Lãnh đạo khôi phục và phát triển làng nghề thủ công truyền thống tại huyện Thường Tín, Hà Tây (1991-2008)

• Tác giả: Phạm Thị Kiều Chinh
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Ngọc Long
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam
• Đề tài: Khôi Phục Và Phát Triển Làng Nghề Thủ Công Truyền Thống Ở Thường Tín (1991-2008)
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
• 0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu, nguồn tài liệu
• 0.6. Đóng góp của luận văn
• 0.7. Bố cục của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: ĐẢNG BỘ HUYỆN THƯỜNG TÍN VỚI VIỆC KHÔI PHỤC VÀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 1999
• 1.1. Khái quát về làng nghề truyền thống
• 1.1.1. Khái niệm
• 2. CHƯƠNG 2: CHỦ TRƯƠNG LÃNH ĐẠO PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG CỦA ĐẢNG BỘ HUYỆN THƯỜNG TÍN TỪ NĂM 2000 ĐẾN NĂM 2008
• 2.1. Chủ trương của Đảng, Đảng bộ tỉnh Hà Tây về khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống
• 2.2. Đảng bộ huyện Thường Tín lãnh đạo phát triển làng nghề truyền thống từ năm 2000 đến năm 2008
• 2.3. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: NHẬN XÉT VÀ MỘT SỐ KINH NGHIỆM CHỦ YẾU
• 3.1. Một số kinh nghiệm
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Khái quát về làng nghề truyền thống

Làng nghề truyền thống là một phần không thể thiếu trong văn hóa và kinh tế nông thôn Việt Nam. Làng nghề thủ công không chỉ là nơi sản xuất mà còn là nơi gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc. Các sản phẩm từ làng nghề thường mang đậm bản sắc văn hóa và nghệ thuật, thể hiện sự sáng tạo của người dân. Đặc điểm nổi bật của nghề truyền thống là sự tồn tại lâu dài, thường được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Theo nghiên cứu, để được công nhận là nghề thủ công truyền thống, nghề đó cần đáp ứng nhiều tiêu chí như: có lịch sử hình thành lâu đời, sản xuất tập trung tại các làng nghề, có đội ngũ nghệ nhân và thợ lành nghề, sử dụng nguyên liệu tại chỗ, và sản phẩm có giá trị văn hóa cao. Những yếu tố này không chỉ tạo ra sản phẩm chất lượng mà còn góp phần vào việc bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc.

1.1. Đặc điểm của làng nghề truyền thống

Làng nghề truyền thống thường có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh văn hóa và lịch sử của từng vùng miền. Nghề thủ công truyền thống không chỉ tạo ra sản phẩm mà còn tạo ra việc làm cho người dân, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống. Sự phát triển của làng nghề thủ công còn thúc đẩy quá trình đô thị hóa và hiện đại hóa nông thôn. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đối mặt với nhiều thách thức như sự cạnh tranh từ hàng hóa công nghiệp và sự thay đổi trong nhu cầu tiêu dùng. Do đó, việc khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống là cần thiết để bảo tồn các giá trị văn hóa và tạo ra cơ hội phát triển kinh tế bền vững cho địa phương.

II. Đảng bộ huyện Thường Tín với việc khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống từ năm 1991 đến năm 1999

Từ năm 1991, Đảng bộ huyện Thường Tín đã có những chủ trương rõ ràng nhằm khôi phục làng nghề và phát triển nghề thủ công truyền thống. Huyện Thường Tín, với vị trí địa lý thuận lợi và truyền thống văn hóa phong phú, đã xác định việc phát triển làng nghề thủ công là một trong những ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Các chính sách được đưa ra nhằm hỗ trợ người dân trong việc duy trì và phát triển nghề truyền thống, từ việc cung cấp vốn, kỹ thuật đến việc mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Sự quan tâm của Đảng bộ đã tạo ra những bước tiến đáng kể trong việc phục hồi và phát triển làng nghề truyền thống, giúp nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân.

2.1. Chính sách phát triển làng nghề

Chính sách phát triển làng nghề thủ công của Đảng bộ huyện Thường Tín không chỉ tập trung vào việc khôi phục các nghề truyền thống mà còn hướng tới việc hiện đại hóa quy trình sản xuất. Các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ kỹ thuật và tiếp cận thị trường đã được triển khai nhằm nâng cao năng lực sản xuất của các làng nghề. Đặc biệt, việc kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế đã tạo ra một mô hình phát triển bền vững cho làng nghề truyền thống. Những nỗ lực này không chỉ giúp bảo tồn các giá trị văn hóa mà còn tạo ra cơ hội việc làm cho người dân, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

III. Đánh giá kết quả và hạn chế trong quá trình phát triển làng nghề

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong việc khôi phục và phát triển làng nghề, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục. Các nghề thủ công truyền thống ở Thường Tín vẫn chưa phát huy hết tiềm năng của mình. Một số làng nghề vẫn gặp khó khăn trong việc duy trì sản xuất do thiếu nguồn nhân lực và thị trường tiêu thụ. Hơn nữa, sự cạnh tranh từ hàng hóa công nghiệp và sự thay đổi trong nhu cầu tiêu dùng cũng đã ảnh hưởng đến sự phát triển của các làng nghề thủ công. Để phát triển bền vững, cần có những giải pháp đồng bộ nhằm hỗ trợ người dân trong việc duy trì và phát triển nghề truyền thống.

3.1. Những bài học kinh nghiệm

Từ thực tiễn phát triển làng nghề thủ công ở Thường Tín, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm quan trọng. Đầu tiên, việc kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế là rất cần thiết. Thứ hai, cần có sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương trong việc cung cấp thông tin, kỹ thuật và thị trường tiêu thụ sản phẩm. Cuối cùng, việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của nghề thủ công truyền thống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển các làng nghề. Những bài học này không chỉ có giá trị cho Thường Tín mà còn có thể áp dụng cho các địa phương khác trong cả nước.

Tổng quan nghiên cứu

Làng nghề truyền thống là một bộ phận quan trọng trong nền kinh tế và văn hóa Việt Nam, đặc biệt tại các vùng nông thôn. Tại huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây cũ (nay thuộc thành phố Hà Nội), với hơn 126 làng nghề truyền thống, trong đó có 43 làng nghề được công nhận cấp tỉnh, làng nghề đã góp phần đáng kể vào phát triển kinh tế địa phương. Từ năm 1991 đến 2008, Đảng bộ huyện Thường Tín đã lãnh đạo công cuộc khôi phục và phát triển các làng nghề truyền thống trong bối cảnh chuyển đổi cơ chế kinh tế và hội nhập quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ vai trò lãnh đạo của Đảng bộ huyện trong việc khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống, đồng thời đúc rút kinh nghiệm để vận dụng trong giai đoạn mới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các làng nghề tiêu biểu như thêu Quất Động, sơn mài Hạ Thái, mỹ nghệ sừng Thụy Ứng, tiện gỗ Nhị Khê và bông len Trát Cầu, trong giai đoạn từ 1991 đến 2008.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc đánh giá tác động của các chủ trương, chính sách của Đảng bộ huyện đối với phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Theo số liệu năm 2007, dân số huyện đạt 211.667 người với mật độ 1.658 người/km², GDP tăng trưởng bình quân 9,7%/năm, trong đó công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp chiếm 46% cơ cấu kinh tế. Nghiên cứu góp phần bổ sung tư liệu lịch sử Đảng bộ địa phương và làm cơ sở cho các chính sách phát triển bền vững làng nghề trong tương lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các quan điểm, đường lối của Đảng về phát triển kinh tế nông thôn và làng nghề truyền thống. Hai mô hình lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn: Nhấn mạnh vai trò của các ngành nghề truyền thống trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm và nâng cao đời sống nông dân trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

2. Mô hình quản lý phát triển làng nghề truyền thống: Tập trung vào các yếu tố như chính sách hỗ trợ, đào tạo nghề, đổi mới công nghệ, tổ chức sản xuất và thị trường tiêu thụ nhằm duy trì và phát triển bền vững làng nghề.

Các khái niệm chính bao gồm: làng nghề truyền thống, công nghiệp hóa nông thôn, tiểu thủ công nghiệp, cơ cấu kinh tế nông thôn, và chính sách phát triển kinh tế địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lịch sử và phương pháp logic làm chủ đạo, kết hợp với các phương pháp điền dã, phân tích, tổng hợp, thống kê và so sánh.

• Nguồn dữ liệu: Bao gồm văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc từ khóa VI đến X, nghị quyết, chỉ thị của Đảng bộ tỉnh Hà Tây và huyện Thường Tín, báo cáo tổng kết công tác phát triển làng nghề, tài liệu lưu trữ tại Phòng lưu trữ Huyện ủy, UBND huyện và thư viện huyện. Ngoài ra, các công trình nghiên cứu khoa học, luận văn, chuyên khảo cũng được khai thác.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung nghiên cứu các làng nghề tiêu biểu có ảnh hưởng lớn như thêu Quất Động, sơn mài Hạ Thái, tiện gỗ Nhị Khê, bông len Trát Cầu. Việc chọn mẫu dựa trên tiêu chí làng nghề có truyền thống lâu đời, đóng góp kinh tế và văn hóa nổi bật.

• Phương pháp phân tích: Phân tích định tính các chủ trương, chính sách và quá trình lãnh đạo của Đảng bộ huyện; phân tích định lượng các số liệu về giá trị sản xuất, tỷ lệ lao động, thu nhập và cơ cấu kinh tế để đánh giá hiệu quả phát triển làng nghề.

• Timeline nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn 1991-2008, chia làm hai giai đoạn chính: 1991-1999 và 2000-2008, tương ứng với các chủ trương phát triển kinh tế và sự thay đổi chính sách của Đảng bộ huyện và tỉnh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống đạt nhiều kết quả tích cực: Từ năm 1991 đến 1999, giá trị sản xuất tiểu thủ công nghiệp của huyện tăng từ 70,5 tỷ đồng lên 116,8 tỷ đồng (giá cố định năm 1994), tăng trưởng bình quân 8,8%/năm. Năm 1996, giá trị xuất khẩu đạt 40,5 tỷ đồng, chiếm 34,6% tổng doanh thu. Đến năm 2007, thu nhập bình quân đầu người đạt 9,2 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn khoảng 1,95%.

2. Chủ trương và chính sách của Đảng bộ huyện và tỉnh được vận dụng sáng tạo, phù hợp với điều kiện địa phương: Các nghị quyết, kế hoạch phát triển kinh tế nông thôn, công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp được triển khai đồng bộ, tạo môi trường pháp lý và hỗ trợ vốn cho các làng nghề. Việc đa dạng hóa hình thức tổ chức sản xuất, từ hộ gia đình đến doanh nghiệp tư nhân và hợp tác xã, đã thúc đẩy sản xuất và mở rộng thị trường.

3. Ứng dụng khoa học kỹ thuật và đổi mới công nghệ trong sản xuất làng nghề: Ví dụ điển hình là làng bông len Trát Cầu đã cải tiến máy dệt thủ công thành máy làm chăn gối hiệu quả cao, tăng năng suất lao động. Các làng nghề khác cũng từng bước áp dụng công nghệ hiện đại nhưng vẫn giữ được nét đặc trưng truyền thống.

4. Phát triển du lịch làng nghề được chú trọng từ năm 2004: Chương trình phát triển du lịch gắn với làng nghề truyền thống đã giúp quảng bá sản phẩm, thu hút khách du lịch và mở rộng thị trường tiêu thụ. Nhiều làng nghề được quy hoạch thành điểm du lịch trọng điểm của tỉnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự lãnh đạo của Đảng bộ huyện Thường Tín đã tạo ra bước chuyển biến rõ rệt trong phát triển làng nghề truyền thống, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Việc tăng trưởng giá trị sản xuất tiểu thủ công nghiệp và xuất khẩu phản ánh hiệu quả của các chính sách hỗ trợ vốn, đào tạo nghề và đổi mới công nghệ.

So sánh với các nghiên cứu về làng nghề tại các địa phương khác, Thường Tín có lợi thế vị trí địa lý gần Hà Nội, hệ thống giao thông thuận lợi và truyền thống nghề đa dạng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế làng nghề. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế như nguồn nguyên liệu chưa ổn định, ô nhiễm môi trường và cơ chế chính sách chưa hoàn chỉnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng giá trị sản xuất tiểu thủ công nghiệp theo năm, bảng so sánh tỷ lệ lao động và thu nhập trong các làng nghề, cũng như sơ đồ tổ chức sản xuất đa dạng tại các làng nghề tiêu biểu.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường hỗ trợ vốn và tín dụng ưu đãi cho các hộ sản xuất làng nghề: Đẩy mạnh hợp tác với các ngân hàng để mở rộng quỹ tín dụng nhân dân, giảm lãi suất vay vốn, ưu tiên các ngành nghề có tiềm năng xuất khẩu. Thời gian thực hiện: 1-3 năm, chủ thể: UBND huyện, Ngân hàng địa phương.

2. Đẩy mạnh đào tạo nghề và chuyển giao công nghệ: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ thuật, quản lý sản xuất, áp dụng công nghệ mới phù hợp với đặc thù từng làng nghề. Khuyến khích nghệ nhân truyền nghề cho thế hệ trẻ. Thời gian: liên tục, chủ thể: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, các trung tâm dạy nghề.

3. Phát triển du lịch làng nghề gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống: Xây dựng các tour du lịch trải nghiệm, quảng bá sản phẩm thủ công mỹ nghệ, nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch tại các làng nghề trọng điểm. Thời gian: 2-5 năm, chủ thể: Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, UBND huyện.

4. Tăng cường quản lý môi trường và quy hoạch phát triển làng nghề: Áp dụng các biện pháp xử lý ô nhiễm, quy hoạch cụm công nghiệp làng nghề tập trung, bảo vệ nguồn nguyên liệu và cảnh quan môi trường. Thời gian: 3-5 năm, chủ thể: UBND huyện, Sở Tài nguyên và Môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý địa phương và các cơ quan hoạch định chính sách: Nghiên cứu để xây dựng và điều chỉnh các chính sách phát triển làng nghề phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao hiệu quả quản lý.

2. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành lịch sử Đảng và phát triển kinh tế nông thôn: Tài liệu tham khảo bổ sung cho các nghiên cứu về vai trò của Đảng bộ địa phương trong phát triển kinh tế truyền thống.

3. Doanh nghiệp và hộ sản xuất làng nghề: Hiểu rõ các chủ trương, chính sách hỗ trợ, từ đó tận dụng các nguồn lực để phát triển sản xuất, mở rộng thị trường.

4. Các tổ chức phát triển và hỗ trợ kỹ thuật: Dựa trên kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình đào tạo, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ phát triển bền vững làng nghề.

Câu hỏi thường gặp

1. Làng nghề truyền thống là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
   Làng nghề truyền thống là các làng có nghề thủ công tồn tại lâu đời, sản xuất tập trung, có đội ngũ nghệ nhân và thợ lành nghề, sử dụng nguyên liệu chủ yếu tại chỗ, sản phẩm mang giá trị văn hóa và nghệ thuật đặc trưng. Ví dụ như làng thêu Quất Động, sơn mài Hạ Thái.

2. Vai trò của Đảng bộ huyện Thường Tín trong phát triển làng nghề truyền thống?
   Đảng bộ huyện đã lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các chủ trương, chính sách hỗ trợ vốn, đào tạo nghề, đổi mới công nghệ và phát triển thị trường, góp phần khôi phục và phát triển các làng nghề, nâng cao thu nhập và đời sống người dân.

3. Những khó khăn chính trong phát triển làng nghề tại Thường Tín là gì?
   Nguồn nguyên liệu chưa ổn định, ô nhiễm môi trường chưa được xử lý triệt để, cơ chế chính sách còn thiếu đồng bộ, thị trường tiêu thụ sản phẩm chưa rộng và bền vững.

4. Làm thế nào để phát triển bền vững làng nghề truyền thống?
   Cần kết hợp bảo tồn giá trị truyền thống với đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, phát triển thị trường, đào tạo nguồn nhân lực và quản lý môi trường hiệu quả.

5. Làng nghề truyền thống có thể gắn kết với phát triển du lịch như thế nào?
   Phát triển du lịch làng nghề thông qua xây dựng các tour trải nghiệm, quảng bá sản phẩm thủ công mỹ nghệ, tổ chức các sự kiện văn hóa truyền thống, từ đó thu hút khách du lịch và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Kết luận

• Đảng bộ huyện Thường Tín đã vận dụng sáng tạo các chủ trương của Đảng và tỉnh Hà Tây để khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống trong giai đoạn 1991-2008.
• Giá trị sản xuất tiểu thủ công nghiệp tăng trưởng ổn định, đóng góp quan trọng vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân.
• Việc đa dạng hóa hình thức tổ chức sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật và phát triển du lịch làng nghề đã tạo ra bước tiến mới cho các làng nghề.
• Hạn chế về nguồn nguyên liệu, môi trường và cơ chế chính sách cần được khắc phục để phát triển bền vững.
• Đề xuất các giải pháp hỗ trợ vốn, đào tạo nghề, phát triển du lịch và quản lý môi trường nhằm thúc đẩy phát triển làng nghề trong giai đoạn tiếp theo.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường phối hợp giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng làng nghề để phát huy tối đa tiềm năng.

Call-to-action: Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng làng nghề cần tiếp tục hợp tác, đổi mới sáng tạo để bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống, góp phần xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế bền vững.