Luận văn nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn quản lý rừng cộng đồng tại huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái

Rừng không chỉ cung cấp gỗ, củi mà còn là nguồn sinh kế quan trọng cho người dân địa phương, đặc biệt là các cộng đồng dân tộc thiểu số. Việc bảo vệ và phát triển rừng đồng nghĩa với việc bảo vệ đời sống và văn hóa của họ. Sự phụ thuộc vào rừng thể hiện rõ nét qua việc khai thác lâm sản ngoài gỗ (LSNG) phục vụ sinh hoạt hàng ngày và tạo thu nhập. Tuy nhiên, việc khai thác quá mức và không bền vững có thể dẫn đến suy thoái rừng và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường. Cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ và sự tham gia tích cực của cộng đồng để đảm bảo sự cân bằng giữa khai thác và bảo tồn.

Mặc dù có nhiều nỗ lực, việc quản lý rừng bền vững vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Nhận thức của người dân về tầm quan trọng của rừng còn hạn chế, dẫn đến tình trạng khai thác trái phép và phá rừng làm nương rẫy. Hệ thống quản lý tài nguyên rừng hiện tại còn thiếu hiệu quả, chưa giải quyết được các nguyên nhân gốc rễ dẫn đến suy thoái rừng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành và sự tham gia tích cực của cộng đồng để giải quyết những thách thức này. Theo nghiên cứu của Arnold và Steward, mặc dù có sự suy thoái về rừng cộng đồng, việc quản lý tài nguyên sở hữu công cộng (CPFM) vẫn đóng vai trò quan trọng trong hệ thống lâm nghiệp và trong đời sống dân nghèo.

Tình trạng khai thác rừng trái phép vẫn diễn ra, gây thiệt hại lớn đến tài nguyên rừng. Việc khai thác gỗ và LSNG phục vụ sinh hoạt và buôn bán diễn ra tràn lan, không theo quy hoạch. Chuyển đổi mục đích sử dụng đất rừng sang trồng cây công nghiệp hoặc xây dựng cơ sở hạ tầng cũng là một nguyên nhân khiến diện tích rừng bị thu hẹp. Cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm Luật Bảo vệ và Phát triển rừng.

Sự tham gia của cộng đồng vào công tác quản lý, bảo vệ rừng còn hình thức, chưa thực chất. Người dân chưa được trao quyền đầy đủ và chưa được hưởng lợi một cách công bằng từ rừng. Thiếu sự phối hợp giữa chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng và cộng đồng trong việc xây dựng và thực hiện các kế hoạch bảo vệ rừng. Cần tạo điều kiện để người dân tham gia vào quá trình ra quyết định, đảm bảo quyền lợi của họ và tăng cường trách nhiệm trong việc bảo vệ rừng.

Cơ chế chia sẻ lợi ích từ rừng chưa rõ ràng và chưa công bằng, khiến người dân thiếu động lực tham gia bảo vệ. Lợi ích từ rừng chủ yếu tập trung vào một số ít người hoặc tổ chức, trong khi người dân địa phương không được hưởng lợi xứng đáng. Cần xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích minh bạch, công bằng, đảm bảo lợi ích của tất cả các bên liên quan, đặc biệt là người dân địa phương.

Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về vai trò của rừng, tầm quan trọng của việc bảo vệ rừng và các quy định của pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng. Sử dụng các hình thức tuyên truyền đa dạng, phù hợp với từng đối tượng, như tổ chức các buổi nói chuyện, chiếu phim, phát tờ rơi, sử dụng mạng xã hội. Khuyến khích cộng đồng tham gia vào các hoạt động bảo vệ rừng, như trồng cây, tuần tra, phát hiện và tố giác các hành vi vi phạm.

Rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý rừng cộng đồng, đảm bảo phù hợp với thực tế và tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng tham gia quản lý. Xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích minh bạch, công bằng, đảm bảo lợi ích của tất cả các bên liên quan. Trao quyền chủ động cho cộng đồng trong việc xây dựng và thực hiện các kế hoạch bảo vệ rừng.

Hỗ trợ người dân phát triển các mô hình sản xuất nông, lâm nghiệp kết hợp, du lịch sinh thái cộng đồng, tạo nguồn thu nhập ổn định và giảm sự phụ thuộc vào rừng. Cung cấp vốn, kỹ thuật và thị trường cho người dân để phát triển các sản phẩm từ rừng có giá trị kinh tế cao, như dược liệu, mật ong, nấm... Khuyến khích người dân tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, như trồng cây, bảo vệ nguồn nước, góp phần bảo vệ rừng và phát triển kinh tế.

Mô hình quản lý rừng cộng đồng ở Nepal, với sự hỗ trợ từ dự án lâm nghiệp cộng đồng do Chính phủ Thụy Sỹ tài trợ, là một ví dụ điển hình về sự thành công. Phương pháp điều tra rừng đơn giản với sự tham gia của người dân đã giúp họ hiểu rõ hơn về tiềm năng sản xuất của rừng, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả. Các tài liệu hướng dẫn về điều tra và phân tích dữ liệu tài nguyên rừng được thiết kế đơn giản, dễ hiểu và áp dụng, giúp cộng đồng có thể tự quản lý và bảo vệ rừng của mình.

Sự tham gia tích cực của cộng đồng, cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng, sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, năng lực quản lý của cộng đồng và sự phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội là những yếu tố then chốt dẫn đến thành công trong quản lý rừng cộng đồng. Cần chú trọng đến việc xây dựng năng lực cho cộng đồng, đảm bảo họ có đủ kiến thức và kỹ năng để quản lý rừng một cách bền vững. Đồng thời, cần tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, đảm bảo quyền lợi và trách nhiệm của cộng đồng trong quản lý rừng.

Quản lý rừng cộng đồng có tác động trực tiếp đến thu nhập và sinh kế của người dân thông qua việc khai thác gỗ và LSNG, phát triển du lịch sinh thái và các hoạt động kinh tế khác liên quan đến rừng. Đánh giá tác động kinh tế cần tập trung vào việc xác định mức độ tăng thu nhập, cải thiện đời sống và giảm nghèo của người dân. Đồng thời, cần đánh giá tác động của các chính sách và giải pháp hỗ trợ phát triển kinh tế cho cộng đồng.

Sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt trong quản lý rừng cộng đồng. Đánh giá tác động xã hội cần tập trung vào việc xác định mức độ tham gia của người dân vào quá trình ra quyết định, thực hiện và giám sát các hoạt động quản lý rừng. Đồng thời, cần đánh giá mức độ công bằng trong chia sẻ lợi ích từ rừng và tác động của quản lý rừng cộng đồng đến sự gắn kết cộng đồng.

Sự quan tâm của chính phủ và các tổ chức quốc tế, tiềm năng du lịch sinh thái và sự tham gia tích cực của cộng đồng là những cơ hội lớn để phát triển quản lý rừng bền vững tại Văn Yên. Cần khai thác tối đa những cơ hội này để bảo vệ và phát triển rừng, đồng thời cải thiện đời sống của người dân.

Để quản lý rừng cộng đồng hiệu quả trong tương lai, cần tập trung vào việc tăng cường năng lực cho cộng đồng, hoàn thiện cơ chế chính sách, phát triển sinh kế bền vững và ứng dụng khoa học công nghệ vào quản lý rừng. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm Luật Bảo vệ và Phát triển rừng.