Hiện Tượng Song Ngữ Trong Văn Học Trung Đại Việt Nam: Luận Án Tiến Sĩ Ngữ Văn

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI

1.1. GIỚI THUYẾT KHÁI NIỆM HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ

1.2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI

1.3. CƠ SỞ LÍ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI

1.3.1. Lí thuyết liên ngành ngôn ngữ và văn học

1.3.2. Lí thuyết liên ngành văn hoá và văn học

1.3.3. Lí thuyết so sánh văn học

1.3.4. Lý thuyết loại hình học

2. CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

2.1. CƠ SỞ LỊCH SỬ - XÃ HỘI, TƯ TƯỞNG - VĂN HOÁ - VĂN HỌC CỦA HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ

2.1.1. Tiền đề lịch sử - xã hội

2.2. ĐẶC ĐIỂM HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

2.2.1. Tính chất đa thành phần của hiện tượng song ngữ

2.2.2. Tính chất bất bình đẳng của hiện tượng song ngữ

2.3. CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CỦA HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

2.3.1. Giai đoạn văn học từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV

2.3.2. Giai đoạn văn học từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII

2.3.3. Giai đoạn văn học từ thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX

2.4. HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ CỦA VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH VĂN HỌC KHU VỰC VÀ QUỐC TẾ

2.4.1. Hiện tượng song ngữ trong văn học Nhật Bản

2.4.2. Hiện tượng song ngữ trong văn học Triều Tiên/Hàn Quốc. Đặc điểm chung và riêng của hiện tượng song ngữ trong văn học trung đại các nước khu vực văn hóa chữ Hán

3. CHƯƠNG 3: LOẠI HÌNH TÁC GIẢ SONG NGỮ TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

3.1. GIỚI THUYẾT CHUNG VỀ TÁC GIẢ VÀ LOẠI HÌNH TÁC GIẢ VĂN HỌC

3.1.1. Khái niệm loại hình và loại hình tác giả văn học

3.1.2. Các kiểu loại tác giả trong văn học trung đại Việt Nam

3.2. NGHIÊN CỨU MỘT SỐ TÁC GIẢ SONG NGỮ TIÊU BIỂU TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

3.2.1. Nguyễn Bỉnh Khiêm

3.3. ĐẶC ĐIỂM CỦA LOẠI HÌNH TÁC GIẢ SONG NGỮ

3.3.1. SỰ ĐA DẠNG VÀ THỐNG NHẤT TRONG NHẬN THỨC VỀ TÌNH TRẠNG SONG NGỮ CỦA KIỂU TÁC GIẢ SONG NGỮ TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

3.3.1.1. Sự đa dạng trong nhận thức về tình trạng song ngữ của kiểu tác giả song ngữ trong văn học trung đại Việt Nam

3.3.1.2. Sự thống nhất trong nhận thức về tình trạng song ngữ của kiểu tác giả song ngữ trong văn học trung đại Việt Nam

4. CHƯƠNG 4: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ THỂ LOẠI VÀ NGÔN NGỮ DƯỚI GÓC NHÌN CỦA HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

4.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ THỂ LOẠI DƯỚI GÓC NHÌN TỪ HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ

4.1.1. Sự phát triển thể loại nhìn từ hiện tượng song ngữ

4.1.2. Hiện tượng song ngữ ở các thể loại văn học tiếp thu từ văn học Trung Quốc

4.1.3. Hiện tượng song ngữ ở các thể loại văn học dân tộc hóa

4.1.4. Hiện tượng song ngữ ở các thể loại văn học nội sinh

4.2. HIỆN TƯỢNG SONG NGỮ VỚI NGÔN NGỮ TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM

4.2.1. Quá trình phát triển của hiện tượng song ngữ trong văn học trung đại Việt Nam từ phương diện ngôn ngữ

4.2.2. Vấn đề xử lí các yếu tố ngoại nhập và nội sinh trên phương diện ngôn ngữ ở hiện tượng song ngữ

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC ẢNG SƠ ĐỒ

DANH SÁCH PHỤ LỤC

I. Hiện tượng song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam

Hiện tượng song ngữ là một hiện tượng phổ biến trong văn học Trung Đại Việt Nam, thể hiện qua việc sử dụng song song hai ngôn ngữ: chữ Hán và chữ Nôm. Hiện tượng này không chỉ phản ánh sự giao thoa văn hóa mà còn là kết quả của quá trình lịch sử, xã hội và văn hóa lâu dài. Luận án tiến sĩ Ngữ văn này tập trung phân tích sâu sắc về hiện tượng song ngữ, từ đó làm rõ bản chất và quy luật phát triển của văn học Việt Nam thời kỳ này.

1.1. Khái niệm và cơ sở lý thuyết

Hiện tượng song ngữ được định nghĩa là việc sử dụng hai ngôn ngữ trong cùng một nền văn học. Trong văn học Trung Đại Việt Nam, điều này thể hiện qua sự tồn tại song song của văn học chữ Hán và chữ Nôm. Các nhà nghiên cứu như Trần Đình Sử đã chỉ ra rằng, hiện tượng song ngữ không chỉ là sự phân biệt giữa hai ngôn ngữ mà còn là sự pha trộn, xâm nhập lẫn nhau giữa chúng. Điều này tạo nên đặc trưng riêng biệt của văn học Việt Nam thời kỳ này.

1.2. Tiền đề lịch sử và văn hóa

Hiện tượng song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam bắt nguồn từ những tiền đề lịch sử và văn hóa đặc thù. Sự đô hộ của các triều đại phong kiến Trung Quốc đã đưa chữ Hán vào Việt Nam, trở thành ngôn ngữ chính thức trong văn học và hành chính. Tuy nhiên, ý thức dân tộc đã thúc đẩy sự ra đời của chữ Nôm, tạo nên sự song hành giữa hai ngôn ngữ. Điều này không chỉ phản ánh sự giao thoa văn hóa mà còn là biểu hiện của tinh thần độc lập dân tộc.

II. Đặc điểm và quá trình phát triển của hiện tượng song ngữ

Hiện tượng song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh qua các giai đoạn phát triển khác nhau. Từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX, hiện tượng song ngữ đã trải qua nhiều biến đổi, từ sự thống trị của chữ Hán đến sự phát triển mạnh mẽ của chữ Nôm. Điều này không chỉ thể hiện sự phát triển của ngôn ngữ mà còn phản ánh sự thay đổi trong tư tưởng và văn hóa của dân tộc.

2.1. Giai đoạn từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV

Trong giai đoạn này, hiện tượng song ngữ chủ yếu thể hiện qua sự thống trị của chữ Hán. Chữ Nôm tuy đã xuất hiện nhưng chưa phát triển mạnh mẽ. Các tác phẩm văn học chủ yếu được viết bằng chữ Hán, phản ánh sự ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn khởi đầu cho sự hình thành của hiện tượng song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam.

2.2. Giai đoạn từ thế kỷ XV đến thế kỷ XIX

Giai đoạn này chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của chữ Nôm, đánh dấu sự trưởng thành của văn học Trung Đại Việt Nam. Các tác phẩm văn học bằng chữ Nôm ngày càng nhiều, phản ánh sự độc lập và sáng tạo của dân tộc. Hiện tượng song ngữ trong giai đoạn này không chỉ là sự song hành giữa hai ngôn ngữ mà còn là sự pha trộn, giao thoa giữa chúng, tạo nên những tác phẩm văn học độc đáo.

III. Loại hình tác giả song ngữ

Hiện tượng song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam đã tạo nên một loại hình tác giả đặc biệt: tác giả song ngữ. Những tác giả này không chỉ sáng tác bằng chữ Hán mà còn bằng chữ Nôm, thể hiện sự linh hoạt và sáng tạo trong ngôn ngữ. Các tác giả tiêu biểu như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã để lại những tác phẩm văn học có giá trị, phản ánh sự đa dạng và phong phú của hiện tượng song ngữ.

3.1. Đặc điểm của tác giả song ngữ

Tác giả song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam có những đặc điểm riêng biệt. Họ không chỉ thành thạo cả chữ Hán và chữ Nôm mà còn có khả năng sử dụng hai ngôn ngữ này một cách linh hoạt trong sáng tác. Điều này không chỉ thể hiện tài năng ngôn ngữ mà còn phản ánh sự hiểu biết sâu sắc về văn hóa và tư tưởng của dân tộc.

3.2. Sự đa dạng và thống nhất trong nhận thức

Tác giả song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam có sự đa dạng trong nhận thức về hiện tượng song ngữ. Mỗi tác giả có cách tiếp cận và sử dụng hai ngôn ngữ khác nhau, tạo nên sự phong phú trong các tác phẩm văn học. Tuy nhiên, họ cũng có sự thống nhất trong việc phản ánh tinh thần dân tộc và ý thức độc lập qua ngôn ngữ.

IV. Thể loại và ngôn ngữ dưới góc nhìn song ngữ

Hiện tượng song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam không chỉ ảnh hưởng đến tác giả mà còn tác động mạnh mẽ đến thể loại và ngôn ngữ văn học. Sự phát triển của các thể loại văn học và ngôn ngữ trong thời kỳ này đã phản ánh rõ nét hiện tượng song ngữ, từ đó làm phong phú thêm nền văn học dân tộc.

4.1. Sự phát triển thể loại

Hiện tượng song ngữ đã thúc đẩy sự phát triển của các thể loại văn học trong văn học Trung Đại Việt Nam. Các thể loại như thơ, văn xuôi, kịch đều chịu ảnh hưởng của hiện tượng song ngữ, tạo nên sự đa dạng và phong phú trong các tác phẩm văn học. Đặc biệt, các thể loại văn học dân tộc hóa như truyện thơ, ngâm khúc đã phát triển mạnh mẽ nhờ sự sử dụng linh hoạt của chữ Nôm.

4.2. Ngôn ngữ và văn hóa

Hiện tượng song ngữ trong văn học Trung Đại Việt Nam cũng phản ánh mối quan hệ mật thiết giữa ngôn ngữ và văn hóa. Sự pha trộn giữa chữ Hán và chữ Nôm không chỉ là sự giao thoa ngôn ngữ mà còn là sự kết hợp giữa hai nền văn hóa, tạo nên những giá trị văn học độc đáo. Điều này đã góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân tộc.

Khám Phá Hiện Tượng Song Ngữ Trong Văn Học Trung Đại Việt Nam