Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Hưng Yên, với diện tích tự nhiên khoảng 92.454,8 ha, từ lâu đã được biết đến như một trung tâm văn hiến của đồng bằng sông Hồng, nổi danh với truyền thống hiếu học và sản sinh nhiều văn nhân nổi tiếng. Giai đoạn 1884-1919 là thời kỳ có nhiều biến động lịch sử, đồng thời cũng là giai đoạn phát triển mạnh mẽ của văn học Hán Nôm tại địa phương này. Với hơn một trăm tác gia Hán Nôm, Hưng Yên được xem là mảnh đất văn học phong phú, đa dạng về phong cách và tư tưởng sáng tác. Tuy nhiên, các tác gia Hán Nôm Hưng Yên thường bị nghiên cứu chung với các tác gia cả nước hoặc vùng Hải Dương, thiếu các công trình nghiên cứu độc lập và toàn diện.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát, lập danh mục các tác gia và tác phẩm Hán Nôm Hưng Yên giai đoạn 1884-1919, phân loại theo tiêu chí khoa học, đồng thời tái hiện đời sống văn hóa, văn học địa phương trong giai đoạn này. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn tỉnh Hưng Yên hiện đại, dựa trên các tư liệu lịch sử, văn bản Hán Nôm còn lưu giữ. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ lịch sử văn học địa phương mà còn hỗ trợ công tác giáo dục truyền thống văn hóa, lịch sử địa phương cho thế hệ trẻ, đồng thời bổ sung nguồn tư liệu quý giá cho ngành nghiên cứu Hán Nôm và văn học Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai phương pháp lý thuyết chủ đạo: duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Phương pháp duy vật biện chứng giúp xem xét các tác gia và tác phẩm không đứng riêng lẻ mà trong mối quan hệ vận động, tác động qua lại với bối cảnh văn hóa, xã hội đương thời. Phương pháp duy vật lịch sử cho phép phân tích các hiện tượng văn học, lịch sử trong quá trình phát triển cụ thể, từ đó nhận diện quá khứ, hiện tại và dự báo xu hướng tương lai của văn học Hán Nôm Hưng Yên.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: tác gia Hán Nôm (những nhà văn, nhà thơ sáng tác bằng chữ Hán và chữ Nôm), văn bản Hán Nôm (tác phẩm văn học, sử địa, triết học viết bằng chữ Hán Nôm), và trào lưu văn học đương đại (xu hướng sáng tác phản ánh tư tưởng, xã hội giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm các tác phẩm Hán Nôm còn lưu giữ tại Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Thư viện Quốc gia, các gia phả dòng họ, tư liệu lịch sử địa phương, cùng các cuộc phỏng vấn cá nhân có kiến thức chuyên sâu về văn học Hán Nôm Hưng Yên. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm gần 100 tác gia và hàng trăm tác phẩm tiêu biểu giai đoạn 1884-1919.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả và so sánh nhằm xây dựng danh mục tác gia, phân loại tác phẩm theo lĩnh vực (lịch sử địa lý, văn học nghệ thuật, triết học xã hội học, ngôn ngữ văn tự). Phân tích ngữ văn được áp dụng để đánh giá nội dung, phong cách, tư tưởng trong từng tác phẩm. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2006 đến 2008, với các giai đoạn thu thập, xử lý dữ liệu, phân tích và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng tác gia và tác phẩm phong phú: Giai đoạn 1884-1919, Hưng Yên có gần 100 tác gia Hán Nôm, trong đó khoảng 9 người đỗ đạt khoa cử, còn lại là các nhà văn không thi cử hoặc không đỗ đạt nhưng có đóng góp văn học đáng kể. Tổng số tác phẩm được khảo sát lên đến hàng trăm, thuộc nhiều thể loại như sử địa, thơ văn, triết học, xã hội học.

  2. Phân loại tác phẩm theo lĩnh vực: Khoảng 30% tác phẩm thuộc lĩnh vực lịch sử địa lý (ví dụ: Thái Bình tỉnh thông chí của Phạm Văn Thụ), 40% thuộc văn học nghệ thuật (thơ, phú, ca dao), 15% thuộc triết học xã hội học, còn lại là ngôn ngữ văn tự. Sự phân bố này phản ánh sự đa dạng và chiều sâu của văn học Hán Nôm Hưng Yên.

  3. Xu hướng tư tưởng “vị nhân sinh” chiếm ưu thế: Khoảng 75% tác gia có tư tưởng yêu nước, lấy cách mạng làm trọng tâm sáng tác, phản ánh tinh thần chống thực dân Pháp và bài trừ hủ tục xã hội. Ví dụ, tác phẩm Dã man phú của Nguyễn Thạc Chi công kích trực diện bọn tay sai và thực dân, trong khi thơ trào phúng của Nguyễn Thiện Kế đả kích quan lại tham nhũng.

  4. Vai trò của các hội văn thơ và công trình văn hóa: Hội Tao Đàn Hưng Yên thành lập năm 1905 đã quy tụ nhiều văn nhân tiêu biểu, thúc đẩy phong trào sáng tác và bảo tồn văn hóa Hán Nôm. Các công trình kiến trúc, bia đá như Văn miếu Đằng Thành, các bức châm thư đề từ của Chu Mạnh Trinh góp phần làm phong phú di sản văn hóa.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy văn học Hán Nôm Hưng Yên giai đoạn 1884-1919 không chỉ là sản phẩm của các nhà khoa bảng mà còn của nhiều tầng lớp trí thức có tư tưởng tiến bộ, phản ánh sự chuyển mình của văn hóa địa phương trong bối cảnh lịch sử phức tạp. Số liệu thống kê và phân loại tác phẩm minh chứng cho sự đa dạng về thể loại và tư tưởng, đồng thời cho thấy sự ảnh hưởng của các phong trào yêu nước và cải cách xã hội.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã đi sâu vào phân tích từng tác gia, từng tác phẩm theo lĩnh vực, cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về văn học Hán Nôm Hưng Yên. Việc trình bày dữ liệu qua bảng phân loại tác gia, biểu đồ tỷ lệ tác phẩm theo lĩnh vực sẽ giúp minh họa rõ nét hơn bộ mặt văn học địa phương.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ nằm ở việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa mà còn góp phần nâng cao nhận thức về lịch sử văn học, hỗ trợ công tác giáo dục truyền thống địa phương, đồng thời làm phong phú thêm kho tư liệu cho các nhà nghiên cứu Hán Nôm và văn học Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa tác phẩm Hán Nôm Hưng Yên: Tổ chức số hóa toàn bộ tác phẩm và tư liệu liên quan, nhằm bảo tồn lâu dài và tạo điều kiện thuận lợi cho nghiên cứu, truy cập. Thời gian thực hiện dự kiến 2 năm, do Viện Nghiên cứu Hán Nôm phối hợp với các thư viện quốc gia chủ trì.

  2. Tổ chức các hội thảo khoa học chuyên đề về tác gia Hán Nôm địa phương: Định kỳ hàng năm nhằm trao đổi, cập nhật nghiên cứu mới, nâng cao nhận thức cộng đồng học thuật và công chúng. Chủ thể thực hiện là các trường đại học, viện nghiên cứu văn hóa.

  3. Đưa nội dung văn học Hán Nôm Hưng Yên vào chương trình giáo dục địa phương: Phát triển tài liệu giảng dạy, tổ chức các hoạt động ngoại khóa nhằm giáo dục truyền thống văn hóa, lịch sử cho học sinh, sinh viên. Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Sở Giáo dục Hưng Yên triển khai trong 3 năm tới.

  4. Bảo tồn và phát huy các di tích văn hóa liên quan đến Hán Nôm: Tăng cường tu bổ, bảo vệ các bia đá, đền miếu, công trình kiến trúc có giá trị văn hóa Hán Nôm, đồng thời phát triển du lịch văn hóa gắn với di sản này. UBND tỉnh Hưng Yên phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện trong 5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn học và lịch sử: Luận văn cung cấp nguồn tư liệu phong phú về tác gia, tác phẩm Hán Nôm, giúp mở rộng hiểu biết về văn học địa phương và lịch sử văn hóa Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.

  2. Giáo viên và sinh viên ngành Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy, học tập về văn học cổ truyền, văn hóa địa phương, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

  3. Cán bộ quản lý văn hóa và di sản: Giúp hoạch định chính sách bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Hán Nôm, đồng thời phát triển các hoạt động văn hóa, du lịch gắn với di sản.

  4. Cộng đồng địa phương và những người yêu văn hóa truyền thống: Tăng cường nhận thức về giá trị văn hóa, lịch sử của quê hương, góp phần bảo tồn và phát huy truyền thống văn hiến của Hưng Yên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nghiên cứu tác gia Hán Nôm Hưng Yên giai đoạn 1884-1919 lại quan trọng?
    Giai đoạn này đánh dấu sự chuyển biến lớn trong văn học địa phương, phản ánh tư tưởng yêu nước, cách mạng và sự phát triển văn hóa đa dạng. Nghiên cứu giúp bảo tồn di sản văn hóa quý giá và hiểu rõ hơn lịch sử văn học Việt Nam.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để phân loại tác phẩm Hán Nôm?
    Luận văn sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh, phân loại theo lĩnh vực như lịch sử địa lý, văn học nghệ thuật, triết học xã hội học và ngôn ngữ văn tự, dựa trên nội dung và tư tưởng của từng tác phẩm.

  3. Có bao nhiêu tác gia Hán Nôm được khảo sát trong nghiên cứu?
    Khoảng gần 100 tác gia Hán Nôm hoạt động trong giai đoạn 1884-1919 tại Hưng Yên, trong đó có khoảng 9 người đỗ đạt khoa cử, còn lại là các nhà văn không thi cử hoặc không đỗ đạt nhưng có đóng góp văn học quan trọng.

  4. Luận văn có đề xuất gì cho việc bảo tồn di sản Hán Nôm?
    Đề xuất số hóa toàn bộ tác phẩm, tổ chức hội thảo khoa học, đưa nội dung vào giáo dục địa phương và bảo tồn các di tích văn hóa liên quan nhằm phát huy giá trị di sản lâu dài.

  5. Tác phẩm tiêu biểu nào phản ánh tư tưởng yêu nước trong giai đoạn này?
    Tác phẩm Dã man phú của Nguyễn Thạc Chi là lời công kích mạnh mẽ bọn tay sai và thực dân, trong khi thơ trào phúng của Nguyễn Thiện Kế đả kích quan lại tham nhũng, thể hiện rõ tinh thần yêu nước và phản kháng xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã lập danh mục gần 100 tác gia và hàng trăm tác phẩm Hán Nôm Hưng Yên giai đoạn 1884-1919, phân loại theo lĩnh vực khoa học rõ ràng.
  • Phân tích tư tưởng “vị nhân sinh” và tinh thần yêu nước cách mạng chiếm ưu thế trong sáng tác, phản ánh bối cảnh lịch sử xã hội phức tạp.
  • Nghiên cứu làm sáng tỏ vai trò của các hội văn thơ, công trình văn hóa trong việc phát triển và bảo tồn văn học địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản Hán Nôm, đồng thời đưa nội dung vào giáo dục và phát triển văn hóa địa phương.
  • Tiếp theo, cần triển khai số hóa tư liệu, tổ chức hội thảo chuyên đề và xây dựng chương trình giáo dục địa phương để phát huy hiệu quả nghiên cứu.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Hán Nôm Hưng Yên – nguồn tài sản quý báu của dân tộc!