Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, việc hiện đại hóa thủ tục hải quan đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và thúc đẩy phát triển kinh tế. Tại Việt Nam, thủ tục hải quan điện tử (TTHQĐT) được xem là một trong những giải pháp trọng yếu nhằm cải cách thủ tục hành chính, giảm chi phí và thời gian cho doanh nghiệp. Tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa, từ năm 2020 đến 2022, số lượng tờ khai hải quan điện tử đạt khoảng 84.340 tờ khai mỗi năm, với kim ngạch xuất nhập khẩu đạt khoảng 8,5 tỷ USD năm 2021. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai, doanh nghiệp vẫn gặp phải một số khó khăn như lỗi hệ thống khai báo, lo ngại về an toàn thông tin và năng lực phục vụ của cán bộ hải quan chưa đồng đều.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ hài lòng của doanh nghiệp về TTHQĐT tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của doanh nghiệp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn 2020-2022, với các giải pháp đề xuất hướng tới năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ cải cách hành chính, thúc đẩy chuyển đổi số và nâng cao hiệu quả hoạt động của ngành hải quan, góp phần cải thiện môi trường kinh doanh và tăng cường sự hài lòng của cộng đồng doanh nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sự hài lòng khách hàng và chất lượng dịch vụ, trong đó nổi bật là mô hình SERVQUAL và các tiêu chí đánh giá sự hài lòng trong dịch vụ công điện tử. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thủ tục hải quan điện tử (TTHQĐT): Theo Nghị định 08/2015/NĐ-CP, là thủ tục hải quan được thực hiện qua hệ thống xử lý dữ liệu điện tử, bao gồm khai báo, tiếp nhận, xử lý và trao đổi thông tin giữa các bên liên quan.
  • Sự hài lòng của doanh nghiệp: Mức độ cảm nhận của doanh nghiệp khi sử dụng dịch vụ TTHQĐT, phụ thuộc vào sự khác biệt giữa kỳ vọng và kết quả thực tế.
  • Các tiêu chí đánh giá sự hài lòng: Bao gồm hệ thống khai báo hải quan điện tử, năng lực phục vụ của cán bộ công chức, mức độ an toàn của thủ tục, mức độ hiểu biết về nhu cầu doanh nghiệp và cải tiến phương thức quản lý của cơ quan hải quan.

Khung lý thuyết này giúp phân tích toàn diện các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của doanh nghiệp, từ đó làm cơ sở xây dựng các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật và tài liệu chuyên ngành của Tổng cục Hải quan và Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát bằng bảng hỏi với 200 doanh nghiệp thực hiện TTHQĐT tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa trong năm 2022, thu về 185 phiếu hợp lệ.

Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên, phù hợp với đặc điểm chủ yếu là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS và Excel, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích phân tổ và đánh giá mức độ hài lòng theo thang điểm Likert 5 mức. Kích thước mẫu đảm bảo theo tiêu chuẩn 5:1 của Bollen và Hair với 22 biến quan sát, tối thiểu 125 mẫu, do đó 185 mẫu là đủ để phân tích chính xác.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2022 cho thu thập dữ liệu, với đề xuất giải pháp hướng tới năm 2025 nhằm nâng cao chất lượng TTHQĐT tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hài lòng về hệ thống khai báo hải quan điện tử: Khoảng 78% doanh nghiệp đánh giá hệ thống khai báo có giao diện thân thiện, dễ sử dụng; tuy nhiên 22% phản ánh còn gặp lỗi kỹ thuật và tốc độ đường truyền chưa ổn định, ảnh hưởng đến quá trình khai báo.

  2. Năng lực phục vụ của cán bộ công chức: 74% doanh nghiệp hài lòng với thái độ và năng lực chuyên môn của cán bộ hải quan, nhưng vẫn có 18% phản ánh cán bộ chưa hỗ trợ kịp thời ngoài giờ hành chính hoặc chưa giải đáp thỏa đáng các vướng mắc.

  3. Mức độ an toàn của thủ tục hải quan điện tử: 81% doanh nghiệp tin tưởng vào tính bảo mật và an toàn thông tin của hệ thống, song vẫn có khoảng 15% lo ngại về rủi ro mất dữ liệu hoặc lộ thông tin kinh doanh.

  4. Mức độ hiểu về nhu cầu doanh nghiệp: Chỉ có 65% doanh nghiệp cảm nhận cơ quan hải quan hiểu và đáp ứng tốt nhu cầu thực tế, còn lại cho rằng cần cải thiện hơn trong việc cập nhật và điều chỉnh thủ tục phù hợp với đặc thù từng ngành hàng.

  5. Cải tiến phương thức quản lý: 70% doanh nghiệp đánh giá tích cực các cải tiến trong quản lý như giảm kiểm tra thực tế, tăng cường kiểm tra sau thông quan và minh bạch quy trình, tuy nhiên vẫn có ý kiến đề nghị tăng cường truyền thông và hỗ trợ kỹ thuật.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự hài lòng chung của doanh nghiệp về TTHQĐT tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa đạt mức khá, với điểm trung bình trên 3,5/5 ở hầu hết các tiêu chí. Các số liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hài lòng theo từng tiêu chí, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Nguyên nhân của những hạn chế chủ yếu liên quan đến hạ tầng công nghệ thông tin chưa đồng bộ hoàn toàn, năng lực phục vụ cán bộ chưa đáp ứng kịp thời mọi tình huống, và sự khác biệt trong nhu cầu của các nhóm doanh nghiệp. So sánh với các nghiên cứu trong ngành hải quan tại các tỉnh khác, mức độ hài lòng tại Thanh Hóa tương đối tương đồng, nhưng vẫn cần đẩy mạnh cải tiến để bắt kịp xu hướng chuyển đổi số và nâng cao trải nghiệm người dùng.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn để Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa có thể điều chỉnh chính sách, nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời góp phần vào quá trình hiện đại hóa hải quan và phát triển kinh tế địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đầu tư hiện đại hóa hạ tầng công nghệ thông tin: Nâng cấp hệ thống phần mềm khai báo, tăng cường băng thông internet và bảo mật dữ liệu nhằm giảm thiểu lỗi kỹ thuật và nâng cao tốc độ xử lý. Mục tiêu đạt 99% thời gian hoạt động ổn định trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: Cục Hải quan phối hợp với Bộ Tài chính và các nhà cung cấp công nghệ.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật khai báo điện tử, kỹ năng giao tiếp và xử lý tình huống cho cán bộ hải quan, đặc biệt là hỗ trợ doanh nghiệp ngoài giờ hành chính. Mục tiêu tăng tỷ lệ hài lòng về năng lực phục vụ lên 85% vào cuối năm 2024. Chủ thể thực hiện: Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  3. Tăng cường an toàn và bảo mật thông tin: Áp dụng các giải pháp mã hóa tiên tiến, xây dựng quy trình xử lý sự cố nhanh chóng và minh bạch, đảm bảo dữ liệu doanh nghiệp được bảo vệ tuyệt đối. Mục tiêu giảm thiểu sự cố mất an toàn thông tin xuống dưới 1% trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: Ban công nghệ thông tin Cục Hải quan.

  4. Xây dựng mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp: Thiết lập kênh đối thoại thường xuyên để cập nhật nhu cầu, phản hồi và đề xuất cải tiến thủ tục phù hợp với đặc thù từng ngành hàng. Mục tiêu tổ chức ít nhất 4 hội nghị đối thoại doanh nghiệp mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Cục Hải quan phối hợp với các hiệp hội doanh nghiệp địa phương.

  5. Hoàn thiện cải tiến phương thức quản lý: Áp dụng hệ thống quản lý chất lượng ISO, tăng cường kiểm tra sau thông quan, giảm thiểu kiểm tra thực tế không cần thiết, đồng thời công khai minh bạch quy trình và thời gian giải quyết thủ tục. Mục tiêu nâng cao chỉ số cải cách hành chính lên mức xuất sắc vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về hải quan: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất giải pháp giúp các cơ quan này nâng cao hiệu quả quản lý, cải cách thủ tục hành chính và thúc đẩy chuyển đổi số trong ngành hải quan.

  2. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu: Giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về quy trình, các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng khi thực hiện TTHQĐT, từ đó chủ động phối hợp và phản hồi để cải thiện dịch vụ.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, logistics, thương mại quốc tế: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về sự hài lòng khách hàng trong dịch vụ công điện tử, đặc biệt trong lĩnh vực hải quan, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ thông tin: Giúp các nhà cung cấp hiểu rõ yêu cầu, khó khăn và kỳ vọng của doanh nghiệp cũng như cơ quan hải quan để phát triển các sản phẩm phù hợp, nâng cao chất lượng dịch vụ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đánh giá sự hài lòng của doanh nghiệp về thủ tục hải quan điện tử?
    Đánh giá giúp cơ quan hải quan nhận diện điểm mạnh, hạn chế trong dịch vụ, từ đó cải tiến quy trình, nâng cao chất lượng phục vụ, giảm chi phí và thời gian cho doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế.

  2. Các tiêu chí chính để đánh giá sự hài lòng là gì?
    Bao gồm hệ thống khai báo hải quan điện tử, năng lực phục vụ của cán bộ công chức, mức độ an toàn của thủ tục, mức độ hiểu biết về nhu cầu doanh nghiệp và cải tiến phương thức quản lý.

  3. Phương pháp thu thập dữ liệu trong nghiên cứu này như thế nào?
    Sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp từ báo cáo ngành và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp 185 doanh nghiệp thực hiện TTHQĐT tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa năm 2022.

  4. Những khó khăn chính doanh nghiệp gặp phải khi thực hiện TTHQĐT là gì?
    Bao gồm lỗi kỹ thuật phần mềm, tốc độ đường truyền chưa ổn định, năng lực hỗ trợ cán bộ chưa đồng đều, lo ngại về an toàn thông tin và thủ tục chưa hoàn toàn phù hợp với nhu cầu đa dạng của doanh nghiệp.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao sự hài lòng của doanh nghiệp?
    Tập trung vào hiện đại hóa hạ tầng công nghệ, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường bảo mật thông tin, xây dựng kênh đối thoại thường xuyên với doanh nghiệp và cải tiến phương thức quản lý theo tiêu chuẩn quốc tế.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về thủ tục hải quan điện tử và sự hài lòng của doanh nghiệp tại Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy mức độ hài lòng chung đạt khá, nhưng vẫn còn tồn tại các hạn chế về công nghệ, năng lực phục vụ và an toàn thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, hướng tới mục tiêu hiện đại hóa hải quan và chuyển đổi số đến năm 2025.
  • Nghiên cứu góp phần hỗ trợ cơ quan quản lý và doanh nghiệp cải thiện hiệu quả thực hiện thủ tục hải quan điện tử, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện hệ thống thủ tục hải quan điện tử toàn quốc.

Hành động tiếp theo: Cục Hải quan tỉnh Thanh Hóa và các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng TTHQĐT, đồng thời duy trì đối thoại thường xuyên với doanh nghiệp để kịp thời điều chỉnh, hoàn thiện dịch vụ.