I. Lý do chọn đề tài
Luận án tiến sĩ này tập trung vào lý luận thể loại tiểu thuyết trong phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX. Giai đoạn này đánh dấu sự hiện đại hóa văn học dân tộc, trong đó tiểu thuyết là thể loại mới mẻ, nhanh chóng khẳng định vị thế. Nghiên cứu văn học giai đoạn này đã có nhiều đóng góp quan trọng, đặc biệt là các bài viết về thể loại tiểu thuyết. Phạm Quỳnh, Thạch Lam, và Vũ Bằng là những tác giả tiêu biểu với các công trình nghiên cứu hệ thống. Luận án nhằm đánh giá lại di sản lý luận văn học, góp phần kế thừa và phát triển chuyên ngành lý luận văn học.
1.1. Tầm quan trọng của đề tài
Tiểu thuyết Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX là một thể loại mới, chịu ảnh hưởng từ tiểu thuyết Trung Hoa và phương Tây. Sự ra đời của chữ quốc ngữ và báo chí đã tạo điều kiện cho sự phát triển của thể loại này. Nghiên cứu tiểu thuyết giai đoạn này không chỉ giúp hiểu rõ sự vận động của tư duy lý luận mà còn khẳng định giá trị di sản văn học quá khứ.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận án hướng đến xây dựng bộ khung lý thuyết về thể loại tiểu thuyết thông qua các ý kiến của các nhà phê bình văn học Việt Nam. Từ đó, làm rõ sự vận động của tư duy lý luận và đóng góp của giai đoạn này vào văn học Việt Nam.
II. Lịch sử vấn đề
Thể loại tiểu thuyết đã được nghiên cứu trong nhiều công trình, nhưng chưa có nghiên cứu toàn diện về lý luận thể loại trong phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX. Các công trình trước đây thường tập trung vào đánh giá trào lưu, hiện tượng, hoặc tác giả cụ thể. Phạm Thế Ngũ, Thanh Lãng, và Bùi Đức Tịnh là những nhà nghiên cứu tiêu biểu đã đề cập đến sự phát triển của tiểu thuyết Việt Nam.
2.1. Các công trình nghiên cứu trước đây
Các công trình như Việt Nam văn học giản ước tân biên của Phạm Thế Ngũ và Bảng lược đồ văn học Việt Nam của Thanh Lãng đã chỉ ra sự phát triển liên tục từ truyện Nôm đến tiểu thuyết. Tuy nhiên, các vấn đề lý luận chỉ được trình bày sơ lược, mang tính tư liệu văn học sử.
2.2. Những hạn chế trong nghiên cứu trước đây
Các công trình trước đây chưa đi sâu vào nghiên cứu hệ thống các vấn đề lý luận của tiểu thuyết. Hầu hết chỉ tập trung vào đánh giá trào lưu, hiện tượng, hoặc tác giả cụ thể, chưa khai thác toàn diện các vấn đề lý luận thể loại.
III. Giới thuyết về khái niệm tiểu thuyết
Tiểu thuyết là thể loại văn học phản ánh hiện thực đời sống thông qua cốt truyện, nhân vật, và ngôn ngữ. Trong phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX, tiểu thuyết được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau. Phạm Quỳnh, Thạch Lam, và Vũ Bằng là những nhà phê bình tiêu biểu đã đưa ra các quan niệm về thể loại tiểu thuyết.
3.1. Khái niệm tiểu thuyết
Tiểu thuyết được định nghĩa là thể loại văn học phản ánh hiện thực đời sống thông qua cốt truyện, nhân vật, và ngôn ngữ. Phạm Quỳnh là người đầu tiên đưa ra khái niệm hệ thống về tiểu thuyết trong bài viết Bàn về tiểu thuyết (1921).
3.2. Phân loại tiểu thuyết
Các nhà phê bình như Thạch Lam và Vũ Bằng đã phân loại tiểu thuyết theo nhiều tiêu chí khác nhau. Thạch Lam chia tiểu thuyết thành hai loại: tiểu thuyết tả thực và tiểu thuyết tả chân. Vũ Bằng lại phân loại theo nội dung và hình thức.
IV. Vấn đề hiện thực và nghệ thuật viết tiểu thuyết
Tiểu thuyết có mối quan hệ mật thiết với hiện thực đời sống. Các nhà văn và nhà phê bình đã đề cao vai trò của hiện thực trong sáng tác tiểu thuyết. Nghệ thuật viết tiểu thuyết bao gồm xây dựng nhân vật, tổ chức cốt truyện, và sử dụng ngôn ngữ. Vũ Trọng Phụng và Nam Cao là những tác giả tiêu biểu với các tác phẩm phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội.
4.1. Mối quan hệ giữa tiểu thuyết và hiện thực
Tiểu thuyết phản ánh hiện thực đời sống thông qua cốt truyện và nhân vật. Nam Cao là nhà văn tiêu biểu với các tác phẩm phản ánh sâu sắc hiện thực xã hội, đặc biệt là cuộc sống của người nông dân.
4.2. Nghệ thuật viết tiểu thuyết
Nghệ thuật viết tiểu thuyết bao gồm xây dựng nhân vật, tổ chức cốt truyện, và sử dụng ngôn ngữ. Vũ Trọng Phụng là nhà văn tiêu biểu với các tác phẩm có cốt truyện chặt chẽ và ngôn ngữ sắc sảo.
V. Vấn đề bạn đọc và phê bình tiểu thuyết
Bạn đọc là chủ thể quan trọng trong quá trình tiếp nhận tiểu thuyết. Các nhà phê bình đã đề cao vai trò của bạn đọc trong việc đánh giá và phê bình tiểu thuyết. Phê bình tiểu thuyết là hoạt động không thể thiếu trong đời sống văn học, giúp định hướng và nâng cao chất lượng sáng tác.
5.1. Vai trò của bạn đọc
Bạn đọc là chủ thể quan trọng trong quá trình tiếp nhận tiểu thuyết. Các nhà phê bình như Thiếu Sơn và Vũ Ngọc Phan đã đề cao vai trò của bạn đọc trong việc đánh giá và phê bình tiểu thuyết.
5.2. Phê bình tiểu thuyết
Phê bình tiểu thuyết là hoạt động không thể thiếu trong đời sống văn học. Các nhà phê bình như Hải Triều và Trương Tửu đã có nhiều đóng góp quan trọng trong việc định hướng và nâng cao chất lượng sáng tác tiểu thuyết.
