Luận án tiến sĩ: So sánh thành ngữ, tục ngữ và ca dao dân tộc Tày

• Tác giả: Hà Thị Chuyên
• Người hướng dẫn: PGS. TS Phạm Văn Hảo
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ Việt Nam
• Đề tài: So Sánh Thành Ngữ, Tục Ngữ Và Ca Dao Của Dân Tộc Tày
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Lí do chọn đề tài
• 1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• 1.4. Tư liệu nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp và thủ pháp nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa của luận án
• 1.7. Cấu trúc của luận án
• 2. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT
• 2.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu
• 2.1.1. Tình hình nghiên cứu về so sánh
• 2.1.1.1. Ở nước ngoài
• 2.1.1.2. Ở Việt Nam
• 2.1.2. Tình hình sưu tầm và nghiên cứu về thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày
• 3. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC CỦA SO SÁNH TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ, CA DAO DÂN TỘC TÀY
• 3.1. Kết quả khảo sát tư liệu về so sánh trong thành ngữ, tục ngữ ca dao Tày
• 3.2. Các dạng so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao dân tộc Tày
• 3.2.1. So sánh dạng đầy đủ
• 3.2.2. So sánh dạng không đầy đủ
• 3.2.3. So sánh dạng biến thể
• 3.3. Kết cấu so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày
• 3.3.1. Kết cấu so sánh đơn
• 3.3.2. Kết cấu so sánh kép
• 3.3.3. Kết cấu so sánh trùng điệp
• 3.4. Đặc điểm cấu tạo của các yếu tố so sánh
• 3.4.1. Đặc điểm cấu tạo của yếu tố cái so sánh (A)
• 3.4.1.1. Yếu tố cái so sánh (A) được cấu tạo bằng từ
• 3.4.1.2. Yếu tố cái so sánh (A) được cấu tạo bằng cụm từ
• 3.4.2. Đặc điểm cấu tạo của yếu tố cái được so sánh (B)
• 3.4.3. Đặc điểm cấu tạo của yếu tố từ so sánh (y)
• 3.4.4. Đặc điểm cấu tạo của yếu tố cơ sở so sánh (x)
• 4. ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA SO SÁNH TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ, CA DAO DÂN TỘC TÀY
• 4.1. Cơ cấu ngữ nghĩa của so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày
• 4.2. Quan hệ ngữ nghĩa của so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày
• 4.2.1. Quan hệ ngữ nghĩa trong một cấu trúc so sánh
• 4.2.2. Quan hệ ngữ nghĩa giữa các cấu trúc so sánh
• 4.3. Đặc điểm ngữ nghĩa của các yếu tố so sánh
• 4.3.1. Đặc điểm ngữ nghĩa của yếu tố cái so sánh (A)
• 4.3.2. Đặc điểm ngữ nghĩa của yếu tố cái được so sánh (B)
• 4.3.3. Đặc điểm ngữ nghĩa của yếu tố cơ sở so sánh (x)
• 4.3.4. Đặc điểm ngữ nghĩa của yếu tố từ so sánh (y)
• 4.4. Quan hệ ngữ nghĩa giữa các yếu tố so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày
• 4.4.1. Yếu tố cái so sánh (A) thuộc con người - yếu tố cái được so sánh (B) ngoài con người
• 4.4.2. Yếu tố cái so sánh (A) ngoài con người - yếu tố cái được so sánh (B) thuộc con người
• 4.4.3. Yếu tố cái so sánh (A) ngoài con người - yếu tố cái được so sánh (B) ngoài con người
• 4.4.4. Yếu tố cái so sánh (A) thuộc con người - yếu tố cái được so sánh (B) thuộc con người
• 5. ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA VÀ TƯ DUY ĐƯỢC PHẢN ÁNH QUA SO SÁNH TRONG THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ, CA DAO DÂN TỘC TÀY
• 5.1. So sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày phản ánh đặc trưng văn hóa
• 5.2. So sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày phản ánh môi trường sống
• 5.3. So sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày phản ánh đặc trưng sản xuất
• 5.4. So sánh trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao Tày phản ánh cộng đồng xã hội - con người
• CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• TÀI LIỆU KHẢO SÁT
• PHỤ LỤC

I. Đặc điểm hình thức của so sánh trong thành ngữ tục ngữ ca dao dân tộc Tày

Trong nghiên cứu về thành ngữ, tục ngữ, và ca dao của dân tộc Tày, việc phân tích hình thức so sánh là rất quan trọng. So sánh trong các thể loại này không chỉ thể hiện sự phong phú của ngôn ngữ mà còn phản ánh những đặc điểm văn hóa độc đáo của cộng đồng Tày. Các dạng so sánh có thể được chia thành ba loại chính: so sánh đầy đủ, so sánh không đầy đủ và so sánh biến thể. Mỗi loại có cấu trúc và cách sử dụng riêng, thể hiện sự sáng tạo và linh hoạt trong ngôn ngữ. Ví dụ, so sánh đầy đủ thường sử dụng các từ chỉ sự tương đồng rõ ràng, trong khi so sánh không đầy đủ có thể chỉ ra sự tương đồng một cách gián tiếp. Điều này cho thấy ngôn ngữ Tày không chỉ là phương tiện giao tiếp mà còn là một phần quan trọng trong việc bảo tồn văn hóa dân gian.

1.1. Kết cấu so sánh trong thành ngữ tục ngữ ca dao Tày

Kết cấu so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, và ca dao Tày thường được xây dựng từ hai yếu tố chính: yếu tố so sánh (A) và yếu tố được so sánh (B). Yếu tố A thường là một hình ảnh quen thuộc trong đời sống hàng ngày, trong khi yếu tố B có thể là một khái niệm trừu tượng hơn. Sự kết hợp này không chỉ tạo ra hình ảnh sinh động mà còn giúp người nghe dễ dàng hình dung và cảm nhận được ý nghĩa sâu sắc của câu nói. Đặc biệt, trong văn hóa Tày, việc sử dụng hình ảnh từ thiên nhiên, con người và các hoạt động sản xuất là rất phổ biến, thể hiện mối liên hệ chặt chẽ giữa con người và môi trường sống. Điều này không chỉ làm phong phú thêm ngôn ngữ mà còn phản ánh truyền thống văn hóa và phong tục tập quán của dân tộc Tày.

II. Đặc điểm ngữ nghĩa của so sánh trong thành ngữ tục ngữ ca dao dân tộc Tày

Ngữ nghĩa của so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, và ca dao Tày mang nhiều tầng ý nghĩa khác nhau. Mỗi cấu trúc so sánh không chỉ đơn thuần là sự tương đồng về hình thức mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa, triết lý sống của người Tày. Ví dụ, một câu tục ngữ có thể chỉ ra sự khôn ngoan, nhạy bén trong cuộc sống, từ đó khuyến khích người nghe rút ra bài học cho bản thân. Đặc biệt, các yếu tố so sánh thường được lựa chọn kỹ lưỡng để phù hợp với bối cảnh văn hóa và xã hội của cộng đồng. Điều này cho thấy sự tinh tế trong cách sử dụng ngôn ngữ của người Tày, đồng thời phản ánh tư duy tộc người và những giá trị văn hóa mà họ gìn giữ qua các thế hệ.

2.1. Quan hệ ngữ nghĩa giữa các yếu tố so sánh

Trong các cấu trúc so sánh, quan hệ ngữ nghĩa giữa các yếu tố A và B thường rất chặt chẽ. Yếu tố A có thể là một hình ảnh cụ thể, trong khi yếu tố B lại mang tính trừu tượng hơn, tạo ra một sự tương phản rõ rệt. Sự tương phản này không chỉ làm nổi bật ý nghĩa của câu mà còn giúp người nghe dễ dàng nhận diện và cảm nhận được thông điệp mà người nói muốn truyền tải. Hơn nữa, việc sử dụng các yếu tố so sánh từ thiên nhiên, con người và các hoạt động hàng ngày không chỉ làm phong phú thêm ngôn ngữ mà còn thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa con người và môi trường sống của họ. Điều này cho thấy văn hóa dân gian Tày không chỉ là một kho tàng tri thức mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cộng đồng.

III. Đặc trưng văn hóa và tư duy được phản ánh qua so sánh trong thành ngữ tục ngữ ca dao dân tộc Tày

So sánh trong thành ngữ, tục ngữ, và ca dao Tày không chỉ là một phương tiện ngôn ngữ mà còn là một cách thức thể hiện văn hóa dân gian và tư duy tộc người. Những hình ảnh so sánh thường phản ánh những giá trị văn hóa, phong tục tập quán và triết lý sống của người Tày. Ví dụ, nhiều câu ca dao sử dụng hình ảnh từ thiên nhiên để thể hiện sự gắn bó với đất đai, thể hiện lòng yêu quê hương và trách nhiệm với cộng đồng. Điều này cho thấy rằng ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là phương tiện để truyền tải những giá trị văn hóa sâu sắc. Qua đó, người Tày không chỉ gìn giữ ngôn ngữ của mình mà còn bảo tồn những giá trị văn hóa quý báu cho các thế hệ sau.

3.1. Tư duy và phương thức tư duy qua so sánh trong thành ngữ tục ngữ ca dao Tày

Tư duy của người Tày được thể hiện rõ nét qua các cấu trúc so sánh trong thành ngữ, tục ngữ, và ca dao. Những câu nói này không chỉ đơn thuần là những hình ảnh mà còn chứa đựng những bài học quý giá về cuộc sống, về cách ứng xử và mối quan hệ giữa con người với nhau và với thiên nhiên. Phương thức tư duy qua so sánh cho thấy sự nhạy bén và tinh tế trong cách nhìn nhận thế giới xung quanh. Người Tày thường sử dụng những hình ảnh gần gũi, quen thuộc để diễn đạt những ý tưởng phức tạp, từ đó giúp người nghe dễ dàng tiếp nhận và hiểu rõ hơn về thông điệp mà họ muốn truyền tải. Điều này không chỉ làm phong phú thêm ngôn ngữ mà còn góp phần bảo tồn và phát huy văn hóa dân gian của dân tộc Tày.