Tổng quan nghiên cứu

Làng mộc Kim Bồng, xã Cẩm Kim, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, là một trong những làng nghề truyền thống tiêu biểu của Việt Nam, được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 4036/QĐ-BVHTTDL ngày 21/11/2016. Từ năm 2004, các dự án khôi phục và phát triển làng nghề gắn với hoạt động du lịch đã được triển khai nhằm nâng cấp cơ sở hạ tầng, quảng bá sản phẩm và cải thiện đời sống người dân. Tuy nhiên, việc khai thác giá trị di sản văn hóa phi vật thể (VHPVT) trong phát triển du lịch tại làng mộc Kim Bồng vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong quản lý và phát triển bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định các giá trị di sản VHPVT của làng nghề, từ đó đề xuất chiến lược phát triển du lịch dựa vào cộng đồng và giải pháp quản lý văn hóa nhằm phát triển du lịch bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào làng mộc Kim Bồng trong giai đoạn từ năm 2004 đến nay, với sự kết hợp các phương pháp nghiên cứu định tính và phân tích dữ liệu thứ cấp.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bổ sung lý thuyết và thực tiễn về khai thác giá trị di sản VHPVT trong phát triển du lịch làng nghề, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch tại Hội An, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý và bảo tồn văn hóa truyền thống. Theo báo cáo của ngành, du lịch làng nghề tại Hội An còn chiếm tỷ lệ thấp so với các loại hình du lịch khác, do đó việc khai thác hiệu quả giá trị di sản VHPVT là một bước đi cần thiết để phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính để phân tích và giải thích các hiện tượng nghiên cứu:

  1. Lý thuyết sinh thái văn hóa của Julian Steward, tập trung vào mối quan hệ giữa môi trường tự nhiên và văn hóa, giải thích cách thức làng mộc Kim Bồng thích nghi với điều kiện địa lý hạ lưu sông Thu Bồn để hình thành các giá trị văn hóa đặc trưng như kỹ thuật làm nghề, phong tục tập quán, tín ngưỡng và cảnh quan làng nghề.

  2. Lý thuyết phát triển du lịch bền vững, dựa trên định nghĩa của Ủy ban Môi trường thế giới (WCED) và Luật Du lịch Việt Nam (2005), nhấn mạnh việc phát triển du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Lý thuyết này làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp quản lý văn hóa và phát triển du lịch dựa vào cộng đồng nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản VHPVT.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: di sản văn hóa phi vật thể, làng nghề truyền thống, phát triển du lịch bền vững, quản lý văn hóa, và mô hình SWOT để phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của làng mộc Kim Bồng trong phát triển du lịch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành, kết hợp dân tộc học, văn hóa học, du lịch học và quản lý văn hóa. Dữ liệu được thu thập qua hai nguồn chính:

  • Thông tin thứ cấp: bao gồm các đề án, báo cáo của phòng Kinh tế, phòng Thương mại Du lịch Hội An, các văn bản pháp luật liên quan, số liệu thống kê khách du lịch, tài liệu của tổ chức quốc tế và các tài liệu nghiên cứu trước đây.

  • Thông tin định tính: thu thập qua phương pháp điền dã dân tộc học với kỹ thuật quan sát tham dự và phỏng vấn sâu bán cấu trúc. Tổng cộng 13 cuộc phỏng vấn sâu với nghệ nhân, thợ mộc, cán bộ quản lý nhà nước và du khách, cùng 6 cuộc phỏng vấn hồi cố với các bô lão trong làng.

Cỡ mẫu phỏng vấn được chọn theo tỷ lệ 10% trên tổng số lao động của từng nhóm ngành nghề trong làng mộc Kim Bồng (tổng 129 lao động), đảm bảo cân bằng về độ tuổi và giới tính. Phương pháp chọn mẫu phi xác suất được áp dụng cho phỏng vấn du khách và hướng dẫn viên.

Dữ liệu được xử lý bằng kỹ thuật gỡ băng, phân tích nội dung và mô hình SWOT để đánh giá toàn diện các yếu tố nội tại và bên ngoài ảnh hưởng đến phát triển du lịch làng nghề.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị di sản VHPVT đa dạng và đặc trưng: Làng mộc Kim Bồng sở hữu các giá trị di sản phi vật thể như tri thức nghề mộc truyền thống, phong tục tập quán, tín ngưỡng liên quan đến nghề, nghệ thuật chạm khắc gỗ và cảnh quan làng nghề đặc thù. Theo phỏng vấn, các giá trị này được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác qua truyền nghề và các lễ hội truyền thống.

  2. Khai thác giá trị di sản VHPVT trong du lịch còn hạn chế: Hoạt động du lịch tại làng mộc Kim Bồng chủ yếu tập trung vào khai thác giá trị vật thể như sản phẩm mộc và cơ sở hạ tầng, trong khi các giá trị phi vật thể chưa được khai thác hiệu quả. Khoảng 70% các hoạt động kinh doanh làng nghề do người dân tự tổ chức, thiếu sự kiểm soát và hỗ trợ từ chính quyền địa phương.

  3. Thực trạng quản lý nhà nước còn nhiều thách thức: Mặc dù có các đề án và kế hoạch phát triển du lịch làng nghề, nhưng việc phối hợp giữa các cơ quan quản lý chưa đồng bộ, nguồn lực hạn chế và nhận thức của cộng đồng về phát triển du lịch bền vững còn thấp. Tỷ lệ du khách đến làng mộc Kim Bồng chiếm khoảng 15% tổng lượng khách du lịch Hội An, thấp hơn nhiều so với các làng nghề khác như làng rau Trà Quế.

  4. Phân tích SWOT cho thấy nhiều cơ hội và thách thức: Điểm mạnh là giá trị di sản văn hóa đặc sắc, vị trí địa lý thuận lợi và sự quan tâm của chính quyền. Điểm yếu gồm hạ tầng chưa đồng bộ, thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao và sản phẩm du lịch chưa đa dạng. Cơ hội đến từ xu hướng phát triển du lịch cộng đồng và sự quan tâm của các tổ chức quốc tế. Thách thức là cạnh tranh với các điểm du lịch khác và nguy cơ mai một giá trị văn hóa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy giá trị di sản VHPVT của làng mộc Kim Bồng là nguồn tài nguyên quý giá để phát triển du lịch bền vững, nhưng việc khai thác chưa tương xứng với tiềm năng. Nguyên nhân chính là do thiếu chiến lược phát triển du lịch dựa vào cộng đồng và quản lý văn hóa hiệu quả. So sánh với các nghiên cứu về làng nghề khác tại Việt Nam, như làng gốm Bát Tràng hay làng rau Trà Quế, cho thấy các địa phương này đã thành công hơn trong việc đa dạng hóa sản phẩm du lịch và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Việc sử dụng mô hình SWOT giúp làm rõ các yếu tố nội tại và bên ngoài ảnh hưởng đến phát triển du lịch làng nghề, từ đó đề xuất các chiến lược phù hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố khách du lịch theo năm, bảng đánh giá SWOT chi tiết và sơ đồ mô hình phát triển du lịch dựa vào cộng đồng.

Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của quản lý văn hóa trong phát triển du lịch bền vững, nhấn mạnh sự cần thiết của việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản VHPVT song song với phát triển kinh tế du lịch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược phát triển du lịch dựa vào cộng đồng: Tăng cường sự tham gia của người dân trong quản lý và phát triển sản phẩm du lịch, đa dạng hóa các trải nghiệm du lịch gắn với giá trị di sản VHPVT như lễ hội truyền thống, trình diễn nghề mộc, và các hoạt động văn hóa đặc trưng. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể: UBND thành phố Hội An phối hợp với các tổ chức cộng đồng.

  2. Nâng cao năng lực nguồn nhân lực và đào tạo nghề: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao tay nghề cho nghệ nhân, thợ mộc và người làm du lịch, đồng thời đào tạo kỹ năng quản lý, marketing và phục vụ khách du lịch. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các trung tâm đào tạo nghề.

  3. Cải thiện cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch: Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, hệ thống giao thông, biển chỉ dẫn, khu vực trình diễn nghề và điểm bán sản phẩm lưu niệm. Phát triển dịch vụ homestay, ẩm thực truyền thống để kéo dài thời gian lưu trú của du khách. Thời gian: 2-4 năm. Chủ thể: UBND thành phố Hội An, các nhà đầu tư.

  4. Tăng cường công tác quản lý và bảo tồn văn hóa: Xây dựng chính sách quản lý văn hóa phù hợp, bảo vệ bản sắc làng nghề, kiểm soát hoạt động kinh doanh du lịch để tránh thương mại hóa quá mức. Thực hiện quy hoạch phát triển du lịch bền vững theo hướng bảo tồn di sản. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban quản lý di sản, chính quyền địa phương.

  5. Quảng bá và xúc tiến thương hiệu du lịch làng mộc Kim Bồng: Tổ chức các sự kiện văn hóa, lễ hội truyền thống, tham gia các hội chợ du lịch trong và ngoài nước, phát triển kênh truyền thông đa phương tiện để nâng cao nhận diện thương hiệu. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Sở Du lịch, các doanh nghiệp du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý du lịch: Nhận diện các giá trị di sản VHPVT và áp dụng các giải pháp quản lý văn hóa để phát triển du lịch bền vững, đồng thời xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực văn hóa, du lịch và quản lý di sản: Tham khảo phương pháp nghiên cứu liên ngành, mô hình phân tích SWOT và các kết quả thực nghiệm về khai thác giá trị di sản phi vật thể trong phát triển du lịch.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Hiểu rõ tiềm năng và thách thức của du lịch làng nghề Kim Bồng để phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng, đồng thời góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống.

  4. Cộng đồng nghệ nhân, thợ mộc và người dân địa phương: Nâng cao nhận thức về vai trò của di sản văn hóa phi vật thể trong phát triển kinh tế du lịch, tham gia tích cực vào các hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giá trị di sản văn hóa phi vật thể của làng mộc Kim Bồng gồm những gì?
    Giá trị bao gồm tri thức nghề mộc truyền thống, phong tục tập quán, tín ngưỡng liên quan đến nghề, nghệ thuật chạm khắc gỗ và cảnh quan làng nghề đặc trưng. Những giá trị này được truyền miệng và truyền nghề qua nhiều thế hệ.

  2. Tại sao việc khai thác giá trị di sản VHPVT trong du lịch làng mộc Kim Bồng còn hạn chế?
    Nguyên nhân chính là thiếu chiến lược phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, quản lý chưa hiệu quả, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ và nhận thức của cộng đồng về phát triển du lịch bền vững còn thấp.

  3. Mô hình SWOT giúp gì cho việc phát triển du lịch làng nghề?
    Mô hình SWOT giúp đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của làng nghề, từ đó đề xuất các chiến lược phát triển phù hợp, cân bằng giữa bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế.

  4. Các giải pháp chính để phát triển du lịch bền vững tại làng mộc Kim Bồng là gì?
    Bao gồm xây dựng chiến lược phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, nâng cao năng lực nguồn nhân lực, cải thiện cơ sở hạ tầng, tăng cường quản lý văn hóa và quảng bá thương hiệu du lịch.

  5. Ai nên tham khảo nghiên cứu này và vì sao?
    Chính quyền địa phương, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng nghệ nhân nên tham khảo để hiểu rõ giá trị di sản, áp dụng giải pháp quản lý và phát triển du lịch bền vững, đồng thời bảo tồn văn hóa truyền thống.

Kết luận

  • Làng mộc Kim Bồng sở hữu giá trị di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, là nguồn tài nguyên quý giá cho phát triển du lịch bền vững tại Hội An.
  • Việc khai thác giá trị di sản VHPVT trong du lịch hiện còn hạn chế do quản lý chưa hiệu quả và thiếu chiến lược phát triển dựa vào cộng đồng.
  • Phân tích SWOT cho thấy nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng không ít thách thức cần được giải quyết kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về chiến lược phát triển du lịch, nâng cao năng lực nguồn nhân lực, cải thiện cơ sở hạ tầng và quản lý văn hóa nhằm phát triển du lịch bền vững.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung lý thuyết và thực tiễn về khai thác giá trị di sản VHPVT trong phát triển du lịch làng nghề, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền và cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Hành động tiếp theo: Chính quyền và các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và điều chỉnh chính sách để đảm bảo phát triển du lịch bền vững tại làng mộc Kim Bồng.