I. Nghệ thuật ca trù và lịch sử hình thành
Nghệ thuật ca trù là một bộ môn nghệ thuật truyền thống đặc sắc của Việt Nam, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp vào năm 2009. Ca trù Đông Môn, thuộc huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng, là một trong những cái nôi của nghệ thuật này. Lịch sử hình thành ca trù gắn liền với các truyền thuyết và thần tích, trong đó, các vị tổ ca trù được tôn vinh qua các đền thờ và lễ hội. Nghệ thuật này đã trải qua nhiều thế kỷ phát triển, từ thời Lý - Trần đến thời Hậu Lê, và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa dân gian Bắc Bộ.
1.1. Truyền thuyết và thần tích ca trù
Theo truyền thuyết, ca trù bắt nguồn từ thế kỷ XV, gắn liền với câu chuyện về Đinh Lễ và Bạch Hoa, những người được coi là tổ của nghệ thuật này. Họ đã sáng tạo ra cây đàn đáy và lối hát múa độc đáo. Các đền thờ tổ ca trù, như đền Tổ Cô đầu ở làng Cổ Đạm, là nơi lưu giữ những thần tích và di tích liên quan đến sự ra đời của ca trù. Những lễ hội hàng năm tại các đền thờ này không chỉ là dịp tôn vinh các vị tổ mà còn là cơ hội để các nghệ sĩ ca trù gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm.
1.2. Sự phát triển của ca trù qua các thời kỳ
Ca trù đã phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII, gắn liền với các nghi lễ hát thờ tại các đình làng. Các bức chạm khắc tại các đình, chùa như đình Lỗ Hạnh, đình Tây Đằng, và chùa Cói là minh chứng cho sự hiện diện của ca trù trong đời sống văn hóa dân gian. Các giáo phường ca trù được tổ chức chặt chẽ, với các quy định về việc biểu diễn và quản lý. Điều này cho thấy ca trù không chỉ là một loại hình nghệ thuật mà còn là một phần quan trọng trong đời sống tâm linh và văn hóa của người dân Bắc Bộ.
II. Ca trù Đông Môn và giá trị văn hóa
Ca trù Đông Môn là một trong những di sản văn hóa đặc sắc của Hải Phòng, thể hiện qua các lễ hội và nghi thức hát thờ tại đình làng. Nghệ thuật này không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn là một phần của bản sắc văn hóa địa phương. Tuy nhiên, ca trù Đông Môn đang đối mặt với nguy cơ mai một do sự thay đổi của xã hội và sự thiếu quan tâm của thế hệ trẻ. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của ca trù Đông Môn là một nhiệm vụ cấp thiết, đặc biệt trong bối cảnh phát triển du lịch văn hóa hiện nay.
2.1. Đặc trưng nghệ thuật ca trù Đông Môn
Ca trù Đông Môn có những nét đặc trưng riêng, từ cách biểu diễn đến các nghi thức hát thờ. Nghệ thuật này kết hợp giữa tiếng hát, tiếng đàn đáy, và tiếng phách, tạo nên một không gian âm nhạc độc đáo. Các lễ hội ca trù tại Đông Môn, diễn ra vào ngày 23-24/9 âm lịch hàng năm, là dịp để người dân địa phương và du khách thưởng thức và tìm hiểu về nghệ thuật truyền thống này.
2.2. Nguy cơ mai một và nhu cầu bảo tồn
Mặc dù có giá trị văn hóa to lớn, ca trù Đông Môn đang đối mặt với nguy cơ mai một do sự thiếu quan tâm của thế hệ trẻ và sự thay đổi của xã hội. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của ca trù Đông Môn không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng địa phương mà còn là một phần trong chiến lược phát triển du lịch văn hóa của Hải Phòng. Các giải pháp như tổ chức các lớp học ca trù, quảng bá rộng rãi hơn về nghệ thuật này, và kết hợp ca trù vào các tour du lịch văn hóa là những hướng đi cần được thực hiện.
III. Định hướng phát triển du lịch văn hóa
Định hướng phát triển du lịch dựa trên giá trị của ca trù Đông Môn là một chiến lược quan trọng để bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống này. Du lịch Hải Phòng có thể kết hợp ca trù vào các chương trình du lịch trải nghiệm, giúp du khách hiểu sâu hơn về văn hóa địa phương. Đồng thời, việc phát triển du lịch văn hóa cũng góp phần tăng thu nhập cho cộng đồng địa phương và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của Hải Phòng.
3.1. Kết hợp ca trù vào du lịch trải nghiệm
Việc kết hợp ca trù Đông Môn vào các chương trình du lịch trải nghiệm là một hướng đi hiệu quả để quảng bá nghệ thuật này. Du khách có thể tham gia các buổi biểu diễn ca trù, học cách chơi đàn đáy, và tìm hiểu về lịch sử và ý nghĩa của ca trù. Điều này không chỉ giúp du khách có những trải nghiệm độc đáo mà còn góp phần nâng cao nhận thức về giá trị của nghệ thuật truyền thống.
3.2. Phát triển du lịch văn hóa bền vững
Phát triển du lịch văn hóa Hải Phòng cần được thực hiện một cách bền vững, đảm bảo sự cân bằng giữa bảo tồn và khai thác. Các giải pháp như xây dựng các điểm du lịch văn hóa, tổ chức các lễ hội ca trù thường niên, và đào tạo hướng dẫn viên du lịch am hiểu về ca trù là những bước đi cần thiết. Điều này không chỉ giúp bảo tồn nghệ thuật ca trù mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
