Tổng quan nghiên cứu

Việc kiểm tra, đánh giá định kỳ môn Tiếng Việt lớp 4 đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ và phẩm chất học sinh tiểu học. Theo khảo sát tại ba trường tiểu học trên địa bàn quận Dương Kinh, Hải Phòng, 57.1% giáo viên đánh giá việc xây dựng và hướng dẫn sử dụng bộ đề kiểm tra định kỳ môn Tiếng Việt là rất quan trọng, trong khi 38.1% cho rằng quan trọng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng bộ đề kiểm tra đánh giá năng lực định kỳ môn Tiếng Việt lớp 4, phù hợp với chuẩn kiến thức kỹ năng theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời hướng dẫn sử dụng bộ đề này để nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào bộ sách Kết nối tri thức, Tiếng Việt lớp 4, khảo sát thực trạng tại 3 trường tiểu học và thực nghiệm sư phạm tại trường Tiểu học Hải Thành trong năm học 2023-2024. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp công cụ đánh giá toàn diện, giúp giáo viên đánh giá chính xác năng lực học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục Tiếng Việt tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết năng lực của F. Weinert, định nghĩa năng lực là sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng và khả năng hành động có trách nhiệm nhằm giải quyết vấn đề. Lý thuyết này được bổ sung bởi quan điểm của Dennyse Tremblay về năng lực cá nhân là khả năng sử dụng đa dạng nguồn lực để thực hiện hành động hiệu quả. Trong giáo dục, năng lực được hiểu là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thành công trong các hoạt động học tập và cuộc sống. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình đánh giá theo chuẩn kiến thức và kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông 2018, tập trung vào đánh giá năng lực đọc, viết, nói, nghe và phẩm chất học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá nhân và các hình thức đánh giá như đánh giá chẩn đoán, đánh giá thường xuyên và đánh giá định kỳ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp và phân tích tài liệu để xây dựng cơ sở lý luận, kết hợp điều tra khảo sát thực trạng qua bảng hỏi và phỏng vấn 16 giáo viên tại 3 trường tiểu học Hải Thành, Tân Thành và Anh Dũng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện với giáo viên dạy lớp 4 có kinh nghiệm trong xây dựng đề kiểm tra. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại trường Tiểu học Hải Thành nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của bộ đề kiểm tra đã xây dựng. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình để đánh giá nhận thức, thực trạng và hiệu quả sử dụng bộ đề. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 12 năm 2024, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và thực hiện thử nghiệm sư phạm theo kế hoạch.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của bộ đề kiểm tra: 57.1% giáo viên đánh giá rất quan trọng, 38.1% quan trọng, chỉ 4.76% cho rằng ít quan trọng. Điều này cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò của bộ đề kiểm tra trong đánh giá năng lực học sinh.

  2. Thực trạng nội dung kiểm tra: Hoạt động đọc được đánh giá tốt nhất với 28.6% giáo viên xếp mức độ tốt, tiếp theo là hoạt động nói và nghe với 23.8% mức tốt. Hoạt động viết được đánh giá thấp hơn, nhiều học sinh chỉ viết được 4-5 câu đơn giản, kỹ năng khẩu hình chưa đạt chuẩn.

  3. Sử dụng công cụ đánh giá: Câu hỏi, bài tập là công cụ phổ biến nhất với 38.1% giáo viên sử dụng thường xuyên, tiếp theo là phiếu hỏi với 71.4% mức khá thường xuyên. Các công cụ như phiếu đánh giá theo tiêu chí (Rubrics) và quan sát ít được sử dụng, hiệu quả thấp.

  4. Khó khăn trong xây dựng và sử dụng bộ đề: 95.2% giáo viên chưa thành thạo trong việc xây dựng và sử dụng công cụ đánh giá, 90.5% cho biết công cụ đánh giá mất nhiều thời gian chuẩn bị, 85.7% gặp khó khăn do lớp học đông, 81% học sinh chưa tích cực tham gia đánh giá.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của bộ đề kiểm tra định kỳ trong việc đánh giá năng lực học sinh, phù hợp với quan điểm đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động viết và kỹ năng ngôn ngữ của học sinh còn hạn chế, phản ánh qua kết quả đánh giá thấp và khó khăn trong việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Việc sử dụng công cụ đánh giá chủ yếu là câu hỏi và bài tập truyền thống, chưa khai thác hiệu quả các công cụ đánh giá đa dạng như Rubrics hay hồ sơ học tập, dẫn đến đánh giá chưa toàn diện. Khó khăn về kỹ năng xây dựng đề kiểm tra và áp lực thời gian của giáo viên là nguyên nhân chính hạn chế chất lượng đánh giá. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với thực trạng giáo viên thiếu kinh nghiệm và công cụ đánh giá chưa đa dạng. Việc cải tiến bộ đề kiểm tra và nâng cao năng lực sử dụng công cụ đánh giá sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt lớp 4, đồng thời thúc đẩy phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu về xây dựng và sử dụng bộ đề kiểm tra: Đào tạo giáo viên kỹ năng thiết kế đề kiểm tra đa dạng, phù hợp với chuẩn kiến thức kỹ năng, tập trung vào phát triển năng lực đọc, viết, nói, nghe. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng Giáo dục phối hợp với các chuyên gia giáo dục tổ chức.

  2. Phát triển và áp dụng các công cụ đánh giá đa dạng: Khuyến khích sử dụng phiếu đánh giá theo tiêu chí (Rubrics), hồ sơ học tập và quan sát để đánh giá toàn diện năng lực học sinh. Chủ thể thực hiện là giáo viên và cán bộ quản lý trường học, áp dụng trong năm học 2024-2025.

  3. Xây dựng bộ đề kiểm tra mẫu chuẩn theo ma trận đề: Bộ đề kiểm tra cần đảm bảo tính đa dạng, vừa sức, bám sát chuẩn kiến thức kỹ năng, có hướng dẫn sử dụng chi tiết. Thời gian hoàn thiện trong quý III năm 2024, do nhóm nghiên cứu phối hợp với giáo viên chủ chốt thực hiện.

  4. Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật và giảm áp lực công việc cho giáo viên: Cung cấp phần mềm hỗ trợ xây dựng đề kiểm tra, giảm thời gian chuẩn bị, đồng thời điều chỉnh sĩ số lớp học để nâng cao hiệu quả đánh giá. Phòng Giáo dục và nhà trường phối hợp thực hiện trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học: Nắm bắt phương pháp xây dựng đề kiểm tra định kỳ theo hướng phát triển năng lực, áp dụng công cụ đánh giá đa dạng để nâng cao chất lượng giảng dạy và đánh giá học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, tổ chức tập huấn và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Tiếng Việt.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đánh giá năng lực học sinh tiểu học.

  4. Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục học: Học tập mô hình nghiên cứu, phương pháp xây dựng đề kiểm tra và áp dụng trong thực tiễn giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bộ đề kiểm tra định kỳ môn Tiếng Việt lớp 4 gồm những nội dung chính nào?
    Bộ đề tập trung đánh giá năng lực đọc, viết, nói, nghe của học sinh, dựa trên chuẩn kiến thức kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông 2018, bao gồm các dạng câu hỏi nhận biết, hiểu, vận dụng và vận dụng cao.

  2. Làm thế nào để giáo viên xây dựng đề kiểm tra phù hợp với năng lực học sinh?
    Giáo viên cần dựa vào ma trận đề kiểm tra, xác định mục tiêu đánh giá rõ ràng, sử dụng đa dạng hình thức câu hỏi và công cụ đánh giá, đồng thời cân nhắc mức độ khó phù hợp với trình độ học sinh.

  3. Các công cụ đánh giá nào được khuyến khích sử dụng trong kiểm tra định kỳ?
    Ngoài câu hỏi và bài tập truyền thống, phiếu đánh giá theo tiêu chí (Rubrics), hồ sơ học tập và quan sát được khuyến khích để đánh giá toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh.

  4. Khó khăn phổ biến của giáo viên khi xây dựng bộ đề kiểm tra là gì?
    Khó khăn chính gồm thiếu kỹ năng xây dựng đề, mất nhiều thời gian chuẩn bị, lớp học đông gây hạn chế hiệu quả đánh giá và học sinh chưa quen với các công cụ đánh giá mới.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng bộ đề kiểm tra trong trường tiểu học?
    Cần tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên, phát triển bộ đề mẫu chuẩn, áp dụng công nghệ hỗ trợ xây dựng đề và giảm sĩ số lớp học để tạo điều kiện đánh giá hiệu quả.

Kết luận

  • Bộ đề kiểm tra đánh giá năng lực định kỳ môn Tiếng Việt lớp 4 là công cụ thiết yếu giúp đánh giá toàn diện năng lực học sinh theo chuẩn chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Giáo viên nhận thức cao về tầm quan trọng của bộ đề nhưng còn gặp nhiều khó khăn trong xây dựng và sử dụng công cụ đánh giá đa dạng.
  • Hoạt động đọc và nói, nghe được đánh giá tốt hơn so với kỹ năng viết, phản ánh nhu cầu nâng cao kỹ năng viết cho học sinh lớp 4.
  • Việc áp dụng các công cụ đánh giá như Rubrics, hồ sơ học tập còn hạn chế, cần được đẩy mạnh để nâng cao chất lượng đánh giá.
  • Đề xuất tập huấn, phát triển bộ đề mẫu và hỗ trợ kỹ thuật là các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá định kỳ môn Tiếng Việt lớp 4.

Next steps: Triển khai tập huấn giáo viên, hoàn thiện bộ đề mẫu và áp dụng thực nghiệm rộng rãi trong năm học 2024-2025.

Call to action: Các trường tiểu học và giáo viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng bộ đề kiểm tra mới, đồng thời phản hồi để hoàn thiện công cụ đánh giá, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt tiểu học.