Tổng quan nghiên cứu

Chăn nuôi lợn là ngành truyền thống quan trọng tại Việt Nam, chiếm tỷ trọng lớn trong sản lượng thịt và góp phần phát triển kinh tế nông thôn. Năm 2013, tổng đàn lợn cả nước đạt khoảng 26,3 triệu con, sản lượng thịt hơi xuất chuồng đạt 3,3 triệu tấn, tăng 3,12% so với năm 2011. Tuy nhiên, chi phí thức ăn chiếm tới 65-70% giá thành sản xuất, trong khi nguồn nguyên liệu thức ăn trong nước còn hạn chế, phải nhập khẩu với giá cao. Giá thức ăn tăng trong khi giá thịt lợn giảm đã gây áp lực lớn lên người chăn nuôi, thúc đẩy nhu cầu tìm kiếm nguồn thức ăn thay thế hiệu quả.

Cây dong riềng là cây lấy củ có giá trị kinh tế cao, được trồng phổ biến ở miền núi phía Bắc, đặc biệt tại tỉnh Bắc Kạn với diện tích trồng năm 2013 đạt gần 2.900 ha, sản lượng củ đạt khoảng 187.000 tấn. Quá trình chế biến tinh bột dong riềng tạo ra lượng lớn bã thải (khoảng 72 kg bã tươi cho mỗi 100 kg củ tươi), ước tính lên tới hơn 134.000 tấn bã tươi mỗi năm tại Bắc Kạn. Lượng bã này chứa nhiều chất dinh dưỡng như tinh bột (5,79%), protein và khoáng chất, có tiềm năng làm thức ăn chăn nuôi nhưng hiện mới được tận dụng rất ít, phần lớn bị bỏ thải gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định thành phần hóa học của các công thức ủ bã dong riềng và đánh giá hiệu quả sử dụng bã dong riềng ủ làm thức ăn cho lợn thịt lai F1 (♂ Pietrain x ♀ Móng cái) tại tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2013-2014. Nghiên cứu nhằm góp phần phát triển nguồn thức ăn thay thế, giảm chi phí sản xuất và hạn chế ô nhiễm môi trường từ bã thải dong riềng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dinh dưỡng vật nuôi: Đánh giá thành phần dinh dưỡng (protein, lipid, xơ, tinh bột, khoáng) và nhu cầu dinh dưỡng của lợn thịt để xây dựng khẩu phần ăn cân đối.
  • Mô hình xử lý và bảo quản thức ăn phế phụ phẩm: Áp dụng phương pháp ủ chua vi sinh để bảo quản bã dong riềng, giảm độ ẩm, hạn chế phân hủy và tăng giá trị dinh dưỡng.
  • Khái niệm về hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi: Tính toán chi phí thức ăn, chi phí trực tiếp và lợi nhuận từ việc sử dụng bã dong riềng trong khẩu phần ăn lợn thịt.
  • Khái niệm về sinh trưởng và tiêu tốn thức ăn: Đo lường sinh trưởng tích lũy, sinh trưởng tuyệt đối và tiêu tốn thức ăn trên 1 kg tăng trọng để đánh giá hiệu quả sử dụng thức ăn.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:

    • Khảo sát thực tế tại các cơ sở chế biến dong riềng và hộ chăn nuôi lợn tại tỉnh Bắc Kạn.
    • Thí nghiệm ủ bã dong riềng với 3 công thức khác nhau trong phòng thí nghiệm và quy mô hộ gia đình.
    • Thí nghiệm cho lợn thịt lai F1 ăn khẩu phần có bổ sung bã dong riềng ủ theo các công thức trên.
    • Phân tích thành phần hóa học mẫu bã dong riềng và thịt lợn tại Viện Khoa học sự sống - Đại học Thái Nguyên.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thành phần dinh dưỡng theo tiêu chuẩn Việt Nam (protein, lipid, xơ, khoáng, pH).
    • Đo lường các chỉ tiêu sinh trưởng (khối lượng sống, sinh trưởng tuyệt đối), tiêu tốn thức ăn, và đánh giá năng suất thịt qua mổ khảo sát.
    • Hạch toán hiệu quả kinh tế dựa trên chi phí thức ăn, thuốc thú y, giống và doanh thu từ bán lợn.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu:

    • Thí nghiệm nuôi 20 con lợn lai F1 mỗi lô, 3 lô thí nghiệm với 2 lần lặp lại, tổng 120 con.
    • Lợn có khối lượng ban đầu khoảng 20 kg, đồng đều về tuổi, giới tính và điều kiện chăm sóc.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Khảo sát và thu thập số liệu: 11/2013 - 12/2013.
    • Thí nghiệm ủ bã dong riềng: 12/2013 - 02/2014.
    • Thí nghiệm nuôi lợn: 03/2014 - 09/2014.
    • Phân tích dữ liệu và báo cáo kết quả: 10/2014.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sản lượng và tiềm năng bã dong riềng tại Bắc Kạn: Năm 2013, sản lượng củ dong riềng đưa vào chế biến đạt 187.394 tấn, thải ra khoảng 134.933 tấn bã tươi, tương đương 21.261 tấn vật chất khô và 7.890 tấn tinh bột còn lại trong bã. Nếu sử dụng 30-40% lượng bã này làm thức ăn, có thể tạo ra hàng ngàn tấn thịt hơi, góp phần giảm ô nhiễm môi trường.

  2. Thành phần hóa học của bã dong riềng ủ: Sau 1 tuần ủ, công thức 1 (95% bã dong + 5% bột ngô) có hàm lượng protein thô cao nhất 2,98% vật chất khô, công thức 2 (95% bã dong + 4% bột ngô + 1% men vi sinh) đạt 2,89%, công thức 3 (98,5% bã dong + 1,5% muối) thấp nhất 1,92%. Hàm lượng lipid cao nhất ở công thức 2 (0,095%), công thức 1 và 3 lần lượt 0,071% và 0,044%.

  3. Hiệu quả sinh trưởng của lợn thịt: Lợn ăn khẩu phần có bổ sung bã dong riềng ủ theo công thức 2 và 3 có mức tăng trọng tuyệt đối đạt khoảng 520-530 g/con/ngày, tương đương hoặc cao hơn so với lô đối chứng không sử dụng bã. Tiêu tốn thức ăn trên 1 kg tăng trọng giảm khoảng 5-7% so với lô đối chứng, cho thấy hiệu quả sử dụng thức ăn tốt.

  4. Chất lượng thịt và năng suất thịt: Kết quả mổ khảo sát cho thấy tỷ lệ nạc trong thịt lợn thí nghiệm đạt trên 48%, tương đương với các nghiên cứu trước về lợn lai F1. Thành phần hóa học thịt không có sự khác biệt đáng kể giữa các lô, đảm bảo chất lượng thịt khi sử dụng bã dong riềng ủ trong khẩu phần.

Thảo luận kết quả

Việc sử dụng bã dong riềng ủ làm thức ăn cho lợn thịt đã chứng minh tính khả thi về mặt dinh dưỡng và kinh tế. Hàm lượng protein và tinh bột trong bã sau ủ được duy trì ở mức phù hợp, giúp bổ sung năng lượng và đạm cho khẩu phần. So với các nghiên cứu về bã sắn và các phụ phẩm nông nghiệp khác, bã dong riềng có ưu điểm là nguồn nguyên liệu sẵn có tại địa phương với sản lượng lớn.

Hiệu quả sinh trưởng và tiêu tốn thức ăn của lợn thí nghiệm tương đương hoặc tốt hơn so với lô đối chứng cho thấy bã dong riềng ủ có thể thay thế một phần thức ăn tinh truyền thống, giảm chi phí sản xuất. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về sử dụng phụ phẩm củ quả ủ chua trong chăn nuôi lợn.

Ngoài ra, việc tận dụng bã dong riềng góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường do lượng bã thải lớn gây ra tại các cơ sở chế biến tinh bột dong riềng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ sản lượng bã thải theo huyện và bảng so sánh thành phần hóa học các công thức ủ, cũng như biểu đồ sinh trưởng tích lũy và tiêu tốn thức ăn của lợn thí nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng công thức ủ bã dong riềng có bổ sung bột ngô và men vi sinh để bảo quản và nâng cao giá trị dinh dưỡng, khuyến khích các cơ sở chế biến và hộ chăn nuôi áp dụng trong vòng 1 năm tới nhằm tăng hiệu quả sử dụng bã thải.

  2. Phát triển mô hình liên kết giữa cơ sở chế biến dong riềng và trang trại chăn nuôi lợn để thu gom, xử lý và cung cấp bã dong riềng ủ làm thức ăn, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tăng thu nhập cho người dân địa phương.

  3. Tổ chức tập huấn kỹ thuật ủ chua và phối trộn khẩu phần cho người chăn nuôi nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng bã dong riềng hiệu quả, dự kiến triển khai trong 6 tháng đầu năm.

  4. Khuyến khích nghiên cứu tiếp tục về bổ sung các nguồn đạm và khoáng chất trong khẩu phần có bã dong riềng để cân đối dinh dưỡng, nâng cao năng suất và chất lượng thịt lợn trong vòng 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi lợn tại các vùng trồng dong riềng: Nhận biết tiềm năng sử dụng bã dong riềng làm thức ăn thay thế, giảm chi phí thức ăn và tăng hiệu quả chăn nuôi.

  2. Các cơ sở chế biến tinh bột dong riềng: Áp dụng công nghệ ủ bã dong riềng để xử lý phụ phẩm, giảm ô nhiễm môi trường và tạo nguồn nguyên liệu thức ăn cho chăn nuôi.

  3. Nhà quản lý và chính quyền địa phương: Lập kế hoạch phát triển chuỗi liên kết sản xuất nông nghiệp và chăn nuôi bền vững, đồng thời kiểm soát ô nhiễm môi trường từ bã thải.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành chăn nuôi, dinh dưỡng vật nuôi: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả phân tích thành phần dinh dưỡng và ứng dụng kỹ thuật ủ chua trong xử lý phụ phẩm nông nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bã dong riềng có thể thay thế bao nhiêu phần trăm thức ăn tinh trong khẩu phần lợn?
    Nghiên cứu cho thấy bã dong riềng ủ có thể thay thế khoảng 20% khẩu phần thức ăn tinh mà không ảnh hưởng đến sinh trưởng và chất lượng thịt lợn.

  2. Phương pháp ủ bã dong riềng có khó thực hiện không?
    Ủ chua bã dong riềng sử dụng kỹ thuật đơn giản, chỉ cần phối trộn với bột ngô, men vi sinh hoặc muối, nén chặt trong túi nilon kín khí, bảo quản ở nhiệt độ phòng trong 1 tuần là có thể sử dụng.

  3. Việc sử dụng bã dong riềng có ảnh hưởng đến mùi phân và sức khỏe lợn không?
    Lợn ăn bã dong riềng có phân ít mùi hôi hơn do hàm lượng xơ cao giúp tiêu hóa tốt, đồng thời không gây ngộ độc hay ảnh hưởng sức khỏe nếu khẩu phần được cân đối.

  4. Lượng bã dong riềng thải ra có thể gây ô nhiễm môi trường như thế nào?
    Bã dong riềng thải ra với số lượng lớn, nếu không xử lý sẽ phân hủy gây mùi hôi thối, ô nhiễm nguồn nước mặt và đất, ảnh hưởng đến sinh vật thủy sinh và môi trường sống.

  5. Có thể bảo quản bã dong riềng ủ trong thời gian bao lâu?
    Bã dong riềng ủ chua có thể bảo quản tốt trong vòng 4 tuần mà không bị mốc hoặc mất chất dinh dưỡng, giúp kéo dài thời gian sử dụng trong chăn nuôi.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được công thức ủ bã dong riềng phù hợp, giữ được thành phần dinh dưỡng và bảo quản tốt trong điều kiện phòng thí nghiệm và quy mô hộ gia đình.
  • Bã dong riềng ủ có thể sử dụng hiệu quả làm thức ăn bổ sung trong khẩu phần nuôi lợn thịt lai F1, giúp tăng trưởng tốt và giảm tiêu tốn thức ăn.
  • Việc tận dụng bã dong riềng góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường do lượng bã thải lớn tại các cơ sở chế biến tinh bột dong riềng.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển nguồn thức ăn thay thế tại địa phương, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi lợn.
  • Đề xuất triển khai áp dụng kỹ thuật ủ bã dong riềng và xây dựng mô hình liên kết sản xuất để phát huy tối đa tiềm năng nguồn nguyên liệu này trong vòng 1-2 năm tới.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các cơ sở chế biến và hộ chăn nuôi áp dụng công thức ủ bã dong riềng, đồng thời tổ chức tập huấn kỹ thuật và nghiên cứu bổ sung dinh dưỡng để nâng cao hiệu quả chăn nuôi bền vững.