Tổng quan nghiên cứu

Nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính (NKHHCT) là bệnh lý phổ biến và là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi trên toàn cầu. Theo WHO, mỗi trẻ dưới 5 tuổi trung bình mắc từ 4 đến 9 đợt NKHHCT mỗi năm, với khoảng 1,8 triệu trẻ tử vong do bệnh này, trong đó hơn 90% tập trung ở các nước đang phát triển. Tại Việt Nam, NKHHCT vẫn là vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, chiếm tỷ lệ mắc và tử vong cao nhất trong các bệnh nhiễm khuẩn ở trẻ nhỏ. Nghiên cứu được thực hiện tại Phòng khám đa khoa Nghĩa Tân, quận Cầu Giấy, Hà Nội trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2010 nhằm đánh giá kiến thức, thực hành và các yếu tố liên quan của các bà mẹ có con dưới 5 tuổi mắc NKHHCT khi đưa con đến khám. Mục tiêu cụ thể gồm: đánh giá kiến thức của bà mẹ về NKHHCT, mô tả thực hành phòng và xử trí bệnh, đồng thời xác định các yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện công tác truyền thông giáo dục sức khỏe, góp phần giảm tỷ lệ mắc và tử vong do NKHHCT ở trẻ em, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ mắc bệnh tại quận Cầu Giấy năm 2009 là 2703 trẻ dưới 5 tuổi, tăng so với các năm trước đó. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp dữ liệu thực tiễn để xây dựng các chiến lược can thiệp phù hợp, nâng cao hiệu quả phòng chống NKHHCT tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về bệnh nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính, đặc biệt tập trung vào:

  • Khái niệm NKHHCT: Là tổn thương viêm cấp tính ở hệ thống đường hô hấp do vi khuẩn hoặc virus gây ra, từ tai, mũi, họng đến phổi và màng phổi.
  • Phân loại NKHHCT: Theo vị trí tổn thương (hô hấp trên và hô hấp dưới) và mức độ nặng nhẹ (không viêm phổi, viêm phổi, viêm phổi nặng hoặc rất nặng).
  • Các yếu tố nguy cơ: Bao gồm nhân khẩu học (tuổi, giới tính), kinh tế xã hội (thu nhập, trình độ học vấn), môi trường (khói thuốc, nhà chật chội), dinh dưỡng (suy dinh dưỡng, cân nặng lúc sinh), và hành vi chăm sóc của bà mẹ.
  • Mô hình kiến thức - Thực hành: Kiến thức của bà mẹ về dấu hiệu bệnh, yếu tố nguy cơ và cách phòng bệnh ảnh hưởng trực tiếp đến thực hành chăm sóc và xử trí bệnh tại nhà, từ đó tác động đến kết quả sức khỏe của trẻ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang có phân tích.
  • Đối tượng nghiên cứu: 157 bà mẹ có con dưới 5 tuổi mắc NKHHCT được chẩn đoán tại Phòng khám đa khoa Nghĩa Tân, quận Cầu Giấy, Hà Nội trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2010.
  • Chọn mẫu: Mẫu có chủ đích, cỡ mẫu tính toán dựa trên tỷ lệ thực hành đúng ước lượng 50%, sai số 8%, độ tin cậy 95%.
  • Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn hóa, được tập huấn kỹ lưỡng cho điều tra viên có trình độ y tế từ trung học trở lên.
  • Xử lý và phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm EpiData 3.1 để nhập liệu và SPSS 16.0 để phân tích. Phân tích mô tả tần số, kiểm định chi bình phương, tính OR và p-value để xác định mối liên quan giữa các biến.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 2 tháng (24/5/2010 - 24/7/2010), xử lý và phân tích số liệu sau đó.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học:

    • 43,3% bà mẹ trong nhóm tuổi 25-29, 90,4% có trình độ học vấn từ trung học phổ thông trở lên.
    • 46,5% bà mẹ là cán bộ viên chức, 29,9% công nhân, 23,6% kinh doanh buôn bán, nội trợ.
    • 99,4% hộ gia đình không nghèo, 67,5% bà mẹ có 1 con.

  2. Tình trạng trẻ mắc NKHHCT:

    • 51,6% trẻ là nam, nhóm tuổi 12-35 tháng chiếm 47,1%.
    • 20,4% trẻ bị suy dinh dưỡng, 5,7% cân nặng lúc sinh dưới 2500g.
    • Phân loại bệnh: 85,3% trẻ không viêm phổi, 13,4% viêm phổi, 1,3% viêm phổi nặng.

  3. Kiến thức của bà mẹ về NKHHCT:

    • 51,6% bà mẹ có kiến thức đạt.
    • Dấu hiệu nhận biết phổ biến: ho (98,7%), sốt (97,4%), thở nhanh chỉ 45,9%.
    • Dấu hiệu nguy hiểm được biết đến nhiều là khó thở/tím tái (76,4%) và bệnh nặng hơn (70,1%).
    • Yếu tố nguy cơ được nhận biết cao gồm thay đổi thời tiết (96,8%), ô nhiễm khói bụi, khói thuốc lá (82,2%).
    • Cách phòng bệnh phổ biến: giữ gìn sức khỏe trẻ (98,1%), nuôi dưỡng tốt (92,3%), không hút thuốc trong nhà (86,0%), tiêm chủng và uống vitamin A đầy đủ (75,8%).
    • Tuy nhiên, chỉ 17,2% bà mẹ biết cho trẻ bú sớm sau sinh.

  4. Thực hành của bà mẹ:

    • 29,9% bà mẹ có thực hành đạt.
    • 72,6% cho trẻ bú ngay sau sinh, 50,3% cai sữa sau 18 tháng, nhưng chỉ 1,9% cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu.
    • 88,5% cho trẻ đi tiêm chủng đầy đủ, 85,9% uống vitamin A.
    • 61,8% bà mẹ dùng kháng sinh điều trị ho, sốt cho trẻ, 18,5% dùng thuốc nam.
    • Khi trẻ thở nhanh/khó thở, 65-66,2% đưa trẻ đến cơ sở y tế, 17,8-18,5% dùng thuốc tại nhà.
    • 75,8% gia đình có người hút thuốc, 11,5% đun nấu trong nhà.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức và thực hành của các bà mẹ về NKHHCT còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong nhận biết dấu hiệu thở nhanh và xử trí đúng khi trẻ có dấu hiệu nặng. Tỷ lệ sử dụng kháng sinh không hợp lý còn cao, tiềm ẩn nguy cơ kháng thuốc. So với các nghiên cứu trong khu vực và quốc tế, tỷ lệ nhận biết dấu hiệu nguy hiểm và thực hành đúng của bà mẹ tại quận Cầu Giấy tương đối thấp, dù trình độ học vấn và điều kiện kinh tế gia đình khá tốt. Điều này cho thấy cần tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe, tập trung vào các dấu hiệu cảnh báo sớm và hướng dẫn xử trí phù hợp. Việc tiếp cận thông tin qua đài, tivi và cán bộ y tế đã giúp 80,3% bà mẹ có thông tin về NKHHCT, tuy nhiên cần nâng cao chất lượng và tính thực tiễn của các thông điệp truyền thông. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ nhận biết dấu hiệu và thực hành giữa các nhóm tuổi, trình độ học vấn và nghề nghiệp có thể minh họa rõ hơn sự khác biệt và giúp xác định nhóm đối tượng ưu tiên can thiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe

    • Động từ hành động: Triển khai các chiến dịch truyền thông tập trung vào nhận biết dấu hiệu thở nhanh, rút lõm lồng ngực và xử trí kịp thời.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ bà mẹ nhận biết dấu hiệu thở nhanh lên trên 70% trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế quận phối hợp với các phương tiện truyền thông đại chúng.

  2. Đào tạo cán bộ y tế và điều tra viên

    • Động từ hành động: Tổ chức tập huấn nâng cao kỹ năng tư vấn, hướng dẫn bà mẹ về phòng và xử trí NKHHCT.
    • Target metric: 100% cán bộ y tế tuyến cơ sở được đào tạo trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Y tế Hà Nội, Trung tâm Y tế quận Cầu Giấy.

  3. Khuyến khích thực hành nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu

    • Động từ hành động: Xây dựng chương trình hỗ trợ, tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ tại cộng đồng.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ bà mẹ cho trẻ bú mẹ hoàn toàn lên 30% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Trạm y tế phường, các tổ chức cộng đồng.

  4. Kiểm soát và giảm thiểu việc sử dụng kháng sinh không hợp lý

    • Động từ hành động: Tuyên truyền, giám sát việc sử dụng kháng sinh, hạn chế tự ý mua thuốc tại nhà.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ sử dụng kháng sinh không theo chỉ định xuống dưới 40% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Cơ sở y tế, các nhà thuốc, Sở Y tế.

  5. Giảm thiểu phơi nhiễm khói thuốc và ô nhiễm môi trường trong gia đình

    • Động từ hành động: Tuyên truyền về tác hại của khói thuốc lá và khói bếp, khuyến khích môi trường sống lành mạnh.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ gia đình có người hút thuốc trong nhà xuống dưới 50% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm y tế, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế tuyến cơ sở và nhân viên truyền thông y tế

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng kiến thức và thực hành của bà mẹ, từ đó xây dựng các chương trình truyền thông phù hợp.
    • Use case: Thiết kế tài liệu giáo dục sức khỏe, tổ chức tập huấn.

  2. Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách

    • Lợi ích: Cơ sở dữ liệu để xây dựng chính sách phòng chống NKHHCT hiệu quả, phân bổ nguồn lực hợp lý.
    • Use case: Lập kế hoạch can thiệp y tế cộng đồng, đánh giá hiệu quả chương trình.

  3. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực y tế công cộng và nhi khoa

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: So sánh, đối chiếu dữ liệu, phát triển đề tài nghiên cứu mới.

  4. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực sức khỏe trẻ em

    • Lợi ích: Hiểu rõ tình hình thực tế tại địa phương để hỗ trợ các chương trình can thiệp phù hợp.
    • Use case: Thiết kế dự án hỗ trợ, tài trợ chương trình giáo dục sức khỏe.

Câu hỏi thường gặp

  1. NKHHCT là gì và tại sao lại nguy hiểm đối với trẻ dưới 5 tuổi?
    NKHHCT là nhiễm khuẩn cấp tính ở đường hô hấp do vi khuẩn hoặc virus gây ra, có thể ảnh hưởng từ mũi họng đến phổi. Trẻ dưới 5 tuổi dễ mắc do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và đặc điểm giải phẫu đường hô hấp nhỏ, dễ bị tổn thương. Nếu không phát hiện và xử trí kịp thời, bệnh có thể tiến triển nặng, dẫn đến tử vong.

  2. Các dấu hiệu nhận biết NKHHCT ở trẻ nhỏ là gì?
    Dấu hiệu phổ biến gồm ho, sốt, chảy nước mũi, thở nhanh, rút lõm lồng ngực, bú kém, li bì. Trong đó thở nhanh và rút lõm lồng ngực là dấu hiệu cảnh báo viêm phổi nặng cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay.

  3. Tại sao việc sử dụng kháng sinh không đúng cách lại nguy hiểm?
    Sử dụng kháng sinh không đúng chỉ định có thể gây kháng thuốc, làm bệnh không khỏi, tăng nguy cơ biến chứng và tử vong. Nghiên cứu cho thấy 60,5% bà mẹ dùng kháng sinh cho trẻ mà không có chỉ định y tế, điều này tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe.

  4. Làm thế nào để phòng ngừa NKHHCT hiệu quả cho trẻ?
    Các biện pháp phòng ngừa gồm giữ ấm trẻ khi thời tiết thay đổi, nuôi dưỡng đầy đủ dinh dưỡng, không hút thuốc trong nhà, tiêm chủng đầy đủ và uống vitamin A định kỳ, cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu.

  5. Vai trò của bà mẹ trong việc phát hiện và xử trí NKHHCT như thế nào?
    Bà mẹ là người chăm sóc chính, có vai trò quan trọng trong việc nhận biết sớm dấu hiệu bệnh, thực hiện chăm sóc đúng cách và đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời. Nâng cao kiến thức và thực hành của bà mẹ sẽ góp phần giảm tỷ lệ mắc và tử vong do NKHHCT.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng kiến thức và thực hành của 157 bà mẹ có con dưới 5 tuổi mắc NKHHCT tại Phòng khám đa khoa Nghĩa Tân, Hà Nội năm 2010, với tỷ lệ kiến thức đạt 51,6% và thực hành đạt 29,9%.
  • Dấu hiệu nhận biết phổ biến là ho và sốt, trong khi dấu hiệu thở nhanh và rút lõm lồng ngực được nhận biết thấp, ảnh hưởng đến việc phát hiện sớm và xử trí kịp thời.
  • Việc sử dụng kháng sinh không hợp lý còn phổ biến, cùng với tỷ lệ hút thuốc trong gia đình cao, làm tăng nguy cơ bệnh nặng và tử vong.
  • Các yếu tố như nghề nghiệp, trình độ học vấn và tiếp cận thông tin có ảnh hưởng tích cực đến kiến thức và thực hành của bà mẹ.
  • Đề xuất các giải pháp truyền thông, đào tạo, kiểm soát kháng sinh và hỗ trợ nuôi con bằng sữa mẹ nhằm cải thiện tình hình trong thời gian tới.

Next steps: Triển khai các chương trình truyền thông giáo dục sức khỏe, đào tạo cán bộ y tế, giám sát việc sử dụng kháng sinh và hỗ trợ cộng đồng nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn.

Call-to-action: Các cơ quan y tế, nhà quản lý và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao nhận thức và thực hành phòng chống NKHHCT, bảo vệ sức khỏe trẻ em dưới 5 tuổi.