Luận Án Tiến Sĩ: Dạy Học Tin Học Phát Triển Năng Lực Tự Học Cho Học Sinh THPT

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

BẢNG CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

MỤC LỤC

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

1.2. Mục tiêu nghiên cứu

1.3. Đối tượng nghiên cứu

1.4. Phạm vi nghiên cứu

1.5. Giả thuyết khoa học

1.6. Nhiệm vụ nghiên cứu

1.7. Phương pháp nghiên cứu

1.8. Những đóng góp mới của luận án

1.9. Những luận điểm đưa ra bảo vệ

1.10. Cấu trúc của luận án

2. NGHIÊN CỨU TỔNG QUAN VỀ TỰ HỌC, NĂNG LỰC TỰ HỌC VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN

2.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu

2.1.1. Các kết quả nghiên cứu trên thế giới về tự học và năng lực tự học

2.1.2. Các kết quả nghiên cứu ở Việt Nam về tự học và năng lực tự học

2.1.3. Các nghiên cứu về dạy học Tin học và dạy học Tin học theo hướng phát triển năng lực tự học

2.1.4. Một số nhận định

2.2. Cơ sở khoa học của học và tự học

2.2.1. Cơ sở triết học

2.2.2. Cơ sở tâm lí học

2.2.3. Cơ sở giáo dục học

2.3. Hoạt động tự học trong một số học thuyết về học tập

2.3.1. Tự học theo thuyết hành vi

2.3.2. Tự học theo thuyết nhận thức

2.3.3. Tự học theo thuyết kiến tạo

2.4. Năng lực tự học

2.4.1. Khái niệm năng lực

2.4.2. Khái niệm năng lực tự học

2.4.3. Cấu trúc năng lực tự học

2.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực tự học

2.5.1. Các yếu tố bên ngoài

2.5.2. Các yếu tố bên trong

2.6. Một số đặc điểm tâm sinh lí của học sinh thế hệ GenZ

2.7. Quy luật phát triển của năng lực tự học

2.8. Đánh giá năng lực tự học

2.8.1. Đánh giá qua quan sát

2.8.2. Đánh giá qua hồ sơ học tập

2.8.3. Hướng dẫn học sinh tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng

2.9. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

3. KHUNG ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC TỰ HỌC TRONG MÔN TIN HỌC VÀ CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LÍ LUẬN, KHẢO SÁT THỰC TIỄN

3.1. Khái quát về chương trình giáo dục phổ thông Tin học

3.1.1. Nội dung giáo dục Tin học cấp Trung học phổ thông và các hoạt động của học sinh

3.1.2. Một số khái niệm về nội dung số, môi trường số và sản phẩm số

3.1.3. Nội dung và thời lượng môn Tin học cấp Trung học phổ thông. Các hoạt động trí tuệ của học sinh khi học Tin học

3.2. Thực tiễn dạy học Tin học theo hướng phát triển năng lực theo chương trình Giáo dục phổ thông 2018

3.2.1. So sánh về dạy học tiếp cận nội dung và dạy học theo hướng phát triển năng lực

3.2.2. Một số định hướng để dạy học Tin học phát triển năng lực cho học sinh trong môn Tin học

3.2.3. Quan điểm và những cách tiếp cận đã có về dạy học Tin học theo hướng phát triển năng lực tự học cho học sinh

3.3. Khung năng lực tự học biểu hiện trong môn Tin học cấp Trung học phổ thông

3.4. Đề xuất khung đánh giá năng lực tự học biểu hiện trong môn Tin học cấp Trung học phổ thông

3.5. Khảo sát nhận thức về năng lực tự học biểu hiện trong môn Tin học của học sinh Trung học phổ thông

3.5.1. Mục tiêu, đối tượng, thời gian và hình thức khảo sát

3.5.2. Giới thiệu công cụ khảo sát

3.5.3. Đánh giá độ tin cậy của công cụ khảo sát

3.5.4. Khảo sát đại trà

3.5.5. Kết quả khảo sát và phân tích các yếu tố ảnh hưởng

3.6. Khảo sát thực trạng về dạy học Tin học theo hướng phát triển năng lực tự học của học sinh Trung học phổ thông

3.6.1. Giới thiệu về bộ công cụ khảo sát giáo viên

3.6.2. Kết quả khảo sát

3.7. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

4. MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC TIN HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH

4.1. Định hướng xây dựng các biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh

4.1.1. Các biện pháp cần phù hợp với quy luật phát triển của năng lực và đặc trưng của môn Tin học

4.1.2. Các biện pháp cần tác động tới các yếu tố bên trong ảnh hưởng tới năng lực tự học

4.1.3. Các biện pháp cần tác động tới các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng tới năng lực tự học

4.1.4. Các biện pháp cần phối hợp các yếu tố bên trong và bên ngoài ảnh hưởng tới năng lực tự học

4.1.5. Các biện pháp phát triển năng lực tự học cần phải phù hợp với xu thế thời đại

4.2. Đề xuất một số biện pháp dạy học Tin học theo hướng phát triển năng lực tự học cho học sinh

4.2.1. Biện pháp 1: Thiết kế và tổ chức các hoạt động hướng dẫn học sinh tự tạo sản phẩm số

4.2.1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của biện pháp

4.2.1.2. Nội dung và cách tổ chức thực hiện biện pháp

4.2.1.3. Phân tích tác động của biện pháp tới các năng lực thành tố của năng lực tự học

4.2.1.4. Một số lưu ý khi thực hiện biện pháp

4.2.1.5. Ví dụ minh họa

4.2.2. Biện pháp 2: Khai thác môi trường số để hướng dẫn học sinh tự học các nội dung số

4.2.2.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của biện pháp

4.2.2.2. Nội dung và cách tổ chức thực hiện biện pháp

4.2.2.3. Phân tích tác động của biện pháp tới các thành tố của năng lực tự học

4.2.2.4. Một số lưu ý khi thực hiện biện pháp

4.2.2.5. Ví dụ minh họa

4.2.3. Biện pháp 3: Hướng dẫn học sinh tự học theo phân hóa khả năng học Tin học

4.2.3.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của biện pháp

4.2.3.2. Nội dung và cách tổ chức thực hiện biện pháp

4.2.3.3. Phân tích tác động của biện pháp tới các thành tố của năng lực tự học

4.2.3.4. Một số lưu ý khi thực hiện biện pháp

4.2.3.5. Ví dụ minh họa

4.3. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

5. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

5.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm

5.1.1. Mục đích thực nghiệm

5.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm

5.2. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm

5.2.1. Nội dung thực nghiệm

5.2.2. Quy trình thực nghiệm

5.2.3. Tổ chức dạy thực nghiệm

5.2.4. Đối tượng – Thời gian thực nghiệm

5.2.5. Các yêu cầu đối với tổ chức dạy thực nghiệm

5.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm định tính

5.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm định lượng

5.4.1. Trình tự phân tích đánh giá

5.4.2. Đánh giá Biện pháp 1 - Thiết kế và tổ chức các hoạt động hướng dẫn học sinh tự tạo sản phẩm số

5.4.3. Đánh giá biện pháp 2 – Khai thác môi trường số để hướng dẫn học sinh tự học các nội dung số

5.4.4. Đánh giá biện pháp 3 - Hướng dẫn học sinh tự học theo phân hóa khả năng học Tin học

5.4.5. Đánh giá phối hợp biện pháp 1 và biện pháp 2

5.4.6. So sánh giữa các biện pháp

5.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4

6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Phụ lục 1: Phiếu khảo sát nhận thức về năng lực tự học của học sinh

Phụ lục 2: Phiếu khảo sát ý kiến giáo viên

Phụ lục 3: Bảng chấm điểm năng lực tự học theo đánh giá của học sinh

Phụ lục 4: Phiếu khảo sát ý kiến học sinh

Phụ lục 5: Phiếu đánh giá sản phẩm và hoạt động nhóm

Phụ lục 6: Một số hoạt động học tập tạo ra sản phẩm số tham khảo

Phụ lục 7: Một số học liệu và quy trình dạy học kết hợp tham khảo

Phụ lục 8: Hồ sơ học tập trường Cẩm Giàng

Phụ lục 9: Hồ sơ học tập trường Hoài Đức B

Phụ lục 10: Hồ sơ học tập trường Bạch Đằng

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC HÌNH

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

I. Dạy học Tin học và phát triển năng lực tự học

Luận án tập trung vào việc dạy học Tin học theo hướng phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hình thành và phát triển năng lực học tập trong bối cảnh giáo dục hiện đại. Giáo dục Tin học không chỉ cung cấp kiến thức mà còn trang bị kỹ năng tự học, giúp học sinh chủ động tiếp cận tri thức. Luận án đề xuất các phương pháp dạy học hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhu cầu của học sinh THPT.

1.1. Cơ sở lý luận về năng lực tự học

Luận án phân tích các cơ sở khoa học của năng lực tự học, bao gồm cơ sở triết học, tâm lý học và giáo dục học. Nghiên cứu chỉ ra rằng năng lực tự học là yếu tố then chốt giúp học sinh thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của xã hội hiện đại. Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực tự học được phân tích chi tiết, bao gồm yếu tố bên trong (động cơ, ý thức) và yếu tố bên ngoài (môi trường học tập, phương pháp giảng dạy).

1.2. Thực trạng dạy học Tin học tại THPT

Khảo sát thực trạng cho thấy, mặc dù học sinh THPT có nhận thức tốt về năng lực tự học, nhưng kết quả thực tế lại chưa đáp ứng được kỳ vọng. Giáo viên gặp khó khăn trong việc áp dụng các phương pháp giáo dục hiện đại để phát triển năng lực tự học. Luận án chỉ ra sự cần thiết phải cải tiến phương pháp dạy học, đặc biệt là trong môn Tin học, để đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

II. Phương pháp dạy học phát triển năng lực tự học

Luận án đề xuất các phương pháp dạy học cụ thể nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT. Các phương pháp này được thiết kế dựa trên đặc điểm của môn Tin học và nhu cầu của học sinh. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh chủ động tìm kiếm và xử lý thông tin.

2.1. Thiết kế hoạt động học tập

Một trong những phương pháp giáo dục được đề xuất là thiết kế các hoạt động học tập giúp học sinh tự tạo sản phẩm số. Phương pháp này không chỉ phát triển kỹ năng tự học mà còn rèn luyện khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề. Luận án cung cấp các ví dụ minh họa cụ thể về cách tổ chức hoạt động học tập trong môn Tin học.

2.2. Khai thác môi trường số

Luận án đề xuất việc khai thác môi trường số để hướng dẫn học sinh tự học các nội dung số. Phương pháp này giúp học sinh làm quen với công nghệ hiện đại, đồng thời phát triển khả năng tự học và tư duy phản biện. Nghiên cứu cũng chỉ ra các lưu ý khi áp dụng phương pháp này trong thực tiễn giảng dạy.

III. Thực nghiệm sư phạm và đánh giá

Luận án tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của các phương pháp dạy học được đề xuất. Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện đáng kể về năng lực tự học và kết quả học tập của học sinh THPT. Nghiên cứu cũng phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của phương pháp, từ đó đưa ra các khuyến nghị cụ thể cho giáo viên và nhà trường.

3.1. Kết quả thực nghiệm

Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy, các phương pháp dạy học được đề xuất đã giúp học sinh cải thiện kỹ năng tự học và đạt kết quả học tập cao hơn. Luận án cung cấp các dữ liệu định lượng và định tính để chứng minh hiệu quả của phương pháp.

3.2. Đánh giá và khuyến nghị

Dựa trên kết quả thực nghiệm, luận án đưa ra các khuyến nghị cụ thể cho việc áp dụng các phương pháp giáo dục hiện đại trong dạy học Tin học. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc liên tục cải tiến phương pháp dạy học để đáp ứng nhu cầu của học sinh và yêu cầu của giáo dục hiện đại.

Luận Án Tiến Sĩ: Phương Pháp Dạy Học Tin Học Nhằm Phát Triển Năng Lực Tự Học Cho Học Sinh Trung Học Phổ Thông