Tổng quan nghiên cứu

Chăn nuôi heo là ngành kinh tế quan trọng tại Việt Nam, đóng góp lớn vào cơ cấu kinh tế hộ gia đình và phát triển nông nghiệp. Tính đến năm 2020, tổng đàn heo cả nước đạt trên 26 triệu con, trong đó các doanh nghiệp lớn chiếm 23% tổng đàn, tăng trưởng 160% so với năm 2018. Tỉnh Bình Phước có mức tăng trưởng đàn heo lên tới 170%, với tổng đàn từ 800.000 con lên 1,3 triệu con. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của chăn nuôi quy mô lớn chưa đi kèm với các biện pháp quản lý và xử lý chất thải hiệu quả, dẫn đến ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và chất lượng sản phẩm nông nghiệp.

Nghiên cứu tập trung vào huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước, nơi có 92 trang trại chăn nuôi heo với tổng đàn quy mô khoảng 502.600 con, nhằm xác định nguồn thải và khối lượng chất thải phát sinh từ hoạt động chăn nuôi heo thông qua kỹ thuật kiểm toán chất thải. Mục tiêu cụ thể là đánh giá các yếu tố đầu vào, đầu ra trong quy trình chăn nuôi, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý chất thải phù hợp, góp phần giảm thiểu ô nhiễm và nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 12/2021 đến tháng 5/2022, với phạm vi khảo sát tại các trang trại trên địa bàn huyện Lộc Ninh.

Việc ứng dụng kiểm toán chất thải trong quản lý chăn nuôi heo không chỉ giúp xác định chính xác lượng chất thải phát sinh mà còn hỗ trợ xây dựng chiến lược quản lý chất thải hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ngành chăn nuôi tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết kiểm toán môi trường và mô hình cân bằng vật chất trong quản lý chất thải. Kiểm toán môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14010 được hiểu là quá trình thẩm tra có hệ thống nhằm đánh giá các hoạt động liên quan đến môi trường, trong đó kiểm toán chất thải (KTCT) là lĩnh vực chuyên sâu nhằm phân tích nguồn phát sinh, loại và khối lượng chất thải để đề xuất giải pháp giảm thiểu.

Mô hình cân bằng vật chất được áp dụng để tính toán lượng nguyên liệu đầu vào và lượng chất thải đầu ra trong quy trình chăn nuôi, giúp xác định các bộ phận kém hiệu quả và các điểm phát sinh chất thải lớn. Các khái niệm chính bao gồm: nguồn thải, khối lượng chất thải, cân bằng vật chất, kiểm toán chất thải, và quản lý chất thải chăn nuôi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng quan tài liệu, điều tra khảo sát và phân tích chất thải. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh Bình Phước, các nghiên cứu liên quan đến cân bằng dinh dưỡng và kiểm toán chất thải trong chăn nuôi. Phương pháp điều tra khảo sát được thực hiện qua phỏng vấn trực tiếp 15 trang trại được chọn ngẫu nhiên phân lớp theo quy mô (lớn >10.000 con, vừa 1.000-10.000 con, nhỏ 500-1.000 con).

Phân tích chất thải được tiến hành bằng cách lấy mẫu phân và nước thải tại các trang trại, xác định các thông số ô nhiễm như BOD, COD, TSS, và các chỉ tiêu vi sinh. Phương pháp cân bằng vật chất được áp dụng để tính toán lượng nguyên liệu tiêu thụ và lượng chất thải phát sinh cho từng loại heo (heo thịt, heo con, heo nái). Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 12/2021 đến tháng 5/2022, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô chăn nuôi và nguồn thải: Huyện Lộc Ninh có 92 trang trại chăn nuôi heo với tổng đàn khoảng 502.600 con, trong đó heo thịt chiếm phần lớn. Mỗi ngày, một con heo thịt tiêu thụ trung bình 2,32 kg cám, 3,24 lít nước uống và 26,33 lít nước rửa chuồng, thải ra 1,71 kg phân và 2,66 lít nước tiểu. Heo con tiêu thụ 0,79 kg cám, 1,47 lít nước uống, thải 0,22 kg phân và 0,72 lít nước tiểu. Heo nái tiêu thụ 3,41 kg cám, 3,4 lít nước uống, thải 2,13 kg phân và 2,61 lít nước tiểu.

  2. Chất lượng nước thải: Nước thải từ các trang trại có các chỉ số BOD, COD, TSS vượt ngưỡng quy chuẩn Việt Nam QCVN 62-MT:2016/BTNMT nhiều lần, gây ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm. Ví dụ, BOD trong nước thải heo thịt lên tới 4.694 mg/L, cao hơn nhiều so với giới hạn cho phép là 50 mg/L.

  3. Hiệu quả xử lý chất thải: Các trang trại có xây dựng hầm biogas đạt hiệu quả xử lý cao, giảm mùi hôi và vi khuẩn gây hại, chất lượng phân sau xử lý đạt tiêu chuẩn để sử dụng làm phân bón. Tuy nhiên, các trang trại nhỏ và hộ gia đình chưa áp dụng biogas hoặc các biện pháp xử lý hiệu quả, dẫn đến xả thải trực tiếp gây ô nhiễm môi trường.

  4. Khả năng tái sử dụng chất thải: Phân thải chứa nhiều chất dinh dưỡng như Nito và Photpho, có thể được xử lý thành phân bón hữu cơ hoặc sử dụng trong sản xuất năng lượng sinh học. Việc tăng lượng chế phẩm vi sinh trong quá trình ủ phân giúp rút ngắn thời gian phân hủy và nâng cao hiệu quả tái chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiểm toán chất thải là công cụ hữu hiệu để xác định chính xác lượng chất thải phát sinh và các điểm yếu trong quản lý chất thải tại các trang trại chăn nuôi. So với các nghiên cứu trước đây, việc áp dụng kiểm toán chất thải tại huyện Lộc Ninh đã cung cấp số liệu cụ thể về tiêu thụ nguyên liệu và phát thải, giúp chủ trang trại điều chỉnh quy trình chăn nuôi phù hợp hơn.

Việc xử lý chất thải bằng hầm biogas được đánh giá cao về hiệu quả môi trường và kinh tế, tuy nhiên tỷ lệ áp dụng còn thấp ở các trang trại nhỏ và hộ gia đình do hạn chế về vốn và kỹ thuật. Các biện pháp xử lý khác như ủ phân compost, sử dụng men sinh học và công nghệ ép tách phân cũng có tiềm năng nhưng chưa được phổ biến rộng rãi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh lượng tiêu thụ nguyên liệu và lượng chất thải phát sinh theo từng loại heo, bảng phân tích chất lượng nước thải tại các trang trại, và biểu đồ tỷ lệ áp dụng các biện pháp xử lý chất thải. Những thông tin này giúp minh họa rõ ràng hiệu quả và hạn chế của từng phương pháp quản lý chất thải.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ghi chép và thống kê đầu vào, đầu ra: Khuyến khích các trang trại thực hiện ghi chép chi tiết các yếu tố đầu vào (cám, nước) và đầu ra (phân, nước thải) để điều chỉnh nguyên liệu sử dụng phù hợp, giảm lãng phí và phát thải. Thời gian thực hiện: ngay lập tức; chủ thể: chủ trang trại và cán bộ kỹ thuật.

  2. Phân tách và xử lý chất thải: Tiếp tục thực hiện phân tách phân thải và nước thải để áp dụng các biện pháp xử lý riêng biệt, nâng cao hiệu quả xử lý và tái sử dụng. Thời gian: 6-12 tháng; chủ thể: các trang trại và cơ quan quản lý môi trường.

  3. Tăng cường sử dụng chế phẩm vi sinh: Áp dụng chế phẩm vi sinh trong quá trình ủ phân để rút ngắn thời gian phân hủy, giảm mùi hôi và tăng chất lượng phân hữu cơ. Thời gian: 3-6 tháng; chủ thể: chủ trang trại, chuyên gia kỹ thuật.

  4. Cải tạo và nâng cấp công trình xử lý: Đầu tư cải tạo hồ sinh học, xây dựng hoặc nâng cấp hầm biogas phù hợp với quy mô trang trại nhằm nâng cao hiệu quả xử lý chất thải. Thời gian: 12-24 tháng; chủ thể: chủ trang trại, chính quyền địa phương.

  5. Tăng cường đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về quản lý chất thải và kỹ thuật kiểm toán chất thải cho chủ trang trại và cán bộ quản lý. Thời gian: liên tục; chủ thể: Sở Tài nguyên và Môi trường, Chi cục Chăn nuôi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ trang trại chăn nuôi heo: Nắm bắt kỹ thuật kiểm toán chất thải để quản lý hiệu quả nguồn thải, giảm chi phí xử lý và nâng cao hiệu quả sản xuất.

  2. Cán bộ quản lý môi trường địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch và hướng dẫn quản lý chất thải chăn nuôi phù hợp với thực tế địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý tài nguyên và môi trường: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình kiểm toán chất thải và các giải pháp quản lý chất thải trong chăn nuôi.

  4. Doanh nghiệp cung cấp công nghệ xử lý chất thải: Hiểu rõ nhu cầu và đặc điểm chất thải tại các trang trại để phát triển và cung cấp các giải pháp công nghệ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm toán chất thải là gì và có vai trò như thế nào trong chăn nuôi?
    Kiểm toán chất thải là quá trình đánh giá hệ thống, xác định nguồn phát sinh và lượng chất thải để đề xuất giải pháp giảm thiểu. Trong chăn nuôi, nó giúp chủ trang trại tối ưu hóa sử dụng nguyên liệu, giảm ô nhiễm và nâng cao hiệu quả sản xuất.

  2. Phương pháp lấy mẫu và phân tích chất thải được thực hiện như thế nào?
    Mẫu phân và nước thải được lấy tại các điểm khác nhau trong trang trại theo quy trình chuẩn, sau đó phân tích các chỉ tiêu như BOD, COD, TSS để đánh giá mức độ ô nhiễm và hiệu quả xử lý.

  3. Các biện pháp xử lý chất thải phổ biến hiện nay là gì?
    Bao gồm xây dựng hầm biogas, ủ phân compost, sử dụng men sinh học, công nghệ ép tách phân và xử lý nước thải bằng sục khí, ôzôn hoặc hiđrô perôxyt.

  4. Làm thế nào để các trang trại nhỏ áp dụng hiệu quả kiểm toán chất thải?
    Cần có sự hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và chính sách ưu đãi từ chính quyền địa phương, đồng thời áp dụng các giải pháp phù hợp với quy mô và điều kiện kinh tế của trang trại.

  5. Kiểm toán chất thải có giúp giảm chi phí sản xuất không?
    Có, kiểm toán giúp phát hiện các điểm lãng phí nguyên liệu, năng lượng và nước, từ đó điều chỉnh quy trình sản xuất hiệu quả hơn, giảm chi phí và tăng lợi nhuận.

Kết luận

  • Kiểm toán chất thải là công cụ hiệu quả giúp xác định chính xác nguồn và lượng chất thải phát sinh trong chăn nuôi heo tại huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước.
  • Nghiên cứu đã tính toán định mức tiêu thụ nguyên liệu và lượng chất thải phát sinh cho từng loại heo, cung cấp cơ sở dữ liệu quan trọng cho quản lý môi trường.
  • Các biện pháp xử lý chất thải như hầm biogas, ủ phân compost và sử dụng chế phẩm vi sinh được đánh giá cao về hiệu quả môi trường và kinh tế.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý chất thải mang tính khả thi, có thể triển khai ngay nhằm giảm thiểu ô nhiễm và nâng cao hiệu quả chăn nuôi.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng kiểm toán chất thải cho các loại vật nuôi khác, đồng thời phát triển các công nghệ xử lý phù hợp với điều kiện địa phương.

Hành động tiếp theo: Chủ trang trại và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp kiểm toán và xử lý chất thải, đồng thời tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức về quản lý môi trường trong chăn nuôi.