Tổng quan nghiên cứu

Huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh, với dân số khoảng 157.000 người năm 2008, là một vùng đất có bề dày lịch sử và văn hóa đặc sắc, nổi bật với hệ thống đền, chùa, đình phong phú và đa dạng. Trong thế kỷ XX, Đông Triều không chỉ là trung tâm văn hóa của triều đại nhà Trần mà còn là nơi lưu giữ nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội quan trọng. Với 133 di tích lịch sử văn hóa, trong đó có 23 di tích được xếp hạng cấp quốc gia và tỉnh, hệ thống đền, chùa, đình ở đây phản ánh sâu sắc đời sống tâm linh, tín ngưỡng và truyền thống cộng đồng của người dân địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa, phân tích niên đại, kiến trúc, cảnh quan địa lý và các vị thần, Phật được thờ cúng trong hệ thống đền, chùa, đình huyện Đông Triều thế kỷ XX. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Đông Triều hiện nay, với thời gian nghiên cứu chủ yếu trong thế kỷ XX. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa, góp phần nâng cao nhận thức về văn hóa truyền thống và phát triển du lịch văn hóa địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về văn hóa dân gian, tín ngưỡng truyền thống và kiến trúc cổ truyền Việt Nam. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là:

  • Mô hình văn hóa tín ngưỡng dân gian: Giải thích vai trò của đền, chùa, đình trong đời sống tinh thần, tâm linh của cộng đồng, bao gồm các khái niệm như thành hoàng làng, thần thánh, Phật giáo và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.

  • Mô hình kiến trúc và cảnh quan di tích lịch sử: Phân tích kiến trúc, cảnh quan địa lý và niên đại của các công trình đền, chùa, đình, từ đó đánh giá giá trị lịch sử, nghệ thuật và văn hóa.

Các khái niệm chính bao gồm: đền (nơi thờ thần thánh, anh hùng dân tộc), chùa (công trình kiến trúc thờ Phật), đình làng (nhà công cộng thờ Thành hoàng làng và nơi sinh hoạt cộng đồng), niên đại di tích, và các vị thần, Phật được thờ cúng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các cơ quan quản lý di tích, thư viện tỉnh Quảng Ninh, phòng văn hóa huyện Đông Triều, các xã và các cuộc điều tra thực địa, phỏng vấn người dân địa phương. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ hệ thống đền, chùa, đình trên địa bàn huyện, với số liệu cụ thể về 133 di tích, trong đó có 23 di tích được xếp hạng.

Phương pháp phân tích sử dụng kết hợp:

  • Phương pháp lịch sử: Tái hiện quá khứ qua tư liệu văn bản, bia ký, thư tịch cổ.

  • Phương pháp thống kê và hệ thống hóa: Tổng hợp số liệu về số lượng, phân bố, niên đại, và các vị thần thờ cúng.

  • Phương pháp điều tra xã hội học và dân tộc học: Phỏng vấn, khảo sát thực địa để thu thập thông tin về giá trị văn hóa, tín ngưỡng và đời sống cộng đồng.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2014 đến 2016, bao gồm giai đoạn thu thập tư liệu, khảo sát thực địa, phân tích và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng và phân bố di tích: Đông Triều có tổng cộng 133 di tích lịch sử văn hóa, trong đó 23 di tích được xếp hạng (8 cấp quốc gia, 15 cấp tỉnh). Hệ thống đền gồm 9 đền lớn, chùa có trên 40 ngôi, đình làng có 14 ngôi phân bố đều trên địa bàn huyện.

  2. Niên đại di tích: Đền chủ yếu xây dựng từ thế kỷ XIII - XIV thời nhà Trần, chùa phần lớn được xây dựng và trùng tu từ thế kỷ XII đến thế kỷ XIV, đình làng có niên đại muộn hơn, chủ yếu từ thế kỷ XVII - XVIII. Ví dụ, đền An Sinh được xây dựng vào thế kỷ XIV, chùa Quỳnh Lâm có niên đại từ thế kỷ XII, đình Xuân Quang xây dựng vào đầu thế kỷ XX vẫn giữ nguyên vẹn kiến trúc.

  3. Các vị thần, Phật được thờ cúng: Đền thờ các vị vua nhà Trần, nữ tướng Lê Chân, các anh hùng dân tộc và thần linh dân gian như Đức thánh Quý Minh, Cao Sơn đại vương, Cây Vũ đại vương. Chùa thờ Phật và Trúc Lâm Tam Tổ gồm Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang. Đình thờ Thành hoàng làng và các vị thần thiên nhiên như thần núi, thần nước, thần đất.

  4. Giá trị lịch sử, văn hóa và xã hội: Hệ thống đền, chùa, đình không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là trung tâm sinh hoạt cộng đồng, lưu giữ dấu tích lịch sử, truyền thống văn hóa và tín ngưỡng lâu đời. Lễ hội đền An Sinh thu hút đông đảo người dân và du khách, góp phần phát triển du lịch văn hóa địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân sự phong phú của hệ thống di tích Đông Triều xuất phát từ vị trí địa lý chiến lược, lịch sử gắn bó với triều đại nhà Trần và truyền thống văn hóa đa dạng của cư dân địa phương. So với các nghiên cứu trước đây về đền, chùa, đình ở Việt Nam, nghiên cứu này cung cấp cái nhìn toàn diện về hệ thống di tích trên một địa bàn cụ thể, với số liệu chi tiết và phân tích sâu sắc về niên đại, kiến trúc và tín ngưỡng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố số lượng di tích theo loại hình và niên đại, bảng thống kê các vị thần thờ cúng theo từng di tích, giúp minh họa rõ nét sự đa dạng và giá trị của hệ thống đền, chùa, đình Đông Triều.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của các di tích trong đời sống tinh thần và phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm cơ sở cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác bảo tồn, tu bổ di tích: Thực hiện các dự án trùng tu, phục hồi đền, chùa, đình có dấu hiệu xuống cấp trong vòng 3-5 năm tới, ưu tiên các di tích cấp quốc gia như đền An Sinh, chùa Quỳnh Lâm. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với Sở Văn hóa tỉnh Quảng Ninh.

  2. Phát triển du lịch văn hóa gắn với di tích: Xây dựng các tour du lịch văn hóa tâm linh, tổ chức lễ hội truyền thống định kỳ nhằm thu hút khách du lịch, tăng doanh thu du lịch lên ít nhất 20% trong 3 năm. Các doanh nghiệp du lịch và chính quyền địa phương là chủ thể thực hiện.

  3. Nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di tích: Tổ chức các chương trình giáo dục, tuyên truyền về lịch sử, văn hóa đền, chùa, đình cho người dân và học sinh địa phương, nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do các trường học và ban quản lý di tích phối hợp thực hiện.

  4. Xây dựng cơ sở dữ liệu số về di tích: Số hóa toàn bộ tư liệu, hình ảnh, hiện vật liên quan đến đền, chùa, đình Đông Triều để phục vụ nghiên cứu và quảng bá. Dự kiến hoàn thành trong 3 năm, do Sở Thông tin và Truyền thông phối hợp với Sở Văn hóa thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu lịch sử và văn hóa: Luận văn cung cấp nguồn tư liệu hệ thống về di tích lịch sử văn hóa Đông Triều, giúp nghiên cứu sâu về lịch sử địa phương và văn hóa tín ngưỡng truyền thống.

  2. Quản lý di tích và phát triển du lịch: Cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích và phát triển du lịch văn hóa tâm linh tại Quảng Ninh.

  3. Giáo viên và sinh viên ngành lịch sử, văn hóa: Là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa dân gian, kiến trúc cổ truyền và tín ngưỡng Việt Nam.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội: Giúp nâng cao nhận thức về giá trị di sản văn hóa, thúc đẩy sự tham gia bảo vệ và phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống đền, chùa, đình ở Đông Triều có bao nhiêu di tích được xếp hạng?
    Có 23 di tích được xếp hạng, trong đó 8 di tích cấp quốc gia và 15 cấp tỉnh, phản ánh giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt của địa phương.

  2. Niên đại chủ yếu của các di tích này là từ thời nào?
    Đền chủ yếu từ thế kỷ XIII - XIV thời nhà Trần, chùa từ thế kỷ XII đến XIV, đình làng chủ yếu từ thế kỷ XVII - XVIII, thể hiện sự phát triển liên tục qua các thời kỳ lịch sử.

  3. Các vị thần và Phật nào được thờ cúng phổ biến trong hệ thống di tích?
    Đền thờ các vua nhà Trần, nữ tướng Lê Chân, thần linh dân gian như Đức thánh Quý Minh; chùa thờ Phật và Trúc Lâm Tam Tổ gồm Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang; đình thờ Thành hoàng làng và các vị thần thiên nhiên.

  4. Vai trò của đền, chùa, đình trong đời sống cộng đồng Đông Triều là gì?
    Ngoài chức năng thờ cúng, các di tích còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng, nơi tổ chức lễ hội truyền thống, góp phần gắn kết cộng đồng và bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc.

  5. Luận văn có đề xuất giải pháp gì cho việc bảo tồn di tích?
    Luận văn đề xuất tăng cường tu bổ, phát triển du lịch văn hóa, nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng cơ sở dữ liệu số về di tích nhằm bảo vệ và phát huy giá trị di sản.

Kết luận

  • Hệ thống đền, chùa, đình huyện Đông Triều là di sản văn hóa đặc sắc, phản ánh sâu sắc lịch sử, tín ngưỡng và đời sống cộng đồng địa phương trong thế kỷ XX.
  • Niên đại di tích chủ yếu từ thời nhà Trần đến thế kỷ XVIII, với kiến trúc và cảnh quan đa dạng, mang giá trị lịch sử và nghệ thuật cao.
  • Các vị thần, Phật được thờ cúng thể hiện sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần người dân.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích và phát triển du lịch văn hóa tại Đông Triều.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm bảo tồn, phát triển di tích trong thời gian tới, đồng thời kêu gọi sự tham gia của cộng đồng và các cơ quan chức năng.

Tiếp theo, cần triển khai các dự án bảo tồn, số hóa tư liệu và phát triển du lịch văn hóa để bảo vệ và quảng bá giá trị di sản. Đề nghị các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng địa phương cùng phối hợp hành động nhằm giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa quý báu này.