao thái độ tích cực của sinh viên?
    Tăng cường đào tạo kiến thức, kỹ năng thực hành, tổ chức các khóa tập huấn tâm lý liệu pháp và truyền thông nâng cao nhận thức là các giải pháp hiệu quả.

  5. Nghiên cứu có giới hạn gì?
    Nghiên cứu chỉ thực hiện tại một trường với cỡ mẫu 331 sinh viên, không thể đại diện cho toàn bộ sinh viên điều dưỡng Việt Nam, và không xác định được quan hệ nhân quả do thiết kế cắt ngang.

Kết luận

  • Kiến thức về HIV/AIDS của sinh viên điều dưỡng Trường Cao đẳng Quân y 1 năm 2019 đạt mức trung bình khá, với sinh viên năm thứ ba có kiến thức tốt hơn năm thứ hai.
  • Thái độ “cảm thông” chiếm ưu thế nhưng vẫn còn tỷ lệ không nhỏ sinh viên có thái độ kỳ thị hoặc lo ngại khi tiếp xúc và chăm sóc người bệnh HIV/AIDS.
  • Kinh nghiệm thực tế chăm sóc người bệnh có ảnh hưởng tích cực đến thái độ và sự sẵn sàng chăm sóc của sinh viên.
  • Cần thiết phải tăng cường đào tạo, tập huấn kỹ năng và truyền thông để nâng cao kiến thức, giảm kỳ thị và cải thiện chất lượng chăm sóc người bệnh HIV/AIDS.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đào tạo và truyền thông đã đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu để đánh giá hiệu quả và áp dụng trên phạm vi rộng hơn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao kiến thức và thái độ tích cực trong phòng chống và chăm sóc HIV/AIDS, góp phần đẩy lùi đại dịch và bảo vệ sức khỏe cộng đồng!