Tổng quan nghiên cứu

Phát triển du lịch có trách nhiệm (DLCTN) ngày càng được quan tâm trong bối cảnh du lịch phát triển nhanh chóng nhưng đồng thời cũng gây ra nhiều tác động tiêu cực về môi trường và xã hội. Tại Khu du lịch (KDL) Tam Cốc - Bích Động, Ninh Bình, số lượng khách du lịch đạt khoảng 300,000 lượt mỗi năm, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, sự hợp tác giữa doanh nghiệp du lịch (DNDL) và cộng đồng địa phương (CĐĐP) trong phát triển DLCTN còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến tính bền vững của điểm đến. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng hợp tác giữa DNDL và CĐĐP tại KDL Tam Cốc - Bích Động, đánh giá mức độ thực hiện DLCTN qua 8 yếu tố hợp tác thành công và đề xuất giải pháp tăng cường mối quan hệ này. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2018, với phạm vi không gian tại KDL Tam Cốc - Bích Động, nhằm nâng cao hiệu quả phát triển du lịch bền vững, tăng cường lợi ích kinh tế - xã hội cho cộng đồng và doanh nghiệp, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính:

  • Mô hình 8 yếu tố hợp tác thành công của Julia Wondolleck & Steven Yaffee (2000), bao gồm: thiết lập mối quan tâm chung, tương tác giữa các bên, quy trình hợp tác, giải quyết vấn đề sáng tạo, nâng cao trách nhiệm và cam kết, tin cậy và tôn trọng, tiếp cận chủ động, và hỗ trợ lẫn nhau.
  • Mô hình Triple-A trong thực hành DLCTN của Mihalic (2016), gồm ba giai đoạn: Nhận thức (Awareness), Kế hoạch hành động (Agenda), và Hành động (Action), giải thích quá trình từ nhận thức đến hành vi có trách nhiệm trong du lịch.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Du lịch có trách nhiệm (DLCTN) là cách tiếp cận phát triển du lịch nhằm cân bằng lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường.
  • Doanh nghiệp du lịch (DNDL) là các tổ chức kinh doanh dịch vụ du lịch như lưu trú, lữ hành, ăn uống, vận chuyển.
  • Cộng đồng địa phương (CĐĐP) là nhóm người cư trú trong khu vực điểm đến, có vai trò chủ thể trong phát triển du lịch.
  • Hợp tác được hiểu là sự phối hợp, chia sẻ nguồn lực và trách nhiệm giữa DNDL và CĐĐP nhằm đạt mục tiêu chung.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: thu thập từ các báo cáo, tài liệu khoa học, số liệu thống kê của Sở Du lịch Ninh Bình giai đoạn 2013-2017.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: khảo sát bằng bảng hỏi với mẫu gồm 150 doanh nghiệp du lịch địa phương và phỏng vấn sâu 5 người liên quan (3 người dân, 1 đại diện chính quyền, 1 đại diện hiệp hội du lịch).
  • Phân tích số liệu: sử dụng thống kê mô tả, phần mềm Excel để xử lý bảng hỏi, phân tích nội dung phỏng vấn nhằm đánh giá mức độ thực hiện DLCTN qua 8 yếu tố hợp tác.
  • Timeline nghiên cứu: thu thập số liệu sơ cấp và khảo sát năm 2018, tổng hợp số liệu thứ cấp giai đoạn 2013-2017.

Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn dựa trên danh sách các doanh nghiệp du lịch tại 3 xã Ninh Hải, Ninh Xuân, Ninh Thắng, đảm bảo tính đại diện cho thực trạng hợp tác tại KDL Tam Cốc - Bích Động.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hợp tác còn hạn chế: Khoảng 60% doanh nghiệp quan tâm đến hợp tác với cộng đồng nhưng chưa chủ động chia sẻ thông tin và xây dựng quy trình hợp tác rõ ràng. Chỉ 25% doanh nghiệp có kế hoạch hành động cụ thể trong hợp tác.
  2. Tương tác giữa DNDL và CĐĐP chưa hiệu quả: 70% doanh nghiệp và cộng đồng chưa có hình thức tương tác chính thức, dẫn đến thiếu sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau.
  3. Cam kết và trách nhiệm chưa cao: Chỉ 30% doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc các cam kết về bảo vệ môi trường và hỗ trợ cộng đồng; nhiều doanh nghiệp thiếu sự cam kết lâu dài trong hợp tác.
  4. Hỗ trợ và tìm kiếm sự giúp đỡ còn yếu: 80% doanh nghiệp mong muốn nhận được sự hỗ trợ từ cộng đồng và chính quyền nhưng kết quả hỗ trợ thực tế rất hạn chế.

Số liệu thống kê cho thấy số lượng lao động địa phương tham gia phục vụ du lịch tại KDL Tam Cốc - Bích Động là khoảng 2,400 người, chủ yếu làm các công việc đơn giản như chở đò, bán hàng, chụp ảnh. Thu nhập bình quân đầu người tại xã Ninh Hải đạt 31.5 triệu đồng/năm (2017), tăng 60% so với năm 2010, nhưng chưa đồng đều do hạn chế về kỹ năng và cơ hội việc làm chất lượng cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong hợp tác là do thiếu quy trình hợp tác rõ ràng, thiếu sự cam kết và tin cậy giữa các bên, cũng như sự thiếu chủ động của cộng đồng trong tham gia. So với các nghiên cứu quốc tế, mức độ tương tác và cam kết tại KDL Tam Cốc - Bích Động còn thấp hơn, phản ánh đặc thù của các doanh nghiệp nhỏ và cộng đồng chưa được đào tạo bài bản về du lịch có trách nhiệm.

Việc thiếu đa dạng sản phẩm du lịch và sự trùng lặp trong trải nghiệm cũng làm giảm sức hấp dẫn của điểm đến, ảnh hưởng đến lợi ích kinh tế của cộng đồng. Biểu đồ tăng trưởng lượt khách cho thấy sự biến động không ổn định, đặc biệt năm 2014 giảm mạnh do tăng giá vé và cạnh tranh từ các điểm đến khác.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng mối quan hệ hợp tác bền vững, dựa trên sự chia sẻ thông tin, tôn trọng và cam kết lâu dài giữa DNDL và CĐĐP để phát triển DLCTN hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của điểm đến và cải thiện đời sống cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức về DLCTN cho DNDL và CĐĐP: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo nâng cao nhận thức về trách nhiệm xã hội, môi trường và kinh tế trong du lịch. Mục tiêu tăng tỷ lệ doanh nghiệp và cộng đồng có kế hoạch hành động cụ thể lên 70% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch phối hợp với các tổ chức đào tạo.
  2. Xây dựng quy trình hợp tác chính thức và mô hình hợp tác tiêu biểu: Thiết lập các quy trình hợp tác rõ ràng, minh bạch, xác định vai trò, trách nhiệm và lợi ích của từng bên. Xây dựng ít nhất 2 mô hình hợp tác thành công làm điểm mẫu trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Hoa Lư, Hiệp hội Du lịch Ninh Bình.
  3. Tăng cường cam kết và trách nhiệm của DNDL: Khuyến khích doanh nghiệp ký cam kết thực hiện các tiêu chuẩn DLCTN, đồng thời xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá định kỳ. Mục tiêu đạt 80% doanh nghiệp cam kết trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch, chính quyền địa phương.
  4. Thúc đẩy sự tham gia chủ động của cộng đồng: Hỗ trợ cộng đồng phát triển kỹ năng, kiến thức phục vụ du lịch, khuyến khích họ tham gia vào các chuỗi giá trị du lịch có lợi nhuận cao hơn. Mục tiêu tăng số lao động có kỹ năng lên 50% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp du lịch.
  5. Tăng cường hỗ trợ từ chính quyền và các bên liên quan: Xây dựng cơ chế hỗ trợ tài chính, kỹ thuật cho DNDL và CĐĐP, đồng thời làm cầu nối giải quyết mâu thuẫn, thúc đẩy hợp tác bền vững. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Du lịch, các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp du lịch địa phương: Nhận diện các yếu tố hợp tác thành công, nâng cao năng lực thực hành DLCTN, từ đó tăng cường hiệu quả kinh doanh và phát triển bền vững.
  2. Cộng đồng địa phương: Hiểu rõ vai trò và quyền lợi trong phát triển du lịch, nâng cao kỹ năng và nhận thức để tham gia tích cực vào chuỗi giá trị du lịch.
  3. Cơ quan quản lý nhà nước: Xây dựng chính sách, cơ chế hỗ trợ và giám sát phát triển du lịch có trách nhiệm, thúc đẩy hợp tác giữa các bên liên quan.
  4. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu về hợp tác trong du lịch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch có trách nhiệm là gì?
    Du lịch có trách nhiệm là cách tiếp cận phát triển du lịch nhằm cân bằng lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường, giảm thiểu tác động tiêu cực và tăng cường lợi ích cho cộng đồng địa phương và doanh nghiệp.

  2. Tại sao hợp tác giữa doanh nghiệp và cộng đồng địa phương quan trọng?
    Hợp tác giúp chia sẻ nguồn lực, trách nhiệm và lợi ích, tạo sự đồng thuận, giảm mâu thuẫn, nâng cao hiệu quả phát triển du lịch bền vững và cải thiện đời sống cộng đồng.

  3. Những khó khăn chính trong hợp tác tại KDL Tam Cốc - Bích Động là gì?
    Bao gồm thiếu quy trình hợp tác rõ ràng, thiếu cam kết và tin tưởng giữa các bên, cộng đồng chưa chủ động tham gia, doanh nghiệp quy mô nhỏ hạn chế nguồn lực.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức về du lịch có trách nhiệm?
    Thông qua đào tạo, hội thảo, truyền thông và xây dựng các chương trình nâng cao năng lực cho doanh nghiệp và cộng đồng địa phương.

  5. Các doanh nghiệp du lịch có thể làm gì để tăng cường hợp tác?
    Xây dựng kế hoạch hành động cụ thể, chia sẻ thông tin minh bạch, cam kết thực hiện các tiêu chuẩn DLCTN, hỗ trợ cộng đồng phát triển kỹ năng và tham gia quản lý du lịch.

Kết luận

  • Hợp tác giữa doanh nghiệp du lịch và cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để phát triển du lịch có trách nhiệm tại KDL Tam Cốc - Bích Động.
  • Thực trạng hợp tác còn nhiều hạn chế về quy trình, cam kết và tương tác, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của điểm đến.
  • Nghiên cứu đã áp dụng mô hình 8 yếu tố hợp tác thành công và mô hình Triple-A để đánh giá và phân tích thực trạng hợp tác.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, xây dựng quy trình hợp tác, tăng cường cam kết và hỗ trợ từ các bên liên quan nhằm thúc đẩy phát triển DLCTN.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo, xây dựng mô hình hợp tác tiêu biểu và thiết lập cơ chế giám sát hiệu quả để đảm bảo sự phát triển bền vững của du lịch tại Tam Cốc - Bích Động.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng du lịch có trách nhiệm và bền vững tại KDL Tam Cốc - Bích Động!