Luận án tiến sĩ: Truyền thuyết Phạm Nhan và tín ngưỡng thờ ác thần của người Việt

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài

1.2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

1.4. Hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu

2. TỔNG QUAN VỀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI

2.1. Cơ sở lí thuyết của đề tài

2.2. Xác định một số thuật ngữ, khái niệm

2.3. Lí thuyết về mối quan hệ giữa tín ngưỡng dân gian và văn học dân gian

2.4. Từ thuyết vật linh đến tục thờ ác thần trong lịch sử

2.5. Lí thuyết về “an ninh tinh thần” và các nghi thức thờ cúng xuất phát từ sự sợ hãi

2.6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

2.7. Lịch sử nghiên cứu về ác thần

2.8. Lịch sử nghiên cứu về Phạm Nhan

2.9. Đánh giá tình hình nghiên cứu và định hướng của đề tài

2.10. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

2.11. Định hướng nghiên cứu của đề tài

2.12. Tiểu kết chương 1

3. KHẢO SÁT HỆ THỐNG TRUYỀN THUYẾT PHẠM NHAN

3.1. Nhận diện truyền thuyết Phạm Nhan

3.2. Số lượng truyền thuyết

3.3. Sự phân bố truyền thuyết

3.4. Nhân vật Bá Nhan và Phạm Nhan

3.5. Nhân vật Phạm Nhan trong truyền thuyết

3.6. Tên gọi Phạm Nhan

3.7. Hoàn cảnh xuất hiện và đặc điểm nhân vật

3.8. Hành trạng nhân vật. Về sự tái sinh gây hại

3.9. Cốt truyện Phạm Nhan

3.10. Những môtip chính trong truyền thuyết Phạm Nhan

3.11. Kết cấu truyền thuyết Phạm Nhan

3.12. Tiểu kết chương 2

4. TRUYỀN THUYẾT PHẠM NHAN VÀ KIỂU TRUYỆN VỀ ÁC THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT

4.1. Kiểu truyện về ác thần của người Việt

4.2. Ác thần và truyền thuyết về ác thần trong văn hóa Việt

4.3. Sự tương quan giữa kiểu truyện về ác thần của người Việt với truyền thuyết Phạm Nhan

4.4. Cặp đôi nhân vật Phạm Nhan - Đức Thánh Trần trong truyền thuyết về ác thần và phúc thần

4.5. Tương phản về môtip. Tương phản về kết cấu

4.6. Truyền thuyết Phạm Nhan trong đời sống văn hóa dân gian

4.7. Truyền thuyết về tục chữa bệnh

4.8. Truyền thuyết về tục cầu con

4.9. Truyền thuyết về tục che mặt của người phụ nữ

4.10. Tiểu kết chương 3

5. TỤC THỜ PHẠM NHAN TRONG TÍN NGƯỠNG THỜ ÁC THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT

5.1. Hiện tượng Phạm Nhan trong văn hóa tín ngưỡng người Việt. Một số quan niệm khác nhau về việc thờ cúng Phạm Nhan

5.2. Những dấu tích thờ cúng Phạm Nhan

5.3. Những hèm tục có liên quan đến Phạm Nhan trong dân gian

5.4. Phạm Nhan - Đức Thánh Trần: hai loại hình tín ngưỡng. Tín ngưỡng, tục thờ ác thần của người Việt

5.5. Quan niệm về việc thờ ác thần

5.6. Di tích thờ ác thần

5.7. Những nghi lễ và tập tục thờ cúng ác thần của người Việt

5.8. Những đặc điểm có tính chất quy luật trong tín ngưỡng thờ Phạm Nhan và tục thờ ác thần của người Việt

5.9. Đặc điểm về nguồn gốc của việc thờ cúng ác thần

5.10. Đặc điểm về bản chất của việc thờ ác thần

5.11. Tiểu kết chương 4

DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Truyền thuyết Việt Nam và Phạm Nhan

Truyền thuyết Việt Nam là một thể loại văn học dân gian phản ánh lịch sử và văn hóa dân tộc. Phạm Nhan, một nhân vật phản diện, xuất hiện trong các truyền thuyết gắn liền với chiến công của Đức Thánh Trần. Nhân vật này được miêu tả như một kẻ bán nước, gây hại cho dân. Truyền thuyết Phạm Nhan không chỉ là câu chuyện dân gian mà còn là một phần của hệ thống tín ngưỡng thờ ác thần của người Việt. Nghiên cứu này nhằm khám phá mối quan hệ giữa truyền thuyết và tín ngưỡng, đồng thời làm rõ vai trò của Phạm Nhan trong văn hóa dân gian.

1.1. Nhân vật Phạm Nhan trong truyền thuyết

Phạm Nhan là một nhân vật phản diện trong truyền thuyết dân gian Việt Nam. Nhân vật này thường được miêu tả như một kẻ bán nước, gây hại cho dân. Truyền thuyết Phạm Nhan không chỉ là câu chuyện dân gian mà còn là một phần của hệ thống tín ngưỡng thờ ác thần của người Việt. Nghiên cứu này nhằm khám phá mối quan hệ giữa truyền thuyết và tín ngưỡng, đồng thời làm rõ vai trò của Phạm Nhan trong văn hóa dân gian.

1.2. Sự phân bố truyền thuyết Phạm Nhan

Truyền thuyết Phạm Nhan được lưu truyền rộng rãi ở các vùng Bắc Bộ, đặc biệt là những nơi gắn liền với chiến công của Đức Thánh Trần. Các địa phương như Hải Dương, Quảng Ninh, Hải Phòng là những nơi có nhiều dấu tích liên quan đến Phạm Nhan. Sự phân bố này cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa truyền thuyết và tín ngưỡng thờ cúng của người Việt.

II. Tín ngưỡng thờ ác thần của người Việt

Tín ngưỡng thờ ác thần là một hiện tượng độc đáo trong văn hóa dân gian Việt Nam. Phạm Nhan là một trong những nhân vật được thờ cúng như một ác thần. Nghiên cứu này tập trung vào việc tìm hiểu nghi lễ thờ cúng và hèm tục liên quan đến Phạm Nhan. Đồng thời, nghiên cứu cũng làm rõ bản chất của việc thờ cúng ác thần trong tín ngưỡng dân gian của người Việt.

2.1. Quan niệm về ác thần

Ác thần là những nhân vật từng làm điều ác nhưng vẫn được thờ cúng. Phạm Nhan là một ví dụ điển hình. Việc thờ cúng ác thần xuất phát từ sự sợ hãi và mong muốn xoa dịu linh hồn của những kẻ gây hại. Nghiên cứu này nhằm làm rõ quan niệm về ác thần trong tín ngưỡng dân gian của người Việt.

2.2. Nghi lễ thờ cúng ác thần

Nghi lễ thờ cúng ác thần thường diễn ra một cách âm thầm, không công khai. Các nghi lễ này thường gắn liền với những hèm tục đặc biệt, nhằm xoa dịu linh hồn của ác thần. Nghiên cứu này tập trung vào việc mô tả và phân tích các nghi lễ thờ cúng ác thần, đặc biệt là những nghi lễ liên quan đến Phạm Nhan.

III. Văn hóa Việt Nam và tín ngưỡng thờ cúng

Văn hóa Việt Nam có một hệ thống tín ngưỡng đa dạng, trong đó tín ngưỡng thờ cúng đóng vai trò quan trọng. Tín ngưỡng thờ ác thần là một phần không thể thiếu trong hệ thống này. Nghiên cứu này nhằm khám phá mối quan hệ giữa văn hóa dân gian và tín ngưỡng thờ cúng, đồng thời làm rõ vai trò của tín ngưỡng trong đời sống tâm linh của người Việt.

3.1. Di sản văn hóa và tín ngưỡng

Di sản văn hóa của người Việt bao gồm cả những giá trị vật thể và phi vật thể. Tín ngưỡng thờ cúng là một phần quan trọng của di sản phi vật thể. Nghiên cứu này nhằm làm rõ vai trò của tín ngưỡng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của người Việt.

3.2. Tín ngưỡng và phong tục

Tín ngưỡng và phong tục có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Các nghi lễ thờ cúng thường gắn liền với những phong tục đặc biệt. Nghiên cứu này tập trung vào việc tìm hiểu mối quan hệ giữa tín ngưỡng và phong tục, đặc biệt là những phong tục liên quan đến việc thờ cúng ác thần.

Luận án tiến sĩ khám phá truyền thuyết Phạm Nhan và tín ngưỡng thờ ác thần của người Việt