Tổng quan nghiên cứu

Huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, với diện tích tự nhiên 1.051 km² và dân số khoảng 82.733 người, là vùng đất giàu tiềm năng phát triển du lịch nhờ sở hữu nhiều tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hóa đặc sắc. Trong đó, cộng đồng người Hà Nhì Đen chiếm khoảng 5,53% dân số, sinh sống chủ yếu tại các xã Y Tý, Nam Pung, Trịnh Tường, với kho tàng văn hóa sinh thái phong phú, bao gồm các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia như lễ hội Khô Già Già và di tích danh lam thắng cảnh ruộng bậc thang thung lũng Thẻ Pa. Tuy nhiên, thực trạng phát triển sản phẩm du lịch đặc thù (SPDLĐT) tại Bát Xát còn nhiều hạn chế, chủ yếu mang tính tự phát, chưa tạo được điểm nhấn cạnh tranh trên thị trường du lịch.

Mục tiêu nghiên cứu là phát triển một số sản phẩm du lịch đặc thù dựa trên không gian văn hóa sinh thái của người Hà Nhì Đen, nhằm tạo ra điểm nhấn, nâng cao sức hấp dẫn và khả năng cạnh tranh của du lịch Bát Xát, đồng thời góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã có người Hà Nhì Đen cư trú, trong khoảng thời gian từ tháng 12/2020 đến tháng 6/2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc khai thác hiệu quả tài nguyên văn hóa sinh thái độc đáo, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về không gian văn hóa sinh thái và lý thuyết về sản phẩm du lịch đặc thù. Không gian văn hóa sinh thái được hiểu là phạm vi không gian mà con người thể hiện ứng xử với hệ sinh thái tự nhiên, mang dấu ấn bản sắc văn hóa đặc trưng của dân tộc. Văn hóa sinh thái của người Hà Nhì Đen thể hiện qua các tập quán chọn đất lập bản, dựng nhà, canh tác ruộng bậc thang và tín ngưỡng bảo vệ rừng thiêng.

Sản phẩm du lịch đặc thù được định nghĩa là sản phẩm có yếu tố hấp dẫn, độc đáo, khác biệt về tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hóa, kết hợp với dịch vụ du lịch riêng biệt, tạo nên điểm nhấn và sức cạnh tranh cho điểm đến. Các thành tố cấu thành SPDLĐT gồm tài nguyên du lịch (tự nhiên và văn hóa), dịch vụ du lịch và khách du lịch. Nguyên tắc xây dựng SPDLĐT bao gồm đảm bảo tính độc đáo, phù hợp với nhu cầu thị trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên, tính bền vững và khả năng tạo dựng thương hiệu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập và phân tích tài liệu thứ cấp, khảo sát xã hội học, phỏng vấn sâu và phân tích chuyên gia. Cỡ mẫu khảo sát khách du lịch là 207 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên với độ tin cậy 95% và sai số ±5%. Khảo sát được thực hiện tại ba xã Y Tý, Nam Pung và Trịnh Tường, nơi có cộng đồng người Hà Nhì Đen sinh sống và tham gia hoạt động du lịch.

Phỏng vấn sâu với 50 nghệ nhân, người có hiểu biết về văn hóa và tham gia du lịch nhằm thu thập thông tin chi tiết về thực trạng tài nguyên văn hóa sinh thái và tiềm năng phát triển sản phẩm du lịch đặc thù. Ý kiến chuyên gia được thu thập từ các nhà quản lý du lịch, doanh nghiệp và cán bộ chuyên môn nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển SPDLĐT. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm Microsoft Excel, kết hợp công cụ SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển sản phẩm du lịch đặc thù tại Bát Xát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng tài nguyên du lịch đặc thù phong phú: Bát Xát sở hữu 59.564 ha rừng tự nhiên, chiếm 56,37% diện tích tự nhiên, với nhiều loài động thực vật quý hiếm và hệ sinh thái đa dạng. Người Hà Nhì Đen có không gian văn hóa sinh thái đặc trưng liên kết giữa rừng già, bản làng và ruộng bậc thang, tạo nên tài nguyên du lịch độc đáo. Dân số người Hà Nhì Đen tại Bát Xát là khoảng 4.369 người, cư trú tập trung tại các xã Y Tý, Nam Pung, Trịnh Tường.

  2. Thực trạng sản phẩm du lịch đặc thù còn hạn chế: Các sản phẩm du lịch hiện có chủ yếu tự phát, chưa được tổ chức bài bản và thiếu sự khác biệt rõ ràng. Lượng khách du lịch đến Y Tý giai đoạn 2016-2019 đạt gần 100.000 lượt, nhưng năm 2020 giảm xuống còn 23.065 lượt do ảnh hưởng của dịch Covid-19, doanh thu giảm 13,3 tỷ đồng so với năm trước. Hệ thống cơ sở hạ tầng, dịch vụ du lịch và khả năng tiếp cận điểm đến còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến trải nghiệm khách du lịch.

  3. Nhận thức và tham gia của cộng đồng người Hà Nhì Đen: Người dân địa phương có nhận thức tích cực về tác động của du lịch, tuy nhiên vẫn còn lo ngại về các tác động tiêu cực như ô nhiễm môi trường và mất bản sắc văn hóa. Các hoạt động du lịch do người Hà Nhì Đen tham gia chủ yếu là dịch vụ homestay, hướng dẫn viên và sản xuất thủ công mỹ nghệ. Sự hỗ trợ từ chính quyền và doanh nghiệp còn hạn chế, cần tăng cường hơn nữa để phát huy tiềm năng cộng đồng.

  4. Phân tích SWOT cho phát triển SPDLĐT: Điểm mạnh là tài nguyên du lịch độc đáo, văn hóa sinh thái đặc sắc và sự đa dạng dân tộc. Điểm yếu gồm cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao và sản phẩm chưa đa dạng. Cơ hội đến từ xu hướng du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng và sự quan tâm của chính quyền. Thách thức là cạnh tranh từ các điểm đến khác, biến đổi khí hậu và ảnh hưởng dịch bệnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tiềm năng phát triển sản phẩm du lịch đặc thù dựa trên không gian văn hóa sinh thái của người Hà Nhì Đen là rất lớn, nhất là khi khai thác các giá trị văn hóa truyền thống như lễ hội Khô Già Già, kiến trúc nhà trình tường và ruộng bậc thang. Tuy nhiên, sự phát triển còn bị hạn chế bởi nhiều yếu tố khách quan và chủ quan, trong đó nổi bật là thiếu sự đầu tư bài bản và chưa có chiến lược phát triển sản phẩm rõ ràng.

So sánh với các nghiên cứu về phát triển sản phẩm du lịch đặc thù tại các địa phương khác cho thấy, việc xây dựng sản phẩm dựa trên tài nguyên văn hóa sinh thái cần kết hợp chặt chẽ với phát triển dịch vụ du lịch và nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống không chỉ giúp tạo ra sản phẩm độc đáo mà còn góp phần bảo vệ môi trường sinh thái bền vững.

Dữ liệu khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ khách du lịch hài lòng với các yếu tố như dịch vụ lưu trú, cơ sở hạ tầng, an ninh và thái độ người dân, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế hiện tại. Bảng phân tích SWOT cũng cung cấp cái nhìn tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển SPDLĐT, từ đó làm cơ sở cho đề xuất giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống sản phẩm du lịch đặc thù: Tập trung phát triển các sản phẩm dựa trên không gian văn hóa sinh thái của người Hà Nhì Đen như lễ hội truyền thống, nhà trình tường, ruộng bậc thang và thủ công mỹ nghệ. Đảm bảo tính độc đáo, phù hợp với nhu cầu thị trường và có khả năng tạo thương hiệu trong vòng 2-3 năm. Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương phối hợp doanh nghiệp du lịch.

  2. Nâng cao chất lượng dịch vụ và cơ sở hạ tầng: Đầu tư cải thiện hệ thống giao thông, cơ sở lưu trú homestay, điện, nước và thông tin liên lạc để nâng cao khả năng tiếp cận và trải nghiệm khách du lịch. Thời gian thực hiện 3-5 năm, ưu tiên các xã trọng điểm. Chủ thể thực hiện: các phòng ban chuyên môn huyện Bát Xát, doanh nghiệp và nhà đầu tư.

  3. Đào tạo và nâng cao năng lực nguồn nhân lực du lịch địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ hướng dẫn viên, kỹ năng phục vụ và quản lý du lịch cho người dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Hà Nhì Đen. Mục tiêu nâng cao chất lượng phục vụ và tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, các tổ chức đào tạo.

  4. Tăng cường quảng bá, xúc tiến và xây dựng thương hiệu du lịch đặc thù: Sử dụng đa dạng các kênh truyền thông, tổ chức sự kiện, hội chợ du lịch và hợp tác với các doanh nghiệp lữ hành để quảng bá sản phẩm đặc thù của Bát Xát. Xây dựng thương hiệu du lịch đặc trưng trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Du lịch, doanh nghiệp.

  5. Thúc đẩy sự tham gia và hỗ trợ của cộng đồng địa phương: Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức về lợi ích và trách nhiệm trong phát triển du lịch bền vững. Hỗ trợ người dân trong việc phát triển các dịch vụ du lịch cộng đồng và sản phẩm thủ công. Chủ thể thực hiện: chính quyền xã, các tổ chức cộng đồng, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và văn hóa: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách phát triển sản phẩm du lịch đặc thù, quản lý tài nguyên văn hóa sinh thái và phát triển du lịch bền vững tại các vùng dân tộc thiểu số.

  2. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Các doanh nghiệp có thể khai thác các sản phẩm du lịch đặc thù được đề xuất để xây dựng tour, dịch vụ mới, nâng cao sức cạnh tranh và thu hút khách du lịch trong và ngoài nước.

  3. Cộng đồng người dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Hà Nhì Đen: Luận văn giúp nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa sinh thái, khuyến khích sự tham gia tích cực vào phát triển du lịch, đồng thời bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống.

  4. Giảng viên, nghiên cứu sinh và sinh viên ngành du lịch, văn hóa: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, giảng dạy về phát triển sản phẩm du lịch đặc thù, du lịch sinh thái và văn hóa dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh phát triển du lịch vùng núi và biên giới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sản phẩm du lịch đặc thù là gì và tại sao quan trọng?
    Sản phẩm du lịch đặc thù là sản phẩm có yếu tố tài nguyên du lịch độc đáo, khác biệt và dịch vụ riêng biệt, tạo nên điểm nhấn cho điểm đến. Nó quan trọng vì giúp tăng sức cạnh tranh, thu hút khách và xây dựng thương hiệu du lịch địa phương.

  2. Không gian văn hóa sinh thái của người Hà Nhì Đen gồm những yếu tố nào?
    Bao gồm mối liên kết hữu cơ giữa rừng già, bản làng và ruộng bậc thang, cùng các tập quán, tín ngưỡng bảo vệ rừng thiêng, kiến trúc nhà trình tường và các lễ hội truyền thống đặc sắc.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp phân tích tài liệu, khảo sát xã hội học với 207 khách du lịch, phỏng vấn sâu 50 nghệ nhân và người dân, thu thập ý kiến chuyên gia, cùng phân tích SWOT để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Những khó khăn chính trong phát triển sản phẩm du lịch đặc thù tại Bát Xát là gì?
    Bao gồm cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, sản phẩm du lịch còn nghèo nàn, thiếu nguồn nhân lực chất lượng, hạn chế trong quảng bá và sự tham gia của cộng đồng chưa mạnh mẽ.

  5. Làm thế nào để phát huy hiệu quả sản phẩm du lịch đặc thù dựa trên văn hóa sinh thái?
    Cần xây dựng sản phẩm độc đáo, nâng cao chất lượng dịch vụ, đào tạo nguồn nhân lực, tăng cường quảng bá và đảm bảo sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương, đồng thời bảo tồn giá trị văn hóa và môi trường sinh thái.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ tiềm năng và thực trạng phát triển sản phẩm du lịch đặc thù dựa trên không gian văn hóa sinh thái của người Hà Nhì Đen tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai.
  • Đã xác định được các yếu tố văn hóa sinh thái đặc trưng, các sản phẩm du lịch có thể phát triển và những hạn chế hiện tại.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm xây dựng, hoàn thiện sản phẩm, nâng cao chất lượng dịch vụ, đào tạo nguồn nhân lực và tăng cường quảng bá.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần phát triển du lịch bền vững, bảo tồn văn hóa dân tộc và thúc đẩy kinh tế địa phương.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương phối hợp triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2025 để khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch đặc thù của Bát Xát.

Hãy cùng đồng hành phát triển du lịch đặc thù vùng Tây Bắc, bảo tồn giá trị văn hóa sinh thái và tạo dựng thương hiệu du lịch bền vững cho cộng đồng người Hà Nhì Đen tại Bát Xát!