Tổng quan nghiên cứu

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, khoảng 20% trẻ em và thanh thiếu niên trên thế giới gặp phải các vấn đề về sức khỏe tâm lý. Tại Việt Nam, các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ học sinh trung học phổ thông (THPT) gặp rối loạn tâm lý như trầm cảm và lo âu dao động từ 13% đến 33,6%. Những khó khăn này xuất phát từ áp lực học tập, mối quan hệ gia đình và xã hội, có thể dẫn đến các hành vi tiêu cực nếu không được hỗ trợ kịp thời. Thành phố Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh, với mật độ dân số cao và nhiều trường THPT có phòng tham vấn tâm lý, là địa bàn nghiên cứu quan trọng nhằm đánh giá kỹ năng tham vấn tâm lý của người làm công tác tham vấn học đường. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng kỹ năng tham vấn tâm lý của cán bộ tham vấn tại các trường THPT trên địa bàn, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tham vấn. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 9/2020 đến tháng 9/2021, tập trung vào 4 trường THPT tiêu biểu tại Thành phố Thủ Đức. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ tham vấn tâm lý học đường, hỗ trợ phát triển sức khỏe tâm thần cho học sinh, đồng thời cung cấp dữ liệu tham khảo cho các nhà quản lý giáo dục và chuyên gia tâm lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỹ năng và tham vấn tâm lý học đường. Kỹ năng được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn để thực hiện thành thạo một công việc, bao gồm các giai đoạn hình thành từ bắt chước đến tự động hóa và sáng tạo. Tham vấn tâm lý là quá trình tương tác giữa cán bộ tham vấn và thân chủ nhằm giúp thân chủ nhận thức, chấp nhận và giải quyết vấn đề cá nhân. Khung lý thuyết tập trung vào bốn nhóm kỹ năng tham vấn tâm lý học đường: kỹ năng tham vấn cá nhân, kỹ năng tham vấn nhóm, kỹ năng thực hiện đánh giá và trắc nghiệm tâm lý, và kỹ năng tổ chức hoạt động tham vấn. Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng tham vấn bao gồm giám sát chuyên môn, kiến thức và kỹ năng chuyên môn, sự quan tâm của lãnh đạo và thời gian dành cho công tác tham vấn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu tài liệu, khảo sát định lượng và phỏng vấn sâu định tính. Mẫu nghiên cứu gồm 105 người làm công tác tham vấn học đường (giáo viên, chuyên viên tâm lý) và 332 học sinh tại 4 trường THPT ở Thành phố Thủ Đức. Mẫu được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu định lượng thu thập qua bảng hỏi đánh giá kỹ năng tham vấn tâm lý do người làm công tác tham vấn và học sinh tự đánh giá. Dữ liệu định tính thu thập qua phỏng vấn sâu 5 cán bộ tham vấn, 5 học sinh đã được tham vấn và 2 cán bộ quản lý trường học. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 20, kiểm tra độ tin cậy và hiệu lực thang đo, phân tích thống kê mô tả và so sánh nhóm. Thời gian nghiên cứu kéo dài một năm, từ tháng 9/2020 đến tháng 9/2021, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu đầy đủ, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng tham vấn cá nhân: Người làm công tác tham vấn tự đánh giá kỹ năng cá nhân ở mức trung bình khá với điểm trung bình khoảng 3,8/5. Các kỹ năng như lắng nghe, quan sát và đặt câu hỏi được đánh giá cao hơn kỹ năng xử lý im lặng và giữ gìn mối quan hệ. Học sinh đánh giá kỹ năng tham vấn cá nhân của cán bộ tham vấn thấp hơn so với tự đánh giá, với điểm trung bình khoảng 3,5/5.

  2. Kỹ năng tham vấn nhóm: Điểm trung bình kỹ năng tham vấn nhóm do người làm công tác tham vấn tự đánh giá là 3,6/5, trong khi học sinh đánh giá thấp hơn, khoảng 3,3/5. Kỹ năng điều phối thảo luận và xử lý tình huống phát sinh trong nhóm là những kỹ năng còn hạn chế.

  3. Kỹ năng thực hiện đánh giá và trắc nghiệm tâm lý: Người làm công tác tham vấn có điểm trung bình 3,7/5 về kỹ năng sử dụng các công cụ trắc nghiệm như trắc nghiệm nhân cách, trí tuệ và hướng nghiệp. Tuy nhiên, chỉ có 30,5% cán bộ tham vấn được tập huấn trong vòng một năm qua, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng công cụ.

  4. Kỹ năng tổ chức hoạt động tham vấn: Kỹ năng xây dựng kế hoạch, xác định nguồn lực và tổ chức lịch hoạt động được đánh giá ở mức trung bình (khoảng 3,5/5). Các trường ở khu vực ngoại thành có điểm kỹ năng tổ chức thấp hơn so với khu vực nội thành.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kỹ năng tham vấn tâm lý của người làm công tác tham vấn học đường tại Thành phố Thủ Đức còn nhiều hạn chế, đặc biệt là kỹ năng tham vấn nhóm và tổ chức hoạt động. Nguyên nhân chính là do thiếu đào tạo bài bản, thiếu giám sát chuyên môn và thời gian dành cho công tác tham vấn còn hạn chế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ kỹ năng tham vấn tại đây tương đối thấp hơn do điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực hạn chế. Biểu đồ so sánh điểm kỹ năng giữa các nhóm kỹ năng và khu vực nội thành, ngoại thành có thể minh họa rõ sự khác biệt này. Ý nghĩa của kết quả nhấn mạnh nhu cầu nâng cao chất lượng đào tạo, giám sát và hỗ trợ cán bộ tham vấn để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của học sinh về sức khỏe tâm thần.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu: Cần tổ chức các lớp tập huấn nâng cao kỹ năng tham vấn cá nhân, nhóm và kỹ năng sử dụng trắc nghiệm tâm lý cho cán bộ tham vấn học đường, với mục tiêu nâng điểm kỹ năng trung bình lên trên 4/5 trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các viện nghiên cứu tâm lý.

  2. Xây dựng hệ thống giám sát chuyên môn: Thiết lập cơ chế giám sát và cố vấn chuyên môn thường xuyên cho cán bộ tham vấn nhằm cải thiện kỹ năng thực hành và đảm bảo chất lượng dịch vụ tham vấn. Thời gian triển khai trong 6 tháng đầu năm học, do các chuyên gia tâm lý và nhà quản lý trường học phối hợp thực hiện.

  3. Tăng cường nguồn lực và cơ sở vật chất: Đầu tư trang thiết bị, phòng tham vấn và công cụ trắc nghiệm hiện đại tại các trường THPT, đặc biệt ở khu vực ngoại thành, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động tham vấn. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do chính quyền địa phương và nhà trường phối hợp.

  4. Tăng thời gian dành cho công tác tham vấn: Cơ cấu lại thời gian làm việc để cán bộ tham vấn có đủ thời gian chuẩn bị và thực hiện các hoạt động tham vấn tâm lý, giảm bớt kiêm nhiệm công tác khác. Thời gian thực hiện trong năm học tiếp theo, do ban giám hiệu các trường chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ tham vấn tâm lý học đường: Nghiên cứu cung cấp kiến thức và đánh giá thực trạng kỹ năng, giúp họ nhận diện điểm mạnh, điểm yếu và định hướng phát triển nghề nghiệp.

  2. Quản lý giáo dục và nhà trường: Tài liệu giúp lãnh đạo hiểu rõ vai trò, nhu cầu và khó khăn của công tác tham vấn tâm lý, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch hỗ trợ phù hợp.

  3. Chuyên gia tâm lý và nhà nghiên cứu: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phát triển các chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu hơn về tham vấn tâm lý học đường.

  4. Giáo viên và nhân viên giáo dục: Hiểu thêm về kỹ năng tham vấn tâm lý, từ đó phối hợp hiệu quả với cán bộ tham vấn trong việc hỗ trợ học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ năng tham vấn tâm lý học đường gồm những gì?
    Kỹ năng bao gồm tham vấn cá nhân, tham vấn nhóm, thực hiện đánh giá và trắc nghiệm tâm lý, tổ chức hoạt động tham vấn. Ví dụ, kỹ năng lắng nghe tích cực và đặt câu hỏi là nền tảng trong tham vấn cá nhân.

  2. Tại sao kỹ năng tham vấn nhóm lại quan trọng?
    Tham vấn nhóm giúp học sinh chia sẻ, nhận hỗ trợ từ bạn bè và phát triển kỹ năng xã hội. Nó cũng giúp cán bộ tham vấn xử lý các vấn đề chung hiệu quả hơn.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến kỹ năng tham vấn?
    Kiến thức chuyên môn và giám sát chuyên môn được xác định là yếu tố quan trọng nhất, giúp nâng cao kỹ năng và tự tin trong thực hành.

  4. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng tham vấn tâm lý?
    Tham gia các khóa đào tạo bài bản, nhận giám sát chuyên môn thường xuyên và thực hành liên tục là cách hiệu quả để nâng cao kỹ năng.

  5. Vai trò của lãnh đạo trường học trong công tác tham vấn tâm lý?
    Lãnh đạo có vai trò tạo điều kiện về thời gian, nguồn lực và chính sách hỗ trợ cán bộ tham vấn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tham vấn.

Kết luận

  • Kỹ năng tham vấn tâm lý của người làm công tác tham vấn học đường tại Thành phố Thủ Đức hiện ở mức trung bình, còn nhiều hạn chế ở kỹ năng nhóm và tổ chức hoạt động.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm giám sát chuyên môn, kiến thức chuyên môn, sự quan tâm của lãnh đạo và thời gian dành cho công tác tham vấn.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đào tạo, giám sát, tăng cường nguồn lực và điều chỉnh thời gian làm việc nhằm nâng cao kỹ năng tham vấn.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ phát triển công tác tham vấn tâm lý học đường tại các trường THPT.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các chương trình đào tạo và giám sát chuyên môn để nâng cao chất lượng tham vấn tâm lý học đường, góp phần bảo vệ sức khỏe tâm thần cho học sinh.