Luận án tiến sĩ ngữ văn: Khám phá phong cách nghệ thuật độc đáo của Sơn Nam

Phong cách nghệ thuật là một thuật ngữ đa nghĩa, được hiểu theo nhiều cách khác nhau trong lịch sử nghiên cứu văn học. Từ thời cổ đại, phong cách đã được coi là phương pháp biểu đạt độc đáo của nghệ sĩ. Các nhà nghiên cứu như Khravchenko và Barthes đã đưa ra nhiều quan niệm về phong cách, từ góc độ ngôn ngữ đến cấu trúc tác phẩm. Ở Việt Nam, phong cách được hiểu là sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức nghệ thuật, phản ánh cá tính sáng tạo của nhà văn. Tuy nhiên, nghiên cứu về phong cách nghệ thuật Sơn Nam vẫn còn hạn chế, đặc biệt là việc xác định các yếu tố cấu thành phong cách của ông.

Luận án đặt ra nhiệm vụ làm rõ phong cách nghệ thuật Sơn Nam thông qua việc phân tích các yếu tố như cảm quan nghệ thuật, nghệ thuật trần thuật, giọng điệu, và ngôn ngữ văn chương. Đây là một đề tài vừa hấp dẫn vừa thách thức, đòi hỏi sự khảo sát kỹ lưỡng các tác phẩm của Sơn Nam để tìm ra tiếng nói riêng của ông. Luận án cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc so sánh phong cách nghệ thuật Sơn Nam với các nhà văn cùng thời, nhằm khẳng định vị trí của ông trong văn học Việt Nam.

Phong cách nghệ thuật là một phạm trù thẩm mỹ, phản ánh sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức nghệ thuật. Nó thể hiện cá tính sáng tạo của nhà văn, được hình thành từ quan niệm sáng tác, cảm quan nghệ thuật, và phương thức biểu đạt. Trong trường hợp của Sơn Nam, phong cách nghệ thuật được thể hiện qua cách ông khắc họa thiên nhiên, con người, và văn hóa Nam Bộ, tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, đậm chất Nam Bộ.

Phong cách nghệ thuật Sơn Nam được hình thành từ hoàn cảnh xuất thân, cá tính nhà văn, và quan niệm sáng tác. Ông sinh ra ở vùng đất Nam Bộ, nơi thiên nhiên và văn hóa đã ảnh hưởng sâu sắc đến tâm hồn ông. Sơn Nam từng nói: 'Đồng bằng sông Cửu Long là giấc mơ, là chân trời sáng tác suốt đời của tôi.' Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm của ông, nơi thiên nhiên Nam Bộ và văn hóa Nam Bộ được khắc họa một cách chân thực, sinh động.

Thiên nhiên Nam Bộ trong tác phẩm của Sơn Nam được khắc họa với hai mặt đối lập: vừa dữ dội, bí ẩn, vừa trù phú, hiền hòa. Thiên nhiên không chỉ là bối cảnh mà còn là nhân vật, gắn bó mật thiết với con người Nam Bộ. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như Hương rừng Cà Mau, nơi thiên nhiên được miêu tả một cách chân thực, sinh động, tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo.

Con người Nam Bộ trong tác phẩm của Sơn Nam là những người dân lao động, với số phận và tính cách đặc trưng của vùng đất Nam Bộ. Họ là những người nông dân, ngư dân, với cuộc sống gắn liền với thiên nhiên và văn hóa Nam Bộ. Sơn Nam đã khắc họa họ một cách chân thực, qua đó thể hiện cảm quan nghệ thuật sâu sắc về con người và cuộc sống.

Nghệ thuật trần thuật của Sơn Nam được thể hiện qua ngôi phát ngôn, điểm nhìn trần thuật, và phương pháp miêu tả chân thực, sinh động. Ông thường sử dụng ngôi thứ nhất để kể chuyện, tạo nên sự gần gũi, chân thực với người đọc. Điểm nhìn trần thuật của ông cũng rất linh hoạt, giúp khắc họa thiên nhiên và con người Nam Bộ một cách sinh động, chân thực.

Giọng điệu trong tác phẩm của Sơn Nam đa dạng, từ dân dã, mộc mạc đến trữ tình, sâu lắng, và hóm hỉnh, hài hước. Ngôn ngữ nghệ thuật của ông cũng rất đặc sắc, với việc sử dụng phương ngữ Nam Bộ và lớp từ khẩu ngữ, tạo nên một phong cách riêng biệt, đậm chất Nam Bộ. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như Hương rừng Cà Mau, nơi ngôn ngữ và giọng điệu của Sơn Nam đã tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, gần gũi với đời sống dân dã.