Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) là một nội dung quan trọng trong hoạt động tài chính công, nhằm đảm bảo duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và các đơn vị hành chính sự nghiệp (HCSN). Tại Việt Nam, đặc biệt ở các địa phương còn khó khăn như Hà Tĩnh, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, trong khi nguồn thu ngân sách địa phương còn phụ thuộc nhiều vào Trung ương. Giai đoạn 2017-2019, Sở Tài chính Hà Tĩnh đã quản lý chi thường xuyên cho các đơn vị HCSN cấp tỉnh với nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế như chi vượt dự toán, chi sai chế độ, hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN của Sở Tài chính Hà Tĩnh đối với các đơn vị HCSN cấp tỉnh, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả điều hành ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi thường xuyên của Sở Tài chính Hà Tĩnh trong giai đoạn 2017-2019, với các giải pháp hướng tới năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần tiết kiệm chi ngân sách, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Hà Tĩnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi thường xuyên NSNN. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh nguyên tắc chi theo dự toán, tiết kiệm, hiệu quả, công khai minh bạch và tuân thủ pháp luật trong quản lý chi ngân sách. Lý thuyết này làm cơ sở cho việc xây dựng các tiêu chí đánh giá quản lý chi thường xuyên.

  • Mô hình quản lý chi ngân sách theo kết quả đầu ra: Tập trung vào việc chuyển đổi phương thức quản lý từ dựa trên yếu tố đầu vào sang chú trọng kết quả đầu ra, nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và trách nhiệm giải trình của các đơn vị sử dụng ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên NSNN, đơn vị hành chính sự nghiệp, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát chi thường xuyên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích và đánh giá dựa trên số liệu thứ cấp thu thập từ Sở Tài chính Hà Tĩnh, Kho bạc Nhà nước, báo cáo kinh tế xã hội tỉnh Hà Tĩnh giai đoạn 2017-2019. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các đơn vị HCSN cấp tỉnh thuộc phạm vi quản lý của Sở Tài chính Hà Tĩnh.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp toàn bộ (census) nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin. Phương pháp phân tích dữ liệu kết hợp phân tích định lượng (thống kê số liệu dự toán, quyết toán, tỷ lệ chi thường xuyên) và phân tích định tính (phỏng vấn cán bộ quản lý, đánh giá thực trạng).

Timeline nghiên cứu gồm: thu thập số liệu thứ cấp (2017-2019), phân tích đánh giá thực trạng, xây dựng giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng lập dự toán được nâng cao: Tỷ lệ đơn vị HCSN hoàn thành đúng thời gian lập dự toán đạt khoảng 90%, dự toán chi thường xuyên được lập sát với thực tế, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả. Tỷ lệ chi thường xuyên trên tổng chi ngân sách tỉnh duy trì ở mức khoảng 64%, phù hợp với mục tiêu tiết kiệm chi.

  2. Quy trình phân bổ và giao dự toán được thực hiện nghiêm túc: Sở Tài chính Hà Tĩnh đảm bảo cấp phát kinh phí kịp thời, chính xác cho các đơn vị HCSN, giảm thiểu tình trạng chậm trễ. Tỷ lệ kinh phí cấp bổ sung trong năm chiếm khoảng 10% tổng dự toán, cho thấy sự linh hoạt trong điều hành ngân sách.

  3. Kỷ luật chấp hành dự toán được siết chặt: Tỷ lệ chi sai mục đích, vượt dự toán giảm đáng kể so với các năm trước, tuy nhiên vẫn còn tồn tại ở mức khoảng 5-7% số đơn vị được kiểm tra. Tỷ lệ kinh phí chuyển nguồn sang năm sau sử dụng chiếm khoảng 8%, phản ánh hiệu quả quản lý còn hạn chế.

  4. Công tác quyết toán và kiểm tra được đẩy mạnh: 100% đơn vị HCSN hoàn thành quyết toán đúng thời gian quy định. Tuy nhiên, tỷ lệ đơn vị sai phạm qua thanh tra, kiểm tra chiếm khoảng 12%, chủ yếu liên quan đến vi phạm định mức, chế độ chi. Số kinh phí thu hồi do vi phạm chiếm khoảng 2% tổng chi thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên cho thấy Sở Tài chính Hà Tĩnh đã thực hiện tốt các quy trình quản lý chi thường xuyên theo quy định pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Việc nâng cao chất lượng lập dự toán và siết chặt kỷ luật chi tiêu giúp giảm thiểu lãng phí, phù hợp với xu hướng quản lý ngân sách hiện đại.

Tuy nhiên, tồn tại về chi sai chế độ, vượt dự toán và tỷ lệ chuyển nguồn còn cao phản ánh hạn chế trong công tác kiểm tra, giám sát và phối hợp giữa các cơ quan quản lý. So sánh với một số địa phương khác, Hà Tĩnh còn gặp khó khăn do nguồn lực hạn chế và đặc thù kinh tế xã hội còn nghèo, phụ thuộc nhiều vào ngân sách Trung ương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ chi sai chế độ theo năm, bảng so sánh tỷ lệ chi thường xuyên trên tổng chi ngân sách qua các năm, và biểu đồ tiến độ hoàn thành quyết toán của các đơn vị HCSN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy quản lý chi thường xuyên: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý tài chính tại Sở Tài chính và các đơn vị HCSN nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Cải tiến công tác hướng dẫn và thẩm định dự toán: Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá dự toán chi thường xuyên sát với thực tế địa phương, tăng cường khảo sát, dự báo nhu cầu chi trước khi lập dự toán. Thời gian: 2021-2022. Chủ thể: Phòng HCSN, Phòng Ngân sách Sở Tài chính.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và quyết toán chi thường xuyên: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp chặt chẽ với Kho bạc Nhà nước và các cơ quan thanh tra để phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Thời gian: liên tục từ 2021. Chủ thể: Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

  4. Cơ cấu lại chi ngân sách và nâng cao hiệu quả sử dụng: Giảm tỷ trọng chi thường xuyên xuống dưới 64% tổng chi ngân sách, ưu tiên chi cho các lĩnh vực chiến lược như giáo dục, y tế, đồng thời đẩy mạnh sáp nhập, tinh giản các đơn vị sự nghiệp hoạt động kém hiệu quả. Thời gian: đến năm 2025. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các Sở Tài chính địa phương: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý chi thường xuyên, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện hiệu quả ngân sách.

  2. Lãnh đạo các đơn vị hành chính sự nghiệp cấp tỉnh: Hiểu rõ quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, từ đó nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng kinh phí.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế phát triển, quản lý công: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh địa phương còn nhiều khó khăn.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và các tổ chức giám sát tài chính công: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là khoản chi nhằm bảo đảm hoạt động hàng ngày của bộ máy nhà nước và các đơn vị hành chính sự nghiệp, bao gồm chi cho tiền lương, hoạt động quản lý, dịch vụ công, theo quy định tại Luật Ngân sách Nhà nước 2015.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên lại quan trọng đối với địa phương như Hà Tĩnh?
    Vì Hà Tĩnh là địa phương còn nghèo, ngân sách phụ thuộc nhiều vào Trung ương, nên việc quản lý chi thường xuyên hiệu quả giúp tiết kiệm nguồn lực, tránh lãng phí và đảm bảo các hoạt động thiết yếu được duy trì ổn định.

  3. Các nguyên tắc quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Bao gồm nguyên tắc chi theo dự toán được giao, chi tiết kiệm hiệu quả, chi đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức và nguyên tắc công khai minh bạch nhằm đảm bảo sử dụng ngân sách hợp lý và hiệu quả.

  4. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên tại Sở Tài chính Hà Tĩnh?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp số liệu thứ cấp từ các báo cáo ngân sách, kết hợp phân tích định lượng và phỏng vấn định tính cán bộ quản lý để đánh giá toàn diện.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Bao gồm hoàn thiện bộ máy quản lý, cải tiến công tác lập và thẩm định dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát, cơ cấu lại chi ngân sách và đẩy mạnh sáp nhập các đơn vị sự nghiệp kém hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên NSNN tại Sở Tài chính Hà Tĩnh giai đoạn 2017-2019 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần ổn định hoạt động các đơn vị HCSN cấp tỉnh.
  • Tồn tại chính gồm chi sai chế độ, vượt dự toán, hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao và công tác kiểm tra giám sát còn hạn chế.
  • Nguyên nhân chủ yếu do năng lực cán bộ, phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ và cơ chế chính sách còn bất cập.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng dự toán, tăng cường kiểm tra và cơ cấu lại chi ngân sách hướng tới năm 2025.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý tài chính công địa phương nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách để phù hợp với thực tiễn phát triển của tỉnh.