Luận án tiến sĩ: Ẩn dụ ý niệm màu sắc trong tiếng Việt

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

BẢNG QUY ƯỚC CÁCH VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

DANH MỤC SƠ ĐỒ

MỞ ĐẦU

0.1. Lí do chọn đề tài

0.2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

0.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.4. Phương pháp nghiên cứu

0.5. Đóng góp mới của luận án

0.6. Cấu trúc luận án

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI

1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1.1. Tổng quan nghiên cứu về “màu sắc” trong ngôn ngữ. Trên thế giới

1.1.2. Tổng quan nghiên cứu về ẩn dụ ý niệm màu sắc. Trên thế giới

1.2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1.2.1. Một số khái niệm liên quan đến ẩn dụ ý niệm

1.2.2. Không gian tinh thần (mental space) và mô hình tri nhận (cognitive models)

1.2.3. Tính nghiệm thân (embodiment). Lược đồ hình ảnh (image schema)

1.2.4. Lý thuyết ẩn dụ ý niệm. Khái niệm về ẩn dụ ý niệm

1.2.5. Cấu trúc của ẩn dụ ý niệm

1.2.6. Phân loại ẩn dụ ý niệm

1.2.7. Một số vấn đề lý luận liên quan đến “màu sắc” và ADYN màu sắc trong ngôn ngữ

1.2.7.1. Khái niệm “màu sắc” và phạm trù màu sắc trong ngôn ngữ

1.2.7.2. Khái niệm ẩn dụ ý niệm màu sắc

1.2.7.3. Những thuộc tính của màu sắc trong mô hình tri nhận nguồn

2. CHƯƠNG 2: MÔ HÌNH CẤU TRÚC ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC TRONG TIẾNG VIỆT

2.1. SỰ CHỌN LỌC THUỘC TÍNH ĐIỂN DẠNG CỦA MÀU SẮC TRONG Ý NIỆM NGUỒN - ĐÍCH

2.1.1. Nhóm từ đơn tiết định danh màu

2.1.2. Nhóm từ đơn tiết chỉ hoạt động của con người với màu sắc

2.1.3. Nhóm từ đa tiết biểu đạt màu, dạng thể liên quan đến màu sắc

2.1.4. Quan hệ tương ứng về thuộc tính giữa mô hình tri nhận nguồn và mô hình tri nhận đích với ý niệm màu sắc

3. CHƯƠNG 3: THIẾT LẬP SỰ ÁNH XẠ CỦA MÔ HÌNH TRI NHẬN ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC TRONG TIẾNG VIỆT

3.1. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận ẩn dụ ý niệm con người

3.1.1. Sự ánh xạ thuộc tính sắc độ của miền nguồn màu sắc sang miền đích đối tượng thuộc miền ý niệm con người

3.1.2. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng của miền nguồn màu sắc sang miền đích con người

3.1.3. Sự ánh xạ thuộc tính tính nhiệt của miền nguồn màu sắc sang miền đích đặc điểm, tính chất của miền đích con người

3.1.4. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng của màu sắc sang miền đích hoạt động xã hội của con người

3.1.5. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận ẩn dụ ý niệm màu sắc về đời sống xã hội và hiện tượng tự nhiên trong tiếng Việt

3.1.6. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng của miền nguồn màu sắc sang miền đích đối tượng thuộc miền ý niệm đời sống xã hội

3.1.7. Sự ánh xạ thuộc tính độ sáng, giá trị tri nhận của miền nguồn màu sắc sang miền đích tự nhiên

4. CHƯƠNG 4: ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC VỀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI, HIỆN TƯỢNG TỰ NHIÊN TRONG TIẾNG VIỆT

4.1. MÔ HÌNH TRI NHẬN CỦA ẨN DỤ Ý NIỆM MÀU SẮC VỀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI VÀ HIỆN TƯỢNG TỰ NHIÊN TRONG TIẾNG VIỆT

4.1.1. Sự ánh xạ từ miền nguồn màu sắc đến miền đích đời sống xã hội

4.1.2. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về lĩnh vực Kinh tế

4.1.3. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về lĩnh vực Giáo dục

4.1.4. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về lĩnh vực Chính trị - xã hội

4.1.5. Ẩn dụ ý niệm màu sắc về khái niệm trừu tượng thuộc đời sống tinh thần, xã hội

4.1.6. Sự ánh xạ từ miền nguồn màu sắc đến miền đích hiện tượng tự nhiên

4.1.7. Ẩn dụ ý niệm THỜI GIAN LÀ MÀU SẮC

4.1.8. Ẩn dụ ý niệm SỰ VẬT LÀ MÀU SẮC

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt

Luận án tiến sĩ này tập trung phân tích ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt, một khía cạnh quan trọng của ngôn ngữ học tri nhận. Nghiên cứu này khám phá cách màu sắc được sử dụng như một công cụ để hiểu và diễn đạt các khái niệm trừu tượng trong đời sống xã hội và văn hóa Việt Nam. Ẩn dụ màu sắc không chỉ là một hiện tượng ngôn ngữ mà còn là một phương tiện tư duy, giúp con người nhận thức thế giới xung quanh thông qua các phạm trù màu sắc.

1.1. Khái niệm ẩn dụ màu sắc

Ẩn dụ màu sắc được định nghĩa là quá trình chuyển đổi ý nghĩa từ miền nguồn (màu sắc) sang miền đích (các khái niệm trừu tượng). Trong tiếng Việt, màu sắc không chỉ đơn thuần là đặc điểm vật lý mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, phản ánh tư duy và văn hóa của người Việt. Ví dụ, màu đỏ thường được liên kết với sự may mắn và hạnh phúc, trong khi màu đen lại biểu thị sự u ám hoặc không may.

1.2. Ứng dụng của ẩn dụ màu sắc

Ẩn dụ màu sắc trong tiếng Việt được ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như văn học, giáo dục, và truyền thông. Nghiên cứu này chỉ ra rằng màu sắc không chỉ là yếu tố thẩm mỹ mà còn là công cụ hiệu quả để truyền tải thông điệp và cảm xúc. Ví dụ, trong văn học, màu sắc được sử dụng để miêu tả tâm trạng nhân vật hoặc tạo không gian nghệ thuật.

II. Phân tích ngữ nghĩa màu sắc

Luận án đi sâu vào phân tích ngữ nghĩa của màu sắc trong tiếng Việt, tập trung vào cách màu sắc được sử dụng để biểu đạt các khái niệm trừu tượng. Nghiên cứu này sử dụng lý thuyết ngôn ngữ học tri nhận để giải thích cách màu sắc trở thành công cụ tư duy và nhận thức trong văn hóa Việt Nam.

2.1. Màu sắc trong văn hóa Việt Nam

Màu sắc trong văn hóa Việt Nam mang nhiều ý nghĩa biểu tượng, phản ánh tư duy và quan niệm của người Việt. Ví dụ, màu vàng thường được liên kết với sự quý phái và cao quý, trong khi màu xanh lá cây biểu thị sự tươi mới và hy vọng. Nghiên cứu này chỉ ra rằng màu sắc không chỉ là yếu tố thẩm mỹ mà còn là phương tiện để truyền tải các giá trị văn hóa và tinh thần.

2.2. Màu sắc và cảm xúc

Màu sắc và cảm xúc có mối liên hệ chặt chẽ trong tiếng Việt. Nghiên cứu này khám phá cách màu sắc được sử dụng để biểu đạt các trạng thái cảm xúc khác nhau, từ hạnh phúc đến buồn bã. Ví dụ, màu hồng thường được liên kết với tình yêu và sự lãng mạn, trong khi màu xám lại biểu thị sự u ám và chán nản.

III. Nghiên cứu ngôn ngữ và màu sắc

Luận án này là một công trình nghiên cứu ngôn ngữ chuyên sâu về vai trò của màu sắc trong tiếng Việt. Nghiên cứu sử dụng các phương pháp định tính và định lượng để phân tích cách màu sắc được sử dụng trong các văn bản và giao tiếp hàng ngày.

3.1. Từ vựng tiếng Việt và màu sắc

Từ vựng tiếng Việt liên quan đến màu sắc rất phong phú và đa dạng. Nghiên cứu này chỉ ra rằng màu sắc không chỉ được sử dụng để miêu tả đặc điểm vật lý mà còn để biểu đạt các khái niệm trừu tượng. Ví dụ, từ 'đỏ' không chỉ chỉ màu sắc mà còn được sử dụng để biểu thị sự may mắn hoặc tình yêu.

3.2. Biểu tượng màu sắc trong văn học

Biểu tượng màu sắc trong văn học Việt Nam là một chủ đề quan trọng trong nghiên cứu này. Nghiên cứu chỉ ra rằng màu sắc được sử dụng như một công cụ nghệ thuật để tạo ra các lớp ý nghĩa sâu sắc trong tác phẩm văn học. Ví dụ, màu đen thường được sử dụng để miêu tả sự u ám hoặc bi kịch trong các tác phẩm văn học.

IV. Giá trị và ứng dụng thực tiễn

Luận án không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn mang lại nhiều ứng dụng thực tiễn trong việc giảng dạy và nghiên cứu tiếng Việt. Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách màu sắc được sử dụng trong ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam, giúp hiểu rõ hơn về tư duy và nhận thức của người Việt.

4.1. Ứng dụng trong giảng dạy

Ứng dụng trong giảng dạy là một trong những giá trị thực tiễn của luận án. Nghiên cứu này cung cấp nguồn tư liệu quý giá cho việc giảng dạy tiếng Việt, đặc biệt là trong việc giải thích các khái niệm trừu tượng thông qua màu sắc. Điều này giúp học sinh và sinh viên hiểu sâu hơn về ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam.

4.2. Ứng dụng trong nghiên cứu văn hóa

Ứng dụng trong nghiên cứu văn hóa là một khía cạnh quan trọng khác của luận án. Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn toàn diện về vai trò của màu sắc trong văn hóa Việt Nam, giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về tư duy và nhận thức của người Việt thông qua các biểu tượng màu sắc.

Luận án tiến sĩ: Khám phá ẩn dụ ý niệm màu sắc trong tiếng Việt