Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc đổi mới phương pháp dạy học được xem là then chốt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Theo Quyết định số 16/2006/QĐ-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo, phương pháp giáo dục phổ thông cần bồi dưỡng cho học sinh khả năng tự học, hợp tác và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Dạy học theo dự án (DHTDA) là một trong những phương pháp hiện đại, góp phần nâng cao năng lực tư duy, sáng tạo và giải quyết vấn đề cho học sinh. Nội dung hình học lớp 8 là một phần quan trọng trong chương trình Toán THCS, cung cấp kiến thức nền tảng về các định lý và tính chất hình học, có nhiều ứng dụng thực tế.

Nghiên cứu tập trung vào việc vận dụng DHTDA trong dạy học hình học lớp 8 cho học sinh THCS tại một số trường ở huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, trong năm học 2018-2019. Mục tiêu chính là giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức hình học mà còn phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết các vấn đề thực tiễn. Nghiên cứu cũng nhằm đánh giá thực trạng áp dụng DHTDA trong dạy học hình học 8, từ đó đề xuất các giải pháp tổ chức dạy học hiệu quả.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời tạo môi trường học tập tích cực, phát triển toàn diện năng lực học sinh. Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các giáo viên và nhà quản lý giáo dục trong việc áp dụng DHTDA vào giảng dạy hình học lớp 8, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học và hứng thú học tập của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dạy học theo dự án (DHTDA), trong đó nổi bật là quan niệm DHTDA là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp lý thuyết với thực hành, làm việc nhóm và tạo ra sản phẩm có thể trình bày được. Các đặc điểm cơ bản của DHTDA bao gồm: định hướng thực tiễn, tính phức hợp, tính tự lực cao của người học, cộng tác làm việc, định hướng sản phẩm và hứng thú người học.

Khung lý thuyết còn bao gồm các khái niệm chính như: dự án học tập (DAHT) là nhiệm vụ học tập phức hợp kết hợp nhiều lĩnh vực; tiến trình DHTDA gồm 5 giai đoạn: chọn chủ đề và xác định mục tiêu, xây dựng kế hoạch, thực hiện dự án, trình bày sản phẩm và đánh giá dự án. Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng kiến thức về nội dung hình học lớp 8, đặc biệt là chủ đề tam giác đồng dạng, với các định lý Ta-lét, tính chất đường phân giác và các trường hợp đồng dạng tam giác.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học hình học 8 tại ba trường THCS ở huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, gồm 15 giáo viên và 105 học sinh lớp 8. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện, tập trung vào các trường đại diện cho khu vực nghiên cứu. Dữ liệu thu thập qua phiếu điều tra, quan sát trực tiếp hoạt động dạy và học, phỏng vấn giáo viên và học sinh.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định lượng với các số liệu thống kê về mức độ hiểu biết, sử dụng DHTDA của giáo viên, thái độ học tập của học sinh, kết quả kiểm tra chất lượng đầu vào và điểm kiểm tra 45 phút. Phân tích định tính được thực hiện qua quan sát, phỏng vấn và đánh giá thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của việc tổ chức dạy học hình học 8 theo dự án.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2019, bao gồm giai đoạn nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng, tổ chức thực nghiệm sư phạm và tổng hợp, đánh giá kết quả. Cỡ mẫu khảo sát gồm 15 giáo viên và 105 học sinh, đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hiểu biết và sử dụng DHTDA của giáo viên còn hạn chế: Qua khảo sát 15 giáo viên, chỉ khoảng 20% hiểu rõ về DHTDA, phần lớn còn mơ hồ hoặc chưa biết. Tỷ lệ giáo viên áp dụng DHTDA trong giảng dạy chỉ khoảng 13%, trong đó hiệu quả sử dụng còn thấp do thiếu kinh nghiệm và khó khăn trong tổ chức.

  2. Thái độ học tập của học sinh với hình học 8 chưa tích cực: Trong số 105 học sinh khảo sát, chỉ 21% yêu thích môn hình học, 68% cho rằng nội dung trừu tượng, khó hiểu. Tuy nhiên, khi áp dụng DHTDA, thái độ tích cực tăng lên rõ rệt, với khoảng 65% học sinh thể hiện hứng thú và chủ động tham gia các hoạt động học tập theo dự án.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Qua thực nghiệm dạy học theo dự án nội dung “Tam giác đồng dạng”, học sinh có sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải toán thực tế. Điểm trung bình kiểm tra 45 phút của lớp thực nghiệm tăng khoảng 15% so với lớp đối chứng. Học sinh phát triển kỹ năng làm việc nhóm, tư duy sáng tạo và kỹ năng thuyết trình.

  4. Khó khăn trong tổ chức DHTDA: Giáo viên gặp khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch, phân công nhiệm vụ, quản lý thời gian và đánh giá kết quả dự án. Học sinh còn bỡ ngỡ với vai trò chủ động, cần thời gian làm quen và hỗ trợ từ giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy DHTDA phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và nhu cầu phát triển năng lực của học sinh THCS, đặc biệt trong môn hình học 8 với nội dung mang tính ứng dụng cao như tam giác đồng dạng. Việc áp dụng DHTDA giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, đồng thời phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành về hiệu quả của DHTDA trong việc nâng cao chất lượng học tập và thái độ học sinh. Tuy nhiên, khó khăn trong tổ chức và đánh giá dự án là thách thức chung, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và hỗ trợ từ nhà trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mức độ hiểu biết và sử dụng DHTDA của giáo viên, biểu đồ thái độ học sinh trước và sau khi áp dụng DHTDA, bảng so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Các biểu đồ này minh họa rõ nét sự chuyển biến tích cực khi áp dụng phương pháp dạy học theo dự án.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về DHTDA: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế, tổ chức và đánh giá dự án học tập, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm cho giáo viên. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và phổ biến tài liệu hướng dẫn tổ chức DHTDA trong dạy học hình học 8: Soạn thảo bộ câu hỏi định hướng, kế hoạch dự án mẫu, các tình huống thực tiễn gắn liền với nội dung chương trình. Thời gian hoàn thành trong 3 tháng, do các chuyên gia giáo dục và giáo viên có kinh nghiệm thực hiện.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị hỗ trợ dạy học: Trang bị dụng cụ đo đạc, máy chiếu, máy tính và tài liệu tham khảo phục vụ cho các dự án học tập. Nhà trường và các cấp quản lý giáo dục cần ưu tiên ngân sách trong năm học tới.

  4. Khuyến khích và tạo điều kiện cho học sinh tham gia các dự án học tập liên môn: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ học tập theo dự án nhằm phát triển kỹ năng làm việc nhóm, tư duy sáng tạo và ứng dụng kiến thức vào thực tế. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và các tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Toán THCS: Nghiên cứu giúp nâng cao phương pháp giảng dạy, áp dụng DHTDA hiệu quả trong dạy học hình học lớp 8, từ đó cải thiện chất lượng và hứng thú học tập của học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phục vụ đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Sinh viên sư phạm chuyên ngành Toán: Là tài liệu tham khảo quý giá để hiểu rõ về DHTDA, thực hành tổ chức dạy học theo dự án và phát triển năng lực sư phạm.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong lĩnh vực Toán học và giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo dự án là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, trong đó học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp lý thuyết với thực hành, làm việc nhóm và tạo ra sản phẩm có thể trình bày được. Đặc điểm nổi bật gồm tính thực tiễn, tính phức hợp, tự lực cao, cộng tác làm việc và định hướng sản phẩm.

  2. Tại sao nên áp dụng DHTDA trong dạy học hình học lớp 8?
    Hình học lớp 8 có nhiều nội dung trừu tượng, khó hiểu. DHTDA giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề thực tiễn, làm tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

  3. Khó khăn chính khi áp dụng DHTDA là gì?
    Khó khăn gồm việc xây dựng kế hoạch dự án, phân công nhiệm vụ, quản lý thời gian, đánh giá kết quả, cũng như thói quen học tập thụ động của học sinh và sự thiếu kinh nghiệm của giáo viên.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của DHTDA?
    Đánh giá dựa trên nhiều yếu tố như mức độ hoàn thành mục tiêu dự án, sự hợp tác trong nhóm, chất lượng sản phẩm, thái độ và kỹ năng của học sinh trong quá trình thực hiện dự án, kết quả kiểm tra kiến thức và kỹ năng.

  5. DHTDA có thể áp dụng cho những nội dung nào trong chương trình hình học 8?
    DHTDA phù hợp với các nội dung có tính ứng dụng thực tiễn cao và có thể kết hợp lý thuyết với thực hành, ví dụ như chủ đề tam giác đồng dạng, hình lăng trụ đứng, hình chóp đều, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tế.

Kết luận

  • Dạy học theo dự án là phương pháp hiệu quả giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong học hình học lớp 8.
  • Thực trạng áp dụng DHTDA tại các trường THCS ở huyện Thuận Thành còn hạn chế, cần được nâng cao qua đào tạo và hỗ trợ.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy DHTDA giúp cải thiện điểm số và kỹ năng tư duy, làm việc nhóm của học sinh.
  • Cần xây dựng tài liệu hướng dẫn, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức các hoạt động học tập theo dự án liên môn để phát huy hiệu quả.
  • Đề xuất các bước tiếp theo gồm đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu, đầu tư thiết bị và tổ chức các dự án học tập thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng dạy học hình học 8.

Hãy áp dụng phương pháp dạy học theo dự án để nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập môn Toán, đặc biệt trong nội dung hình học lớp 8, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.