Luận án tiến sĩ: Khám phá đặc điểm thi pháp và diễn xướng truyện cười tại các làng cười Bắc Bộ

• Tác giả: Nguyễn Thị Thùy
• Người hướng dẫn: TS Nguyễn Việt Hùng
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội
• Chuyên ngành: Văn Học Dân Gian
• Đề tài: Truyện Cười Ở Các Làng Cười Bắc Bộ: Đặc Điểm Thi Pháp Và Diễn Xướng
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lí do chọn đề tài
• 0.2. Mục đích nghiên cứu
• 0.3. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Phương pháp nghiên cứu
• 0.6. Đóng góp của luận án
• 0.7. Cấu trúc luận án
• 1. CHƯƠNG 1: KHÁI NIỆM, TỔNG QUAN VỀ LÀNG VIỆT CỔ TRUYỀN Ở BẮC BỘ, LỊCH SỬ SƯU TẦM, NGHIÊN CỨU TRUYỆN CƯỜI
• 1.1. Truyện cười dân gian
• 1.2. Truyện cười dân gian cổ truyền, truyện cười dân gian hiện đại
• 1.3. Truyện trạng, truyện cười kết chuỗi, truyện cười lẻ/ truyện cười độc lập
• 1.4. Truyện khôi hài, truyện tiếu lâm. Truyện cười ở các làng cười
• 1.5. Tổng quan về làng xã cổ truyền người Việt ở Bắc Bộ, cái nôi sinh thành truyện cười
• 1.6. Bắc Bộ là một vùng văn hoá tiêu biểu
• 1.7. Làng xã người Việt ở Bắc Bộ
• 1.8. Bắc Bộ, nơi tập trung của những làng cười
• 1.9. Lịch sử sưu tầm và nghiên cứu truyện cười
• 1.10. Lịch sử sưu tầm truyện cười
• 1.11. Lịch sử nghiên cứu truyện cười
• 2. CHƯƠNG 2: THI PHÁP TRUYỆN CƯỜI Ở CÁC LÀNG CƯỜI
• 2.1. Quá trình nghiên cứu theo hướng vận dụng thi pháp học ở Việt Nam
• 2.2. Sự giống nhau giữa truyện cười ở các làng cười và truyện cười cổ truyền về mặt thi pháp
• 2.3. Thủ pháp sử dụng ngôn ngữ linh hoạt và phù hợp
• 2.4. Thủ pháp kết thúc bất ngờ
• 2.5. Thủ pháp khai thác và tạo dựng mâu thuẫn
• 2.6. Thủ pháp sử dụng văn vần xen vào truyện kể văn xuôi
• 2.7. Thủ pháp phóng đại ở các làng cười
• 2.8. Thủ pháp sử dụng yếu tố tục
• 2.9. Sử dụng phối hợp các thủ pháp gây cười
• 2.10. Sự khác nhau giữa truyện cười các làng cười và truyện cười cổ truyền về mặt thi pháp. Chỉ có truyện cười ở các làng cười mới để người kể chuyện ở ngôi thứ nhất. Truyện cười ở các làng cười hầu như hoặc rất ít khi sử dụng các thủ pháp gậy ông đập lưng ông và bắt chước không thành công
• 2.11. Cả truyện ở làng cười và truyện cười cổ truyền đều sử dụng những thủ pháp giống nhau, nhưng khác nhau về tính chất và mức độ
• 2.12. Nhận xét sau khi so sánh
• 3. CHƯƠNG 3: TỪ TRÀO LƯU BỐI CẢNH Ở HOA KỲ ĐẾN VIỆC DIỄN XƯỚNG Ở CÁC LÀNG CƯỜI
• 3.1. Từ hướng tiếp cận bối cảnh trong folklore Hoa Kỳ đến việc vận dụng ở Việt Nam. Diễn xướng truyện cười ở năm làng cười Bắc Bộ
• 3.2. Quá trình sưu tầm điền dã
• 3.3. Diễn xướng truyện cười ở năm làng cười
• 3.4. Những nhận xét rút ra
• 3.5. Tiểu kết chương 3
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

I. Khái niệm và tổng quan về làng Việt cổ truyền ở Bắc Bộ

Truyện cười dân gian là một thể loại văn học mang đậm bản sắc văn hóa của người Việt, đặc biệt là ở các làng cười Bắc Bộ. Thi pháp truyện cười ở đây không chỉ phản ánh sự sáng tạo của người dân mà còn thể hiện những giá trị văn hóa, xã hội của cộng đồng. Các làng cười như Trúc Ổ, Hòa Làng, Dương Sơn, và Văn Lang là những nơi lưu giữ và phát triển thể loại này. Những truyện cười ở đây thường mang tính châm biếm, phê phán xã hội, đồng thời cũng là hình thức giải trí gần gũi với đời sống hàng ngày. Văn hóa dân gian Bắc Bộ đã tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của truyền cười. Qua đó, người dân không chỉ thể hiện sự khéo léo trong ngôn ngữ mà còn phản ánh những mối quan hệ xã hội, phong tục tập quán của từng địa phương.

1.1. Đặc điểm của truyện cười dân gian

Truyện cười dân gian ở Bắc Bộ thường có cấu trúc đơn giản, dễ hiểu, và gần gũi với người nghe. Nghệ thuật kể chuyện là một yếu tố quan trọng, giúp cho truyện cười trở nên sinh động và hấp dẫn. Các thủ pháp như phóng đại, mâu thuẫn, và yếu tố tục được sử dụng một cách linh hoạt để tạo ra tiếng cười. Những yếu tố này không chỉ làm tăng tính giải trí mà còn giúp người nghe nhận thức rõ hơn về những vấn đề xã hội, từ đó tạo ra sự đồng cảm và gắn kết trong cộng đồng.

II. Thi pháp truyện cười ở các làng cười

Thi pháp của truyện cười ở các làng cười Bắc Bộ có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh sự sáng tạo và phong phú trong nghệ thuật kể chuyện. Các thủ pháp như sử dụng ngôn ngữ linh hoạt, kết thúc bất ngờ, và khai thác mâu thuẫn là những yếu tố chính tạo nên sức hấp dẫn của thể loại này. Sự khác biệt giữa truyện cười cổ truyền và truyện cười ở các làng cười cũng được thể hiện rõ qua cách thức kể chuyện và nội dung. Trong khi truyện cười cổ truyền thường mang tính chất nghiêm túc hơn, thì truyện cười ở các làng cười lại thường mang tính châm biếm, hài hước và gần gũi hơn với đời sống hàng ngày.

2.1. Các thủ pháp nghệ thuật trong truyện cười

Các thủ pháp nghệ thuật trong truyện cười bao gồm việc sử dụng ngôn ngữ linh hoạt, tạo dựng mâu thuẫn, và phóng đại. Những yếu tố này không chỉ giúp tạo ra tiếng cười mà còn phản ánh những vấn đề xã hội một cách sâu sắc. Ví dụ, thủ pháp phóng đại thường được sử dụng để nhấn mạnh những điểm yếu của nhân vật, từ đó tạo ra sự châm biếm. Điều này không chỉ mang lại tiếng cười mà còn giúp người nghe nhận thức rõ hơn về những vấn đề trong xã hội.

III. Diễn xướng truyện cười ở các làng cười

Diễn xướng là một phần không thể thiếu trong việc truyền tải truyện cười. Hình thức diễn xướng ở các làng cười Bắc Bộ thường mang tính cộng đồng, nơi mà mọi người cùng tham gia và thưởng thức. Nghệ thuật hài hước dân gian không chỉ đơn thuần là kể chuyện mà còn là một hoạt động văn hóa, nơi mà người dân có thể thể hiện bản sắc văn hóa của mình. Qua các buổi diễn xướng, những câu chuyện cười không chỉ được truyền tải mà còn được sống dậy, tạo ra không khí vui tươi và gắn kết trong cộng đồng.

3.1. Hình thức diễn xướng và vai trò của nó

Hình thức diễn xướng trong truyền cười ở các làng cười Bắc Bộ thường rất đa dạng, từ những buổi diễn ngoài trời đến các hoạt động trong nhà. Vai trò của diễn xướng không chỉ là để giải trí mà còn là để giáo dục, truyền tải những giá trị văn hóa và xã hội. Những buổi diễn xướng này thường thu hút đông đảo người dân tham gia, tạo ra không khí vui tươi và gắn kết cộng đồng. Qua đó, văn hóa dân gian Bắc Bộ được bảo tồn và phát triển, góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân.