Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc nâng cao chất lượng đào tạo ngành Giáo dục Mầm non (GDMN) đóng vai trò then chốt trong phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Môn âm nhạc là một bộ môn quan trọng trong chương trình đào tạo sinh viên ngành GDMN, góp phần phát triển toàn diện trí tuệ, nhân cách và năng lực thẩm mỹ nghệ thuật cho trẻ. Tại Trường Đại học Quảng Nam (ĐHQN), nơi đào tạo ngành GDMN duy nhất trong tỉnh, việc dạy học môn âm nhạc còn nhiều hạn chế do chất lượng tuyển sinh đầu vào thấp, phương pháp giảng dạy chưa đổi mới, thời lượng và nội dung chương trình chưa hợp lý, dẫn đến hiệu quả học tập và năng lực thực hành của sinh viên chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng dạy học môn âm nhạc cho sinh viên ngành GDMN tại Trường ĐHQN, từ đó đề xuất điều chỉnh thời lượng, nội dung chương trình và đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Nghiên cứu tập trung vào ba phân môn chính: Nhạc lý và hát, Nhạc cụ - Đàn phím điện tử (ĐPĐT), và Lý luận & phương pháp hoạt động âm nhạc (LL&PPHĐAN), trong phạm vi đào tạo bậc đại học tại Trường ĐHQN giai đoạn 2012-2017. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện kỹ năng thực hành âm nhạc, phương pháp giảng dạy tích cực, góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp của sinh viên sau khi ra trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết dạy học tương tác: Theo PGS.TS Nguyễn Thu Tuấn, dạy học là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền đạt kiến thức và hình thành kỹ năng. Phương pháp dạy học tích cực được nhấn mạnh nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học.

  • Mô hình phương pháp dạy học tích cực: Bao gồm các hình thức học tập theo nhóm, tổ chức trò chơi âm nhạc, giúp sinh viên phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác và tăng cường cảm thụ âm nhạc.

  • Khái niệm âm nhạc trong giáo dục mầm non: Âm nhạc là loại hình nghệ thuật sử dụng âm thanh để biểu đạt cảm xúc và phát triển nhân cách trẻ, đóng vai trò quan trọng trong giáo dục toàn diện.

Các khái niệm chính bao gồm: dạy học, phương pháp dạy học tích cực, âm nhạc trong giáo dục mầm non, kỹ năng thực hành âm nhạc, và phân môn âm nhạc (Nhạc lý và hát, ĐPĐT, LL&PPHĐAN).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng dạy và học môn âm nhạc tại Trường ĐHQN, phỏng vấn giảng viên, sinh viên ngành GDMN, và phân tích các văn bản chương trình khung của Bộ Giáo dục & Đào tạo.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả số liệu khảo sát, phân tích tổng hợp tài liệu chuyên ngành, so sánh chương trình đào tạo với các trường đại học khác trong nước.

  • Thực nghiệm sư phạm: Thực hiện tại Khoa Tiểu học – Mầm non, Trường ĐHQN nhằm kiểm chứng hiệu quả các đề xuất về phân phối thời lượng, nội dung chương trình và phương pháp dạy học.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát trên khoảng 150 sinh viên thuộc các lớp đại học ngành GDMN và 5 giảng viên bộ môn âm nhạc, lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2015-2017, bao gồm khảo sát thực trạng (6 tháng), phân tích và đề xuất (6 tháng), thực nghiệm và đánh giá (6 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân phối thời lượng chưa hợp lý: Hiện tại, phân môn Nhạc lý và hát có 45 tiết (25 lý thuyết, 20 thực hành), LL&PPHĐAN 45 tiết (30 lý thuyết, 15 thực hành), ĐPĐT 30 tiết. So với các trường đại học khác như ĐH Sư phạm Đà Nẵng (9 tín chỉ, chú trọng thực hành) và ĐH Qui Nhơn (11 tín chỉ), thời lượng thực hành tại ĐHQN thấp hơn khoảng 30-40%.

  2. Nội dung chương trình chưa phù hợp: Nội dung lý thuyết tập trung nhiều vào các kiến thức trừu tượng như dịch giọng, điệu thức, hợp âm phức tạp, không sát với nhu cầu thực tế của sinh viên GDMN. Phần thực hành hát và đàn chưa đa dạng, thiếu các bài hát dân ca và kỹ năng đệm đàn cơ bản.

  3. Phương pháp giảng dạy còn truyền thống, thiếu đổi mới: Khoảng 70% sinh viên phản hồi phương pháp giảng dạy chủ yếu là nghe giảng, ghi chép, ít sử dụng công nghệ thông tin và phương pháp dạy học tích cực. Giảng viên ít tổ chức hoạt động nhóm, trò chơi âm nhạc, dẫn đến sinh viên thiếu hứng thú và kỹ năng thực hành yếu.

  4. Khó khăn về cơ sở vật chất và năng lực sinh viên: Mỗi nhóm học ĐPĐT có khoảng 18-20 sinh viên với 18 cây đàn, sinh viên không có đàn cá nhân để luyện tập tại nhà, kỹ năng thực hành còn hạn chế. Sinh viên chủ yếu xuất thân từ vùng nông thôn, năng khiếu âm nhạc thấp, thói quen tự học chưa hình thành.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc phân phối thời lượng chưa hợp lý, nội dung chương trình chưa sát thực tế, phương pháp giảng dạy chưa đổi mới và điều kiện học tập còn nhiều khó khăn. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục mầm non, việc tăng cường thực hành và đổi mới phương pháp dạy học tích cực được khẳng định là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng đào tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh thời lượng lý thuyết và thực hành giữa các trường, bảng tổng hợp ý kiến sinh viên về phương pháp giảng dạy, và biểu đồ phân bố năng lực thực hành của sinh viên trước và sau thực nghiệm đổi mới.

Kết quả thực nghiệm cho thấy, khi tăng thời lượng thực hành lên 30 tiết cho Nhạc lý và hát, giảm lý thuyết xuống 15 tiết, đồng thời áp dụng phương pháp dạy học tích cực như hoạt động nhóm, trò chơi âm nhạc, kỹ năng thực hành của sinh viên được cải thiện rõ rệt, tỷ lệ sinh viên đạt chuẩn kỹ năng tăng khoảng 25%.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Điều chỉnh phân phối thời lượng học tập: Giảm thời lượng lý thuyết phân môn Nhạc lý và hát từ 25 xuống 15 tiết, tăng thời lượng thực hành từ 20 lên 30 tiết; phân môn ĐPĐT nên học trước LL&PPHĐAN để sinh viên có kỹ năng đàn hỗ trợ tập giảng. Thời gian thực hiện: áp dụng từ khóa học tiếp theo (1 năm). Chủ thể thực hiện: Ban đào tạo và tổ âm nhạc Trường ĐHQN.

  2. Cập nhật và biên soạn giáo trình phù hợp: Soạn thảo giáo trình mới tập trung vào kiến thức cơ bản, thực hành đa dạng, bổ sung bài hát dân ca, kỹ năng đệm đàn cơ bản, giáo án mẫu cho LL&PPHĐAN. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Tổ âm nhạc phối hợp với chuyên gia giáo dục mầm non.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học tích cực: Áp dụng kỹ thuật dạy học nhóm (kỹ thuật khăn trải bàn), tổ chức trò chơi âm nhạc, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Thời gian: triển khai ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể: Giảng viên bộ môn âm nhạc.

  4. Tăng cường cơ sở vật chất và hỗ trợ sinh viên: Mua bổ sung đàn phím điện tử, giảm số lượng sinh viên mỗi nhóm học ĐPĐT xuống 12-15 người, tổ chức các lớp luyện tập thêm ngoài giờ, hướng dẫn sinh viên phương pháp tự học hiệu quả. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Ban giám hiệu, phòng thiết bị, tổ âm nhạc.

  5. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giảng viên: Đào tạo giảng viên về phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin, cập nhật kiến thức chuyên môn. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Ban đào tạo, phòng đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên bộ môn âm nhạc các trường đại học, cao đẳng đào tạo ngành GDMN: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và đề xuất thực tiễn để cải tiến chương trình, phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả đào tạo.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ xây dựng chương trình đào tạo: Tham khảo để điều chỉnh chính sách, phân bổ thời lượng hợp lý, biên soạn giáo trình phù hợp với đặc thù ngành GDMN.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Mầm non: Hiểu rõ về chương trình học, phương pháp học tập tích cực, từ đó chủ động nâng cao kỹ năng thực hành âm nhạc.

  4. Các chuyên gia nghiên cứu giáo dục mầm non và âm nhạc giáo dục: Tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và phát triển năng lực âm nhạc cho giáo viên mầm non.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tăng thời lượng thực hành trong môn âm nhạc cho sinh viên GDMN?
    Thực hành giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng ca hát, đàn, đệm nhạc, từ đó nâng cao năng lực nghề nghiệp. Nghiên cứu cho thấy tăng thời lượng thực hành từ 20 lên 30 tiết giúp sinh viên đạt chuẩn kỹ năng tăng khoảng 25%.

  2. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với môn âm nhạc?
    Các hình thức như học nhóm theo kỹ thuật khăn trải bàn, tổ chức trò chơi âm nhạc, thảo luận nhóm giúp sinh viên chủ động, sáng tạo và tăng hứng thú học tập.

  3. Làm thế nào để khắc phục hạn chế về cơ sở vật chất trong dạy học ĐPĐT?
    Giảm số lượng sinh viên mỗi nhóm học ĐPĐT xuống 12-15 người, tăng cường mua sắm đàn, tổ chức lớp luyện tập thêm và khuyến khích sinh viên tự học tại nhà.

  4. Nội dung lý thuyết âm nhạc cần tập trung vào những gì?
    Tập trung vào các kiến thức cơ bản, thiết thực như nhịp, phách, tiết tấu, giai điệu, hợp âm phổ biến, tránh đi sâu vào các kiến thức trừu tượng không cần thiết cho sinh viên GDMN.

  5. Làm sao để giảng viên nâng cao hiệu quả giảng dạy môn âm nhạc?
    Giảng viên cần đổi mới phương pháp, ứng dụng công nghệ thông tin, tổ chức hoạt động học tập tích cực, tham gia tập huấn nâng cao năng lực và biên soạn giáo án phù hợp với đối tượng sinh viên.

Kết luận

  • Luận văn đã khảo sát thực trạng dạy học môn âm nhạc cho sinh viên ngành GDMN tại Trường ĐHQN, phát hiện các hạn chế về phân phối thời lượng, nội dung chương trình và phương pháp giảng dạy.
  • Đề xuất điều chỉnh giảm lý thuyết, tăng thực hành, sắp xếp lại thứ tự học các phân môn để nâng cao hiệu quả đào tạo.
  • Đổi mới phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng kỹ thuật nhóm và trò chơi âm nhạc giúp tăng hứng thú và kỹ năng thực hành của sinh viên.
  • Khuyến nghị tăng cường cơ sở vật chất, hỗ trợ sinh viên tự học và nâng cao năng lực giảng viên thông qua tập huấn chuyên môn.
  • Tiếp theo, cần triển khai thực nghiệm các đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu áp dụng cho các cơ sở đào tạo khác trong tỉnh và khu vực.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giảng viên ngành GDMN nên xem xét áp dụng các đề xuất này để nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần phát triển nguồn nhân lực giáo viên mầm non đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.