Khó khăn tâm lý trong giao tiếp giữa học sinh khiếm thính và giáo viên tại trường trung học tư thục

• Tác giả: Bùi Thị Thu Hằng
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Thành Nghị
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Tâm lý học
• Đề tài: Khó Khăn Tâm Lý Trong Giao Tiếp Của Học Sinh Khiếm Thính Với Giáo Viên Tại Trường Tư Thục
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sỹ
• Năm xuất bản: 2008
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ GIAO TIẾP VÀ KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG GIAO TIẾP
• 1.1. Vài nét lịch sử nghiên cứu vấn đề
• 1.2. Một số vấn đề lí luận về giao tiếp và khó khăn tâm lý trong giao tiếp
• 1.2.1. Khái niệm giao tiếp
• 1.2.2. Vai trò của giao tiếp đối với sự hình thành và phát triển nhân cách
• 1.2.3. Phương tiện giao tiếp
• 1.2.3.1. Phương tiện giao tiếp lời nói
• 1.2.3.2. Phương tiện giao tiếp chữ viết
• 1.2.3.3. Phương tiện giao tiếp chữ cái ngón tay
• 1.2.3.4. Phương tiện giao tiếp ngôn ngữ (cử chỉ) điệu bộ
• 1.2.3.5. Phương tiện giao tiếp tổng hợp
• 1.2.4. Giao tiếp sư phạm
• 1.2.4.1. Một số quan niệm về giao tiếp sư phạm
• 1.2.4.2. Các giai đoạn của giao tiếp sư phạm
• 1.2.4.3. Vai trò của giao tiếp sư phạm
• 1.2.5. Khó khăn tâm lý trong giao tiếp
• 1.2.5.1. Khái niệm khó khăn tâm lý
• 1.2.5.2. Bản chất của khó khăn tâm lý trong giao tiếp
• 1.2.5.3. Biểu hiện của khó khăn tâm lý trong giao tiếp
• 1.2.5.4. Phân loại khó khăn tâm lý trong giao tiếp
• 1.2.5.5. Nguyên nhân của khó khăn tâm lý trong giao tiếp
• 1.2.5.6. Ảnh hưởng của khó khăn tâm lý trong giao tiếp đến hiệu quả của quá trình giao tiếp
• 1.3. Trẻ khiếm thính
• 1.3.1. Những ảnh hưởng tâm sinh lý trong sự phát triển ngôn ngữ của trẻ khiếm thính
• 1.3.2. Đặc điểm phát triển ngôn ngữ - giao tiếp của trẻ khiếm thính
• 2. CHƯƠNG 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu
• 2.1.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu
• 2.1.2. Vài nét về khách thể nghiên cứu
• 2.1.3. Phân bố học sinh khiếm thính trong mẫu điều tra Trường Trung học Tư thục Kinh tế - Du lịch Hoa Sữa
• 2.1.4. Phân bố học sinh thường trong mẫu điều tra Trường Trung học Tư thục Kinh tế - Du lịch Hoa Sữa
• 2.1.5. Phân bố giáo viên trong mẫu điều tra Trường Trung học Tư thục Kinh tế - Du lịch Hoa Sữa
• 2.2. Kết quả khảo sát
• 2.2.1. Thực trạng khó khăn tâm lý trong giao tiếp với giáo viên của học sinh khiếm thính
• 2.2.1.1. Những khó khăn về nhận thức khi giao tiếp với giáo viên của học sinh khiếm thính
• 2.2.1.2. Những khó khăn về xúc cảm, tình cảm khi giao tiếp với giáo viên của học sinh khiếm thính
• 2.2.1.3. Những khó khăn về hành vi khi giao tiếp với giáo viên của học sinh khiếm thính
• 2.2.2. Mối quan hệ giữa các mặt khó khăn trong giao tiếp của học sinh khiếm thính với giáo viên
• 2.2.3. Mức độ dễ dàng khi giao tiếp với giáo viên của học sinh thường và học sinh khiếm thính
• 2.2.4. Những nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý trong giao tiếp với giáo viên của học sinh khiếm thính
• 2.2.4.1. Nhóm nguyên nhân chủ quan từ phía học sinh khiếm thính
• 2.2.4.2. Nhóm nguyên nhân khách quan
• 2.3. Nghiên cứu ca điển hình
• 2.3.1. Mục đích nghiên cứu ca điển hình
• 2.3.2. Khách thể nghiên cứu và địa bàn nghiên cứu
• 2.3.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.4. Các ca điển hình
• 2.3.4.1. Ca thứ nhất
• 2.3.4.2. Ca thứ hai
• 2.3.5. Kết luận chung về hai ca nghiên cứu
• 2.4. Đề xuất các biện pháp khắc phục
• 2.4.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp
• 2.4.2. Các biện pháp nhằm khắc phục khó khăn tâm lý trong giao tiếp với giáo viên của học sinh khiếm thính
• 2.4.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp
• 2.4.4. Kiểm định nhận thức của giáo viên về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Khó khăn giao tiếp của học sinh khiếm thính

Khó khăn giao tiếp của học sinh khiếm thính với giáo viên tại trường tư thục là một vấn đề phức tạp. Những khó khăn này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu kiến thức mà còn tác động đến tâm lý của học sinh. Khó khăn tâm lý trong giao tiếp thường xuất hiện dưới nhiều hình thức, từ việc không hiểu bài giảng đến cảm giác tự ti khi giao tiếp với giáo viên. Theo nghiên cứu, những học sinh này thường gặp phải rào cản giao tiếp do thiếu hụt về ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp. Điều này dẫn đến việc các em không thể diễn đạt ý kiến, cảm xúc của mình một cách rõ ràng, từ đó làm giảm hiệu quả giao tiếp. Một nghiên cứu cho thấy, 70% học sinh khiếm thính cảm thấy khó khăn trong việc hiểu các chỉ dẫn từ giáo viên, điều này không chỉ ảnh hưởng đến kết quả học tập mà còn đến mối quan hệ giữa học sinh và giáo viên.

1.1. Tâm lý học sinh khiếm thính

Tâm lý của học sinh khiếm thính thường bị ảnh hưởng bởi những khó khăn trong giao tiếp. Các em có thể cảm thấy cô đơn, thiếu tự tin và lo lắng khi phải giao tiếp với giáo viên. Tâm lý học sinh không chỉ liên quan đến khả năng học tập mà còn đến sự phát triển nhân cách. Việc không thể giao tiếp hiệu quả với giáo viên có thể dẫn đến cảm giác bị bỏ rơi, từ đó ảnh hưởng đến động lực học tập. Nghiên cứu cho thấy, những học sinh này thường có xu hướng thu mình lại, ít tham gia vào các hoạt động nhóm, điều này càng làm tăng thêm khó khăn tâm lý trong giao tiếp. Một số em có thể phát triển các hành vi tiêu cực như trốn học hoặc không tham gia vào các hoạt động ngoại khóa, điều này càng làm cho tình trạng tâm lý của các em trở nên tồi tệ hơn.

II. Mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh khiếm thính

Mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh khiếm thính là yếu tố quan trọng trong quá trình giáo dục. Một mối quan hệ tốt đẹp có thể giúp học sinh vượt qua những khó khăn tâm lý trong giao tiếp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều giáo viên chưa có đủ kiến thức và kỹ năng để giao tiếp hiệu quả với học sinh khiếm thính. Điều này dẫn đến việc học sinh cảm thấy không được tôn trọng và không được lắng nghe. Theo một khảo sát, 60% học sinh khiếm thính cho biết họ cảm thấy khó khăn trong việc thiết lập mối quan hệ với giáo viên. Mối quan hệ giáo viên - học sinh không chỉ ảnh hưởng đến kết quả học tập mà còn đến sự phát triển tâm lý của học sinh. Một giáo viên có khả năng giao tiếp tốt sẽ giúp học sinh cảm thấy thoải mái hơn, từ đó tạo điều kiện cho việc học tập diễn ra hiệu quả.

2.1. Phương pháp giảng dạy hiệu quả

Để cải thiện giao tiếp hiệu quả với học sinh khiếm thính, giáo viên cần áp dụng các phương pháp giảng dạy phù hợp. Việc sử dụng ngôn ngữ ký hiệu, hình ảnh minh họa và các công cụ hỗ trợ khác có thể giúp học sinh dễ dàng tiếp thu kiến thức hơn. Nghiên cứu cho thấy, những giáo viên sử dụng phương pháp giảng dạy đa dạng có thể giảm thiểu khó khăn giao tiếp cho học sinh khiếm thính. Hơn nữa, việc tạo ra một môi trường học tập thân thiện và cởi mở cũng rất quan trọng. Học sinh cần cảm thấy an toàn khi giao tiếp với giáo viên, từ đó có thể tự tin hơn trong việc thể hiện bản thân.

III. Đề xuất biện pháp hỗ trợ học sinh khiếm thính

Để khắc phục khó khăn tâm lý trong giao tiếp của học sinh khiếm thính, cần có những biện pháp hỗ trợ cụ thể. Trước hết, các trường cần tổ chức các khóa đào tạo cho giáo viên về cách giao tiếp với học sinh khiếm thính. Điều này sẽ giúp giáo viên hiểu rõ hơn về nhu cầu và khả năng của học sinh. Thứ hai, cần có sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc hỗ trợ học sinh. Gia đình cần tạo điều kiện cho học sinh thực hành giao tiếp tại nhà, từ đó giúp các em tự tin hơn khi đến trường. Cuối cùng, việc xây dựng các chương trình hỗ trợ tâm lý cho học sinh khiếm thính cũng rất cần thiết. Các chương trình này có thể giúp học sinh vượt qua những khó khăn tâm lý và phát triển kỹ năng giao tiếp một cách hiệu quả.

3.1. Tăng cường hỗ trợ tâm lý

Việc tăng cường hỗ trợ tâm lý cho học sinh khiếm thính là rất quan trọng. Các chuyên gia tâm lý có thể tổ chức các buổi tư vấn, giúp học sinh giải tỏa những lo lắng và áp lực trong giao tiếp. Hơn nữa, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa cũng có thể giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp. Những hoạt động này không chỉ giúp học sinh giao lưu, kết bạn mà còn tạo cơ hội để các em thực hành kỹ năng giao tiếp trong môi trường thực tế. Một nghiên cứu cho thấy, những học sinh tham gia vào các hoạt động ngoại khóa có khả năng giao tiếp tốt hơn so với những học sinh không tham gia.

Tổng quan nghiên cứu

Giao tiếp là hoạt động đặc thù của con người, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành và phát triển nhân cách cũng như sự tồn tại của xã hội. Theo ước tính, trong môi trường giáo dục, đặc biệt là với học sinh khuyết tật như học sinh khiếm thính, quá trình giao tiếp với giáo viên thường gặp nhiều khó khăn tâm lý, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả học tập và phát triển cá nhân. Trường Trung học Tư thục Kinh tế - Du lịch Hoa Sữa, nơi đào tạo trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, trong đó có 48 học sinh khiếm thính, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho vấn đề này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phát hiện và phân tích những khó khăn tâm lý trong giao tiếp giữa học sinh khiếm thính và giáo viên, đồng thời tìm ra nguyên nhân và thử nghiệm các biện pháp khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả giao tiếp. Nghiên cứu được thực hiện trong môi trường học tập và sinh hoạt nội trú của trường, với phạm vi thời gian tập trung vào năm học 2007-2008. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện rõ qua việc cải thiện mối quan hệ thầy trò, tăng cường sự hòa nhập xã hội và nâng cao chất lượng giáo dục cho học sinh khiếm thính, góp phần phát triển nhân cách toàn diện cho các em.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về giao tiếp và khó khăn tâm lý trong giao tiếp, trong đó có ba hướng tiếp cận chính:

• Lý thuyết giao tiếp như quá trình trao đổi thông tin: Nhấn mạnh việc truyền và tiếp nhận thông tin giữa các chủ thể, tập trung vào việc loại bỏ các yếu tố gây nhiễu như khác biệt ngôn ngữ, văn hóa, và hoàn cảnh giao tiếp.

• Lý thuyết giao tiếp xã hội và tác động qua lại: Xem giao tiếp là quá trình hiện thực hóa các mối quan hệ xã hội, bao gồm nhận thức, ảnh hưởng và tác động qua lại giữa con người với con người.

• Lý thuyết khó khăn tâm lý trong giao tiếp: Khó khăn tâm lý được hiểu là những trở ngại về nhận thức, xúc cảm và hành vi ứng xử không phù hợp với nội dung, đối tượng và hoàn cảnh giao tiếp, làm giảm hiệu quả giao tiếp.

Các khái niệm chính bao gồm: giao tiếp sư phạm, phương tiện giao tiếp (lời nói, chữ viết, chữ cái ngón tay, ngôn ngữ điệu bộ), khó khăn tâm lý trong giao tiếp (nhận thức, xúc cảm, hành vi), và ảnh hưởng của khó khăn tâm lý đến hiệu quả giao tiếp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

• Nguồn dữ liệu: Bao gồm 48 học sinh khiếm thính và 48 học sinh thường tại Trường Trung học Tư thục Kinh tế - Du lịch Hoa Sữa, cùng với giáo viên và cán bộ quản lý của trường.

• Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi được thiết kế riêng cho từng nhóm đối tượng, quan sát trực tiếp các giờ học và sinh hoạt nội trú, phỏng vấn sâu với học sinh và giáo viên, nghiên cứu sản phẩm hoạt động nghề may và thêu của học sinh để đánh giá hiệu quả tiếp thu.

• Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát, đồng thời nghiên cứu ca điển hình nhằm làm rõ các khó khăn tâm lý cụ thể và hiệu quả của biện pháp can thiệp.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2007-2008, với các giai đoạn khảo sát, phân tích, thử nghiệm biện pháp và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Khó khăn về nhận thức trong giao tiếp: Khoảng 65% học sinh khiếm thính không hiểu rõ ý định của giáo viên do hạn chế trong việc tiếp nhận thông tin qua lời nói và ngôn ngữ phi ngôn ngữ. So với học sinh thường, tỷ lệ này cao hơn khoảng 40%.

2. Khó khăn về xúc cảm - tình cảm: 70% học sinh khiếm thính thể hiện tâm lý rụt rè, lo lắng và mặc cảm khi giao tiếp với giáo viên, trong khi nhóm học sinh thường chỉ chiếm khoảng 25%. Điều này ảnh hưởng đến sự tự tin và khả năng biểu đạt cảm xúc của các em.

3. Khó khăn về hành vi ứng xử: Hơn 60% học sinh khiếm thính có biểu hiện lúng túng, thiếu tự nhiên trong giao tiếp, dẫn đến các hành vi không phù hợp như tránh né giao tiếp hoặc phản ứng bộc phát. Tỷ lệ này ở học sinh thường chỉ khoảng 15%.

4. Nguyên nhân gây khó khăn: Nguyên nhân chủ quan từ phía học sinh bao gồm thiếu kỹ năng giao tiếp, mặc cảm về khuyết tật, và hạn chế về vốn ngôn ngữ. Nguyên nhân khách quan gồm sự thiếu hiểu biết của giáo viên về đặc điểm học sinh khiếm thính, phương tiện giao tiếp chưa phù hợp và môi trường học tập chưa hỗ trợ đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Khó khăn tâm lý trong giao tiếp của học sinh khiếm thính là kết quả của sự kết hợp giữa hạn chế về nhận thức, cảm xúc và hành vi ứng xử. Số liệu cho thấy mức độ khó khăn của học sinh khiếm thính cao hơn nhiều so với học sinh thường, phản ánh rõ ràng sự ảnh hưởng của khuyết tật thính giác đến quá trình giao tiếp sư phạm.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả này phù hợp với quan điểm cho rằng giao tiếp sư phạm là nhân tố quyết định hiệu quả học tập và phát triển nhân cách, đặc biệt với học sinh khuyết tật. Việc thiếu các phương tiện giao tiếp phù hợp như ngôn ngữ ký hiệu, chữ cái ngón tay và sự hiểu biết của giáo viên về đặc điểm tâm lý của học sinh khiếm thính là nguyên nhân chính gây ra các khó khăn tâm lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ khó khăn về nhận thức, xúc cảm và hành vi giữa học sinh khiếm thính và học sinh thường, cũng như bảng phân tích nguyên nhân chủ quan và khách quan. Điều này giúp minh họa rõ ràng mức độ và tính chất của các khó khăn tâm lý trong giao tiếp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo giáo viên về giao tiếp với học sinh khiếm thính: Tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng giao tiếp sư phạm đặc thù, bao gồm sử dụng ngôn ngữ ký hiệu và phương pháp hỗ trợ giao tiếp. Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng của 100% giáo viên trong vòng 12 tháng.

2. Phát triển và ứng dụng phương tiện giao tiếp đa dạng: Trang bị các công cụ hỗ trợ như bảng chữ cái ngón tay, tài liệu chữ viết dễ hiểu, và phần mềm hỗ trợ giao tiếp. Thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, nhằm giảm 30% khó khăn về nhận thức trong giao tiếp.

3. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ giao tiếp: Tạo môi trường thân thiện, giúp học sinh khiếm thính rèn luyện kỹ năng giao tiếp, tăng cường sự tự tin và giảm mặc cảm. Mục tiêu tăng 40% sự tham gia tích cực của học sinh trong các hoạt động giao tiếp trong vòng 1 năm.

4. Xây dựng chương trình hỗ trợ tâm lý chuyên biệt: Cung cấp tư vấn, hỗ trợ tâm lý cho học sinh khiếm thính nhằm giải quyết các khó khăn xúc cảm và hành vi. Thực hiện liên tục với sự phối hợp của cán bộ tâm lý và giáo viên chủ nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục: Nắm bắt các khó khăn tâm lý trong giao tiếp với học sinh khiếm thính để điều chỉnh phương pháp giảng dạy và quản lý lớp học hiệu quả hơn.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tâm lý học, giáo dục đặc biệt: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về giao tiếp và phát triển nhân cách của học sinh khuyết tật.

3. Chuyên gia tư vấn tâm lý và nhân viên y tế trường học: Hiểu rõ các biểu hiện và nguyên nhân khó khăn tâm lý để thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp.

4. Phụ huynh học sinh khiếm thính: Nâng cao nhận thức về vai trò của giao tiếp trong phát triển tâm lý và học tập của con em, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường.

Câu hỏi thường gặp

1. Khó khăn tâm lý trong giao tiếp là gì?
   Khó khăn tâm lý trong giao tiếp là những trở ngại về nhận thức, xúc cảm và hành vi khiến chủ thể không thể giao tiếp hiệu quả, ví dụ như mặc cảm, lo lắng hoặc thiếu kỹ năng diễn đạt.

2. Tại sao học sinh khiếm thính gặp nhiều khó khăn trong giao tiếp với giáo viên?
   Do hạn chế về thính giác ảnh hưởng đến ngôn ngữ nói, thiếu phương tiện giao tiếp phù hợp và sự thiếu hiểu biết của giáo viên về đặc điểm tâm lý của các em.

3. Phương tiện giao tiếp nào hiệu quả nhất cho học sinh khiếm thính?
   Phương tiện tổng hợp bao gồm chữ cái ngón tay, ngôn ngữ ký hiệu, chữ viết và cử chỉ điệu bộ được đánh giá là hiệu quả nhất trong việc hỗ trợ giao tiếp.

4. Làm thế nào để giáo viên cải thiện giao tiếp với học sinh khiếm thính?
   Giáo viên cần được đào tạo kỹ năng giao tiếp đặc thù, sử dụng phương tiện hỗ trợ, tạo môi trường giao tiếp thân thiện và kiên nhẫn trong quá trình tương tác.

5. Khó khăn tâm lý trong giao tiếp ảnh hưởng thế nào đến kết quả học tập?
   Khó khăn tâm lý làm giảm sự tự tin, gây rụt rè và hạn chế khả năng tiếp thu, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập và phát triển nhân cách của học sinh.

Kết luận

• Khó khăn tâm lý trong giao tiếp của học sinh khiếm thính bao gồm các mặt nhận thức, xúc cảm và hành vi, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả giao tiếp sư phạm.
• Nguyên nhân khó khăn xuất phát từ cả yếu tố chủ quan (kỹ năng, mặc cảm) và khách quan (phương tiện giao tiếp, môi trường học tập).
• Việc áp dụng các biện pháp đào tạo giáo viên, phát triển phương tiện giao tiếp và hỗ trợ tâm lý có thể giảm thiểu khó khăn, nâng cao hiệu quả giao tiếp.
• Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần cải thiện chất lượng giáo dục cho học sinh khiếm thính tại Trường Trung học Tư thục Kinh tế - Du lịch Hoa Sữa.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai rộng rãi các biện pháp đề xuất và đánh giá hiệu quả trong các năm học tiếp theo. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và chuyên gia tâm lý phối hợp thực hiện để nâng cao chất lượng giáo dục đặc biệt.