Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng nhất của Nhà nước, đóng vai trò huy động và phân bổ nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, hệ thống NSNN được tổ chức theo bốn cấp, trong đó ngân sách cấp tỉnh giữ vai trò cầu nối giữa ngân sách trung ương và các cấp địa phương khác. Tỉnh Thừa Thiên Huế, với diện tích khoảng 5.053 km² và dân số hơn 1,15 triệu người năm 2017, là một địa phương có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế - xã hội nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức về điều kiện tự nhiên và kinh tế. Giai đoạn 2015-2017, tổng thu ngân sách nhà nước cấp tỉnh tại Sở Tài chính Thừa Thiên Huế đạt trên 4.700 tỷ đồng, vượt dự toán từ 100,4% đến 107,14% qua các năm, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế trong công tác quản lý thu ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu NSNN cấp tỉnh tại Sở Tài chính Thừa Thiên Huế, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách trong giai đoạn tiếp theo (đến năm 2022). Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản thu thuế, phí, lệ phí trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn 2015-2017, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát 220 phiếu điều tra từ cán bộ công chức và người nộp thuế. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao năng lực quản lý tài chính công, đảm bảo nguồn thu ổn định phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Vai trò của NSNN bao gồm huy động nguồn lực tài chính, điều tiết thị trường, định hướng phát triển sản xuất và bù đắp các khiếm khuyết của kinh tế thị trường.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách nhà nước: Quản lý thu NSNN là quá trình sử dụng các công cụ, biện pháp dựa trên quyền lực chính trị để tập trung nguồn lực tài chính cho Nhà nước theo quy định pháp luật, đồng thời kiểm soát các nhân tố ảnh hưởng đến thu ngân sách nhằm đạt mục tiêu đề ra.

  • Khái niệm chính: Ngân sách cấp tỉnh, thu ngân sách nhà nước, dự toán thu ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán thu ngân sách, thanh tra kiểm tra thu ngân sách, phân cấp nguồn thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND tỉnh, Sở Tài chính, Cục Thuế, Kho bạc Nhà nước, Cục Thống kê và các cơ quan liên quan trên địa bàn Thừa Thiên Huế. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 220 phiếu điều tra ngẫu nhiên gồm cán bộ công chức Sở Tài chính, Cục Thuế, Hải quan và người nộp thuế.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích đặc điểm mẫu và thực trạng quản lý thu NSNN; phân tích chuỗi thời gian để đánh giá biến động thu ngân sách giai đoạn 2015-2017; so sánh các chỉ tiêu thu ngân sách qua các năm và giữa các đơn vị; áp dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ tác động của các yếu tố quản lý thu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng giai đoạn 2015-2017, khảo sát và thu thập dữ liệu sơ cấp trong năm 2018, đề xuất giải pháp áp dụng cho giai đoạn đến năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách vượt dự toán: Tổng thu NSNN cấp tỉnh qua các năm 2015-2017 lần lượt đạt 107,14%, 104,03% và 100,4% so với dự toán, với mức tăng trưởng thực hiện thu năm 2017 so với 2016 là 13,53%. Dự toán thu năm 2017 tăng 16,55% so với năm 2016, phản ánh sự nỗ lực trong công tác quản lý thu.

  2. Cơ cấu đội ngũ cán bộ công chức ổn định và có trình độ cao: Số lượng cán bộ công chức Sở Tài chính duy trì khoảng 55-58 người trong giai đoạn 2015-2017, phần lớn có trình độ đại học trở lên, tỷ lệ cán bộ có trình độ thạc sĩ tăng lần lượt 21,4% và 36,36% qua các năm, với đa số có thâm niên công tác trên 10 năm.

  3. Công tác lập dự toán thu ngân sách được thực hiện nghiêm túc: Việc lập dự toán dựa trên các văn bản pháp luật, nghị quyết HĐND tỉnh và quyết định UBND tỉnh về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi. Quy trình lập dự toán được thực hiện đầy đủ các bước từ thông báo số kiểm tra, thảo luận đến giao dự toán cho các đơn vị thu.

  4. Hạn chế trong quản lý thu ngân sách: Mặc dù thu ngân sách vượt dự toán, công tác quản lý thu vẫn còn tồn tại như thiếu tập trung nguồn thu, chưa bao quát hết các nguồn thu tiềm năng, tình trạng thất thu và nợ đọng thuế vẫn diễn ra. Sự phối hợp giữa các cơ quan thuế, hải quan và tài chính chưa thực sự hiệu quả, ảnh hưởng đến việc khai thác nguồn thu.

Thảo luận kết quả

Kết quả thu ngân sách vượt dự toán cho thấy sự nỗ lực trong công tác quản lý thu tại Sở Tài chính Thừa Thiên Huế, phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế xã hội của tỉnh. Việc đội ngũ cán bộ có trình độ cao và kinh nghiệm lâu năm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu. Tuy nhiên, hạn chế về sự phối hợp liên ngành và quản lý nguồn thu chưa toàn diện là nguyên nhân chính gây ra thất thu và nợ đọng thuế.

So sánh với kinh nghiệm quản lý thu ngân sách tại các tỉnh như Hà Tĩnh và Yên Bái, Thừa Thiên Huế cần tăng cường phối hợp liên ngành, đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để nâng cao hiệu quả. Việc minh bạch, công khai trong quản lý thu cũng góp phần nâng cao ý thức tự giác của người nộp thuế, giảm thiểu thất thu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách qua các năm, bảng phân tích cơ cấu đội ngũ cán bộ theo trình độ và thâm niên, cũng như bảng đánh giá mức độ hài lòng của người nộp thuế về công tác quản lý thu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thu ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Sở Tài chính, Cục Thuế, Hải quan và các cơ quan liên quan nhằm nâng cao hiệu quả thu, giảm thất thu và nợ đọng thuế. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Tài chính.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế: Mở rộng khai thuế, nộp thuế trực tuyến, hoàn thuế điện tử và kết nối hệ thống thông tin giữa các cơ quan thu để rút ngắn thời gian xử lý, nâng cao tính minh bạch. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp Cục Thuế.

  3. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và cải cách quy trình thu ngân sách: Rà soát, cắt giảm các thủ tục không cần thiết, tạo thuận lợi cho người nộp thuế, giảm chi phí tuân thủ. Thời gian thực hiện: 2024. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, UBND tỉnh.

  4. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng quản lý cho cán bộ thuế, tài chính; xây dựng cơ chế khen thưởng, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2024. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, các cơ quan đào tạo.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức người nộp thuế: Sử dụng đa dạng các phương tiện truyền thông để phổ biến chính sách thuế, tổ chức đối thoại, tư vấn trực tiếp nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người nộp thuế. Thời gian thực hiện: thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính, Cục Thuế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các sở, ban ngành địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và giải pháp quản lý thu ngân sách cấp tỉnh, từ đó áp dụng vào công tác quản lý tài chính địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  3. Lãnh đạo và cán bộ cơ quan thuế, hải quan: Tham khảo các đánh giá về hiệu quả công tác thu, các tồn tại và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách.

  4. Doanh nghiệp và người nộp thuế trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế: Hiểu rõ hơn về quy trình, chính sách thuế, quyền lợi và nghĩa vụ trong việc thực hiện nghĩa vụ thuế, từ đó nâng cao sự hợp tác và tuân thủ pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp tỉnh là gì?
    Quản lý thu NSNN cấp tỉnh là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu ngân sách trên địa bàn tỉnh nhằm đảm bảo nguồn thu đủ và đúng quy định pháp luật, phục vụ chi tiêu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo chính thức và số liệu sơ cấp qua khảo sát 220 phiếu điều tra, kết hợp phân tích thống kê mô tả, phân tích chuỗi thời gian và so sánh các chỉ tiêu thu ngân sách.

  3. Những hạn chế chính trong công tác quản lý thu ngân sách tại Thừa Thiên Huế là gì?
    Hạn chế gồm thiếu tập trung nguồn thu, chưa khai thác hết các nguồn thu tiềm năng, tình trạng thất thu và nợ đọng thuế còn phổ biến, phối hợp liên ngành chưa hiệu quả.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách?
    Các giải pháp gồm tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ và đẩy mạnh tuyên truyền chính sách thuế.

  5. Tại sao việc lập dự toán thu ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán thu là bước đầu tiên và cơ sở để triển khai thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách, giúp xác định mục tiêu, kế hoạch thu phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội, đảm bảo cân đối thu chi ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp tỉnh, làm rõ vai trò và tầm quan trọng của công tác này tại Sở Tài chính Thừa Thiên Huế.
  • Thực trạng quản lý thu ngân sách giai đoạn 2015-2017 cho thấy tổng thu vượt dự toán, đội ngũ cán bộ có trình độ cao nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về quản lý và phối hợp liên ngành.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách, tập trung vào nâng cao hiệu quả phối hợp, ứng dụng công nghệ, cải cách thủ tục và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Nghiên cứu có phạm vi và thời gian cụ thể, cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích chi tiết, góp phần hỗ trợ công tác quản lý tài chính công tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tài chính và thuế tại Thừa Thiên Huế cần phối hợp xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và cán bộ quản lý có thể tham khảo toàn văn luận văn.