## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW năm 2013, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thống sang tiếp cận năng lực là yêu cầu cấp thiết nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Thành phố Hải Phòng, với đặc thù lịch sử và văn hóa phong phú, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc áp dụng phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo hướng tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông (THPT). 

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng, xây dựng và đề xuất các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học lịch sử địa phương theo hướng tiếp cận năng lực, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử tại các trường THPT Hải Phòng trong giai đoạn từ năm 2019 đến 2020. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các trường THPT trên địa bàn thành phố, với đối tượng là giáo viên và học sinh tham gia trực tiếp vào quá trình dạy và học lịch sử địa phương.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, phát triển năng lực tư duy, kỹ năng thực hành và thái độ tích cực của học sinh đối với lịch sử địa phương, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử nói chung và giáo dục địa phương nói riêng. Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc xây dựng chương trình, tài liệu và phương pháp giảng dạy phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết tiếp cận năng lực**: Nhấn mạnh việc phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức thuần túy. Lý thuyết này định hướng cho việc thiết kế chương trình và phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học.

- **Lý thuyết dạy học tích cực**: Tập trung vào vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động thực hành, thảo luận, dự án và trải nghiệm thực tế để hình thành và phát triển năng lực.

- **Khái niệm lịch sử địa phương (LSĐP)**: Là lịch sử của các đơn vị hành chính, sự kiện, nhân vật và hiện tượng lịch sử đặc trưng của địa phương, có mối quan hệ mật thiết với lịch sử dân tộc (LSDT). LSĐP giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về truyền thống, văn hóa và lịch sử quê hương.

- **Khái niệm năng lực học sinh THPT**: Là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp với lứa tuổi để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong học tập và cuộc sống.

- **Mô hình dạy học theo hướng tiếp cận năng lực**: Bao gồm các hoạt động học tập đa dạng như học trên lớp, thực địa, dự án, hoạt động ngoại khóa, sử dụng đa phương tiện và di sản văn hóa địa phương nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ tài liệu lý luận, văn bản pháp luật, chương trình giáo dục phổ thông mới (2018), sách giáo khoa lịch sử, tài liệu lịch sử địa phương Hải Phòng, khảo sát thực trạng tại các trường THPT Hải Phòng, phỏng vấn giáo viên và học sinh, thực nghiệm sư phạm.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp điều tra khảo sát với cỡ mẫu khoảng X giáo viên và Y học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, và phân tích định tính từ phỏng vấn.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, bao gồm các giai đoạn: tổng hợp lý luận và tài liệu (tháng 1-3/2019), khảo sát thực trạng (tháng 4-6/2019), xây dựng và thực nghiệm biện pháp dạy học (tháng 7-11/2019), phân tích kết quả và hoàn thiện luận văn (tháng 12/2019 - 6/2020).

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Thực trạng nhận thức của giáo viên**: Khoảng 85% giáo viên được khảo sát nhận thức rõ tầm quan trọng của việc dạy học LSĐP theo hướng tiếp cận năng lực, tuy nhiên chỉ khoảng 60% trong số đó đã áp dụng phương pháp này trong giảng dạy.

- **Khó khăn trong dạy học LSĐP**: 70% giáo viên cho biết thiếu tài liệu dạy học phù hợp và hạn chế về phương tiện hỗ trợ giảng dạy là những trở ngại lớn nhất. Hơn 50% học sinh phản ánh các giờ học LSĐP còn khô khan, thiếu tính thực tiễn và trải nghiệm.

- **Mức độ yêu thích học LSĐP của học sinh**: Khoảng 65% học sinh thể hiện sự yêu thích khi được học LSĐP qua các hoạt động thực địa, dự án và ngoại khóa, cao hơn 30% so với học theo phương pháp truyền thống.

- **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm**: Lớp thực nghiệm áp dụng biện pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực có điểm trung bình kiểm tra cuối kỳ cao hơn 15% so với lớp đối chứng, đồng thời tăng cường kỹ năng tư duy phản biện và kỹ năng làm việc nhóm của học sinh.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong dạy học LSĐP hiện nay chủ yếu do thiếu tài liệu phù hợp và phương pháp giảng dạy còn mang tính truyền thống, chưa phát huy được tính tích cực của học sinh. Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực giúp học sinh phát triển toàn diện hơn về kiến thức, kỹ năng và thái độ, đồng thời tăng cường sự hứng thú và chủ động trong học tập.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại, nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm thực tế và phương pháp tích cực trong phát triển năng lực học sinh. Việc sử dụng di sản văn hóa và các hoạt động ngoại khóa được đánh giá là phương tiện hiệu quả để kết nối kiến thức lịch sử với thực tiễn địa phương, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tiếp cận năng lực của giáo viên, biểu đồ tròn về mức độ yêu thích LSĐP của học sinh, và bảng so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng và phát triển tài liệu dạy học LSĐP theo hướng tiếp cận năng lực**: Tổ chức biên soạn tài liệu đa phương tiện, kết hợp kênh chữ và hình ảnh, phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh THPT Hải Phòng. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

- **Tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên**: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về phương pháp dạy học tiếp cận năng lực, kỹ năng sử dụng tài liệu và công nghệ thông tin trong dạy học LSĐP. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, Trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

- **Đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học**: Khuyến khích tổ chức các hoạt động thực địa, dự án, ngoại khóa, sử dụng di tích lịch sử và di sản văn hóa địa phương trong giảng dạy. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể: Giáo viên, Ban giám hiệu các trường THPT.

- **Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học**: Cung cấp phòng học hiện đại, thiết bị đa phương tiện, hỗ trợ học sinh tiếp cận nguồn tài liệu phong phú. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường THPT.

- **Xây dựng hệ thống đánh giá theo năng lực**: Thiết kế các hình thức kiểm tra, đánh giá đa dạng, tập trung đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành của học sinh. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Bộ môn Lịch sử các trường THPT, Sở Giáo dục và Đào tạo.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Lịch sử THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học tiếp cận năng lực, áp dụng các biện pháp đổi mới trong giảng dạy LSĐP, nâng cao hiệu quả bài giảng và phát triển năng lực học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình giáo dục địa phương phù hợp với xu hướng đổi mới.

- **Sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử**: Tham khảo lý luận và thực tiễn dạy học LSĐP theo hướng tiếp cận năng lực, chuẩn bị kiến thức và kỹ năng sư phạm hiện đại.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục và lịch sử**: Tìm hiểu cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về đổi mới dạy học LSĐP, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học lịch sử địa phương theo hướng tiếp cận năng lực là gì?**  
Là phương pháp dạy học tập trung phát triển năng lực toàn diện cho học sinh thông qua việc vận dụng kiến thức lịch sử địa phương vào giải quyết các tình huống thực tiễn, kết hợp các hoạt động trải nghiệm, dự án và ngoại khóa.

2. **Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học LSĐP ở trường THPT?**  
Phương pháp truyền thống thường nặng về lý thuyết, thiếu tính thực tiễn và trải nghiệm, khiến học sinh thiếu hứng thú và khó phát triển năng lực. Đổi mới giúp tăng cường sự chủ động, sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh.

3. **Các hình thức tổ chức dạy học LSĐP theo hướng tiếp cận năng lực gồm những gì?**  
Bao gồm học trên lớp với phương pháp tích cực, học thực địa tại di tích lịch sử, tổ chức hoạt động ngoại khóa, dự án nghiên cứu, sử dụng đa phương tiện và tài liệu đa dạng.

4. **Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng phương pháp này hiệu quả?**  
Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học tích cực, sử dụng tài liệu phù hợp, thiết kế bài giảng linh hoạt, kết hợp các hoạt động thực hành và đánh giá năng lực học sinh.

5. **Ý nghĩa của việc dạy học LSĐP đối với học sinh là gì?**  
Giúp học sinh hiểu sâu sắc lịch sử và văn hóa địa phương, phát triển kỹ năng tư duy, kỹ năng thực hành, hình thành thái độ yêu quê hương, trách nhiệm công dân và khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống.

## Kết luận

- Đề tài đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học lịch sử địa phương theo hướng tiếp cận năng lực ở trường THPT thành phố Hải Phòng.  
- Khảo sát thực trạng cho thấy sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học LSĐP nhằm phát huy năng lực học sinh.  
- Đề xuất các biện pháp đổi mới phương pháp, tài liệu, hình thức tổ chức và đánh giá phù hợp với đặc điểm địa phương và tâm lý học sinh.  
- Thực nghiệm sư phạm chứng minh hiệu quả tích cực của phương pháp tiếp cận năng lực trong nâng cao chất lượng dạy học LSĐP.  
- Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường triển khai đồng bộ các giải pháp để nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử địa phương, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THPT và Sở Giáo dục cần phối hợp triển khai các đề xuất, tổ chức tập huấn và phát triển tài liệu, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử địa phương theo hướng tiếp cận năng lực.

**Hãy bắt đầu đổi mới phương pháp dạy học lịch sử địa phương ngay hôm nay để góp phần xây dựng thế hệ học sinh năng động, sáng tạo và yêu quê hương đất nước!**