I. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Luận án tiến sĩ ngữ văn tập trung vào phong cách nghệ thuật Sơn Nam, một chủ đề chưa được khai thác toàn diện trong giới nghiên cứu văn học. Các công trình trước đây chủ yếu tập trung vào tác phẩm cụ thể như Hương rừng Cà Mau mà chưa đi sâu vào phong cách nghệ thuật như một hệ thống. Sơn Nam được xem là Pho tự điển sống của văn hóa Nam Bộ, với sự nghiệp sáng tác phong phú, đa dạng. Tuy nhiên, nghiên cứu về phong cách nghệ thuật của ông vẫn còn nhiều khoảng trống. Luận án này nhằm lấp đầy khoảng trống đó bằng cách phân tích toàn diện các yếu tố tạo nên phong cách nghệ thuật Sơn Nam.
1.1. Tình hình nghiên cứu phong cách nghệ thuật
Phong cách nghệ thuật là một thuật ngữ đa nghĩa, được hiểu theo nhiều cách khác nhau trong lịch sử nghiên cứu văn học. Từ thời cổ đại, phong cách đã được coi là phương pháp biểu đạt độc đáo của nghệ sĩ. Các nhà nghiên cứu như Khravchenko và Barthes đã đưa ra nhiều quan niệm về phong cách, từ góc độ ngôn ngữ đến cấu trúc tác phẩm. Ở Việt Nam, phong cách được hiểu là sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức nghệ thuật, phản ánh cá tính sáng tạo của nhà văn. Tuy nhiên, nghiên cứu về phong cách nghệ thuật Sơn Nam vẫn còn hạn chế, đặc biệt là việc xác định các yếu tố cấu thành phong cách của ông.
1.2. Một số vấn đề đặt ra đối với luận án
Luận án đặt ra nhiệm vụ làm rõ phong cách nghệ thuật Sơn Nam thông qua việc phân tích các yếu tố như cảm quan nghệ thuật, nghệ thuật trần thuật, giọng điệu, và ngôn ngữ văn chương. Đây là một đề tài vừa hấp dẫn vừa thách thức, đòi hỏi sự khảo sát kỹ lưỡng các tác phẩm của Sơn Nam để tìm ra tiếng nói riêng của ông. Luận án cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc so sánh phong cách nghệ thuật Sơn Nam với các nhà văn cùng thời, nhằm khẳng định vị trí của ông trong văn học Việt Nam.
II. Phong cách nghệ thuật và cơ sở hình thành phong cách nghệ thuật Sơn Nam
Phong cách nghệ thuật của Sơn Nam được hình thành từ nhiều yếu tố, bao gồm thời đại, truyền thống văn hóa, và cá tính nhà văn. Ông sinh ra và lớn lên ở vùng đất Nam Bộ, nơi thiên nhiên và con người đã thấm sâu vào tâm hồn ông, tạo nên một phong cách độc đáo, gần gũi với đời sống dân dã. Sơn Nam từng tâm sự: 'Tôi là một con người của đồng quê, dòng máu, tâm hồn nông dân, giọng điệu nông dân, kiến thức nông dân.' Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm của ông, nơi thiên nhiên Nam Bộ và văn hóa Nam Bộ được khắc họa một cách chân thực, sinh động.
2.1. Khái niệm về phong cách nghệ thuật
Phong cách nghệ thuật là một phạm trù thẩm mỹ, phản ánh sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức nghệ thuật. Nó thể hiện cá tính sáng tạo của nhà văn, được hình thành từ quan niệm sáng tác, cảm quan nghệ thuật, và phương thức biểu đạt. Trong trường hợp của Sơn Nam, phong cách nghệ thuật được thể hiện qua cách ông khắc họa thiên nhiên, con người, và văn hóa Nam Bộ, tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, đậm chất Nam Bộ.
2.2. Cơ sở hình thành phong cách nghệ thuật Sơn Nam
Phong cách nghệ thuật Sơn Nam được hình thành từ hoàn cảnh xuất thân, cá tính nhà văn, và quan niệm sáng tác. Ông sinh ra ở vùng đất Nam Bộ, nơi thiên nhiên và văn hóa đã ảnh hưởng sâu sắc đến tâm hồn ông. Sơn Nam từng nói: 'Đồng bằng sông Cửu Long là giấc mơ, là chân trời sáng tác suốt đời của tôi.' Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm của ông, nơi thiên nhiên Nam Bộ và văn hóa Nam Bộ được khắc họa một cách chân thực, sinh động.
III. Cảm quan về thiên nhiên con người và văn hóa Nam Bộ trong sáng tác Sơn Nam
Sơn Nam đã khắc họa thiên nhiên Nam Bộ với hai mặt đối lập: vừa dữ dội, bí ẩn, vừa trù phú, hiền hòa. Thiên nhiên trong tác phẩm của ông không chỉ là bối cảnh mà còn là nhân vật, gắn bó mật thiết với con người Nam Bộ. Con người trong tác phẩm của Sơn Nam là những người dân lao động, với số phận và tính cách đặc trưng của vùng đất Nam Bộ. Văn hóa Nam Bộ cũng được ông khắc họa một cách chân thực, qua các phong tục, tập quán, và lối sống của người dân.
3.1. Cảm quan thiên nhiên Nam Bộ trong sáng tác Sơn Nam
Thiên nhiên Nam Bộ trong tác phẩm của Sơn Nam được khắc họa với hai mặt đối lập: vừa dữ dội, bí ẩn, vừa trù phú, hiền hòa. Thiên nhiên không chỉ là bối cảnh mà còn là nhân vật, gắn bó mật thiết với con người Nam Bộ. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như Hương rừng Cà Mau, nơi thiên nhiên được miêu tả một cách chân thực, sinh động, tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo.
3.2. Cảm quan về con người Nam Bộ trong văn xuôi Sơn Nam
Con người Nam Bộ trong tác phẩm của Sơn Nam là những người dân lao động, với số phận và tính cách đặc trưng của vùng đất Nam Bộ. Họ là những người nông dân, ngư dân, với cuộc sống gắn liền với thiên nhiên và văn hóa Nam Bộ. Sơn Nam đã khắc họa họ một cách chân thực, qua đó thể hiện cảm quan nghệ thuật sâu sắc về con người và cuộc sống.
IV. Nghệ thuật trần thuật giọng điệu ngôn ngữ trong sáng tác Sơn Nam
Nghệ thuật trần thuật của Sơn Nam được thể hiện qua ngôi phát ngôn, điểm nhìn trần thuật, và phương pháp miêu tả chân thực, sinh động. Giọng điệu trong tác phẩm của ông đa dạng, từ dân dã, mộc mạc đến trữ tình, sâu lắng, và hóm hỉnh, hài hước. Ngôn ngữ nghệ thuật của Sơn Nam cũng rất đặc sắc, với việc sử dụng phương ngữ Nam Bộ và lớp từ khẩu ngữ, tạo nên một phong cách riêng biệt, đậm chất Nam Bộ.
4.1. Nghệ thuật trần thuật trong sáng tác Sơn Nam
Nghệ thuật trần thuật của Sơn Nam được thể hiện qua ngôi phát ngôn, điểm nhìn trần thuật, và phương pháp miêu tả chân thực, sinh động. Ông thường sử dụng ngôi thứ nhất để kể chuyện, tạo nên sự gần gũi, chân thực với người đọc. Điểm nhìn trần thuật của ông cũng rất linh hoạt, giúp khắc họa thiên nhiên và con người Nam Bộ một cách sinh động, chân thực.
4.2. Giọng điệu và ngôn ngữ nghệ thuật trong sáng tác Sơn Nam
Giọng điệu trong tác phẩm của Sơn Nam đa dạng, từ dân dã, mộc mạc đến trữ tình, sâu lắng, và hóm hỉnh, hài hước. Ngôn ngữ nghệ thuật của ông cũng rất đặc sắc, với việc sử dụng phương ngữ Nam Bộ và lớp từ khẩu ngữ, tạo nên một phong cách riêng biệt, đậm chất Nam Bộ. Điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm như Hương rừng Cà Mau, nơi ngôn ngữ và giọng điệu của Sơn Nam đã tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, gần gũi với đời sống dân dã.
