Tổng quan nghiên cứu

Công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) cấp tỉnh đóng vai trò then chốt trong quản lý tài chính công, đảm bảo nguồn lực thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng. Tỉnh Bạc Liêu, nằm trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long với dân số khoảng 876.000 người và diện tích tự nhiên chiếm 2,8% diện tích vùng, có nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, thủy sản và dịch vụ. Tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh (GRDP) năm 2018 đạt 26.199 tỷ đồng, tăng 8,36% so với năm trước, trong đó khu vực nông nghiệp chiếm 41,3%, công nghiệp - xây dựng 15,72%, dịch vụ 41,47%.

Giai đoạn 2015-2018, công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh tại Bạc Liêu được thực hiện trong bối cảnh nhiều thay đổi về pháp luật ngân sách, đặc biệt là Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 và các nghị định hướng dẫn thi hành. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh tại Bạc Liêu, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các số liệu, chính sách và thực tiễn lập dự toán chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh tại Bạc Liêu trong khoảng thời gian 2015-2018.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý ngân sách cấp tỉnh, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, hạn chế thất thoát, lãng phí, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước trong việc hoạch định chính sách tài chính phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là:

  • Lý thuyết lập dự toán ngân sách nhà nước: Định nghĩa dự toán ngân sách là bảng kế hoạch thu, chi ngân sách trong một năm tài chính, phản ánh mục tiêu, nhiệm vụ và nguồn lực cần huy động. Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 quy định rõ về phạm vi, nguyên tắc và yêu cầu lập dự toán ngân sách, trong đó chi thường xuyên là khoản chi phục vụ hoạt động thường xuyên của các cơ quan, đơn vị nhà nước.

  • Mô hình lập dự toán theo phương pháp đầu vào, gia tăng, mức không và kết quả đầu ra:

    • Phương pháp lập dự toán dựa trên yếu tố đầu vào (input-based budgeting) tập trung vào các khoản chi theo từng mục, khoản cụ thể.
    • Phương pháp gia tăng (incremental budgeting) dựa trên dự toán năm trước cộng thêm tỷ lệ điều chỉnh.
    • Phương pháp mức không (zero-based budgeting) yêu cầu đánh giá lại toàn bộ các khoản chi từ đầu.
    • Phương pháp dự toán theo kết quả đầu ra (output-based budgeting) tập trung vào hiệu quả sử dụng ngân sách dựa trên kết quả thực hiện nhiệm vụ.

  • Các khái niệm chính: ngân sách nhà nước, chi thường xuyên, dự toán ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, hiệu quả sử dụng ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, bao gồm:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo quyết toán ngân sách của Sở Tài chính tỉnh Bạc Liêu giai đoạn 2015-2018, các văn bản pháp luật liên quan đến ngân sách nhà nước, nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, các nghị định, quyết định của Ủy ban nhân dân tỉnh và Bộ Tài chính.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng lập dự toán chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh, so sánh tỷ lệ chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách qua các năm, phân tích các nguyên tắc phân bổ ngân sách và các tồn tại, hạn chế trong công tác lập dự toán.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng trong giai đoạn 2015-2018, đánh giá các chính sách và quy định pháp luật có liên quan trong cùng thời kỳ, từ đó đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh chiếm khoảng 30-35% tổng chi ngân sách cấp tỉnh trong giai đoạn 2015-2018, với tổng dự toán chi thường xuyên năm 2015 là 2.186 tỷ đồng, tăng lên 3.347 tỷ đồng năm 2017 và giảm nhẹ còn 3.296 tỷ đồng năm 2018. Tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách cấp tỉnh dao động ổn định, phản ánh sự cân đối trong phân bổ ngân sách.

  2. Nguyên tắc phân bổ ngân sách chi thường xuyên được thực hiện theo quy định pháp luật, đảm bảo các khoản chi theo nhiệm vụ, phụ cấp, trợ cấp, chi cho các đơn vị sự nghiệp, chi quản lý hành chính, an ninh quốc phòng và các khoản chi khác. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số khó khăn trong việc cân đối nguồn lực để đáp ứng đầy đủ các nhiệm vụ phát sinh đột xuất.

  3. Cơ chế phân cấp quản lý ngân sách tại Bạc Liêu được thực hiện tương đối đầy đủ, với sự phối hợp giữa các cấp chính quyền, Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan trong việc lập dự toán, phân bổ, kiểm soát và quyết toán ngân sách. Tuy nhiên, việc điều chỉnh dự toán và phân bổ ngân sách còn chậm, gây khó khăn cho các đơn vị trong việc thực hiện nhiệm vụ.

  4. Công tác kiểm soát chi thường xuyên qua Kho bạc Nhà nước được thực hiện nghiêm túc, đảm bảo các khoản chi đúng quy định, có hồ sơ, thủ tục đầy đủ. Tuy nhiên, vẫn còn một số tồn tại như việc điều chỉnh dự toán chưa kịp thời, một số đơn vị còn phát sinh chi vượt dự toán.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố, bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính của tỉnh, sự thay đổi liên tục của các quy định pháp luật về ngân sách, cũng như năng lực và trình độ của đội ngũ cán bộ lập dự toán. So với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, kết quả này phù hợp với thực trạng chung của nhiều địa phương có quy mô kinh tế tương đương, nơi mà việc cân đối ngân sách và quản lý chi thường xuyên vẫn còn nhiều thách thức.

Việc phân bổ ngân sách theo nguyên tắc đảm bảo các khoản chi thiết yếu và ưu tiên các nhiệm vụ phát sinh đột xuất là phù hợp với yêu cầu quản lý tài chính công hiện đại. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả, cần tăng cường minh bạch, công khai trong lập dự toán và phân bổ ngân sách, đồng thời áp dụng các phương pháp lập dự toán theo kết quả đầu ra để gắn ngân sách với hiệu quả sử dụng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách qua các năm, bảng phân tích các khoản chi theo lĩnh vực và biểu đồ so sánh tiến độ giải ngân ngân sách cấp tỉnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ lập dự toán: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về lập dự toán ngân sách, đặc biệt là kỹ năng phân tích, dự báo và áp dụng các phương pháp lập dự toán hiện đại. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ dự toán được thực hiện đúng hạn và chính xác trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và quy trình lập dự toán: Rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến lập dự toán chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh nhằm đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn địa phương. Thời gian thực hiện trong 1 năm, chủ thể: UBND tỉnh phối hợp Bộ Tài chính.

  3. Áp dụng phương pháp lập dự toán theo kết quả đầu ra: Thử nghiệm và triển khai phương pháp lập dự toán gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, giảm lãng phí. Mục tiêu đạt 30% đơn vị áp dụng trong 3 năm tới. Chủ thể: Sở Tài chính, các sở, ngành liên quan.

  4. Tăng cường công tác kiểm soát, giám sát chi ngân sách: Phối hợp chặt chẽ giữa Kho bạc Nhà nước, các cơ quan thanh tra, kiểm toán để kiểm soát chặt chẽ các khoản chi thường xuyên, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể: Kho bạc Nhà nước, Thanh tra tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp tỉnh và cấp huyện: Nắm bắt các quy định, phương pháp lập dự toán chi thường xuyên ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng ngân sách địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Luật Kinh tế, Tài chính công: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn lập dự toán ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới quản lý tài chính công.

  3. Cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước: Tham khảo các phân tích về thực trạng và tồn tại trong công tác lập dự toán để xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát phù hợp.

  4. Các tổ chức tư vấn, hoạch định chính sách tài chính công: Áp dụng các kết quả nghiên cứu để tư vấn, đề xuất chính sách cải cách quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lập dự toán chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Lập dự toán chi thường xuyên ngân sách nhà nước là quá trình xây dựng kế hoạch chi tiêu cho các hoạt động thường xuyên của các cơ quan, đơn vị nhà nước trong một năm tài chính, nhằm đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ quản lý hành chính, an ninh quốc phòng và các hoạt động xã hội. Ví dụ, chi trả lương, phụ cấp, chi duy trì hoạt động hành chính.

  2. Phương pháp lập dự toán ngân sách nào được áp dụng phổ biến tại tỉnh Bạc Liêu?
    Tỉnh Bạc Liêu chủ yếu áp dụng phương pháp lập dự toán dựa trên yếu tố đầu vào và phương pháp gia tăng, kết hợp với việc điều chỉnh dự toán theo tình hình thực tế. Phương pháp này đơn giản, dễ thực hiện nhưng có hạn chế trong việc phản ánh hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán chi thường xuyên tại Bạc Liêu là gì?
    Khó khăn bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính, sự thay đổi liên tục của các quy định pháp luật, năng lực cán bộ lập dự toán còn hạn chế, và việc điều chỉnh dự toán chưa kịp thời gây khó khăn cho các đơn vị trong thực hiện nhiệm vụ.

  4. Lập dự toán theo kết quả đầu ra có ưu điểm gì?
    Phương pháp này giúp gắn ngân sách với hiệu quả thực hiện nhiệm vụ, từ đó nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Ví dụ, ngân sách được phân bổ dựa trên kết quả thực hiện các chỉ tiêu kinh tế - xã hội thay vì chỉ dựa trên chi phí đầu vào.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh?
    Cần nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, áp dụng các phương pháp lập dự toán hiện đại, đồng thời tăng cường kiểm soát, giám sát chi ngân sách để đảm bảo tính chính xác và hiệu quả trong sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Lập dự toán chi thường xuyên ngân sách cấp tỉnh là công tác quan trọng, đảm bảo nguồn lực thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng tại địa phương.
  • Tỉnh Bạc Liêu đã thực hiện công tác lập dự toán theo quy định pháp luật, với tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 30-35% tổng chi ngân sách cấp tỉnh trong giai đoạn 2015-2018.
  • Công tác lập dự toán còn tồn tại một số hạn chế về năng lực cán bộ, cơ chế phân bổ và điều chỉnh dự toán chưa linh hoạt.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ, hoàn thiện pháp luật, áp dụng phương pháp lập dự toán theo kết quả đầu ra và tăng cường kiểm soát chi ngân sách.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và các tổ chức liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp tỉnh.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng tỉnh Bạc Liêu cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán chi thường xuyên ngân sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để đánh giá toàn diện hơn.