Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò trung tâm trong hệ thống tài chính quốc gia, là công cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện các chức năng quản lý và điều tiết nền kinh tế. Tại thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ, nguồn thu ngân sách còn hạn chế trong khi nhu cầu chi cho phát triển kinh tế - xã hội rất lớn. Giai đoạn 2018-2020, tổng thu NSNN trên địa bàn thị xã tăng từ khoảng 505,6 tỷ đồng lên 695,2 tỷ đồng, đạt tốc độ tăng trưởng bình quân trên 17% mỗi năm. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế cần được khắc phục để phát huy hiệu quả nguồn lực tài chính, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý thu, chi ngân sách, lập dự toán, quyết toán và giám sát ngân sách trên địa bàn thị xã. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN là quỹ tài chính tập trung của Nhà nước, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế thị trường. NSNN có tính dự toán, cân đối và minh bạch, phục vụ cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng.

  • Mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: Quản lý ngân sách bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách. Nguyên tắc quản lý ngân sách gồm đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai minh bạch và rõ ràng.

  • Khái niệm chính: Ngân sách nhà nước cấp huyện, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán ngân sách của UBND thị xã Phú Thọ giai đoạn 2018-2020; số liệu thống kê của Chi cục Thuế, Phòng Tài chính - Kế hoạch; các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước; tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý ngân sách cấp huyện.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu thu, chi ngân sách; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm; phương pháp đối chiếu để xác định tồn tại, hạn chế và nguyên nhân; phương pháp phân tích định tính để đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2018-2020, đồng thời đề xuất định hướng hoàn thiện quản lý ngân sách đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thị xã tăng trưởng ổn định: Tổng thu NSNN tăng từ 505,6 tỷ đồng năm 2018 lên 695,2 tỷ đồng năm 2020, đạt tốc độ tăng trưởng bình quân 17,25%/năm. Thuế thu nhập cá nhân tăng nhanh với tốc độ 29,74%/năm, thu tiền sử dụng đất tăng 38,32%/năm, góp phần quan trọng vào nguồn thu ngân sách.

  2. Cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn: Chi thường xuyên chiếm khoảng 60-65% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 35-40%. Chi thường xuyên tăng từ 222,1 tỷ đồng năm 2018 lên 233,9 tỷ đồng năm 2020, tốc độ tăng trưởng bình quân 2,66%/năm, trong đó chi sự nghiệp giáo dục và y tế chiếm tỷ trọng lớn.

  3. Công tác lập dự toán ngân sách còn nhiều hạn chế: Quy trình lập dự toán chưa tuân thủ nghiêm ngặt các bước theo quy định, thời gian trình duyệt dự toán kéo dài, dự toán thu chi chưa sát thực tế, dẫn đến khó khăn trong cân đối ngân sách và kiểm soát chi tiêu.

  4. Quản lý thu ngân sách được tăng cường nhưng vẫn còn tồn tại thất thu: Công tác quản lý thu ngân sách được chỉ đạo chặt chẽ, các nguồn thu được khai thác hiệu quả, tuy nhiên vẫn còn tình trạng thất thu do hoạt động kinh doanh nhỏ lẻ chưa kiểm soát tốt, thủ tục hành chính còn rườm rà.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng ổn định của tổng thu ngân sách phản ánh hiệu quả trong công tác khai thác nguồn thu và sự phát triển kinh tế - xã hội của thị xã Phú Thọ. Thuế thu nhập cá nhân và thu tiền sử dụng đất là những khoản thu chủ lực, phù hợp với xu hướng phát triển đô thị và mở rộng sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, tỷ trọng chi thường xuyên cao hơn chi đầu tư phát triển cho thấy ngân sách chưa được phân bổ tối ưu để thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Việc lập dự toán ngân sách chưa chặt chẽ làm giảm tính chính xác và hiệu quả quản lý ngân sách, gây khó khăn trong việc cân đối thu chi và kiểm soát tài chính. So với các nghiên cứu về quản lý ngân sách cấp huyện tại các địa phương khác, thị xã Phú Thọ có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong lập dự toán và quản lý thu chi ngân sách.

Công tác quản lý thu ngân sách được cải thiện rõ rệt nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thuế, chính quyền địa phương và các tổ chức liên quan. Tuy nhiên, việc kiểm soát thuế đối với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ và thủ tục hành chính còn phức tạp là nguyên nhân chính gây thất thu ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách theo từng khoản thu, bảng so sánh cơ cấu chi ngân sách qua các năm và sơ đồ quy trình lập dự toán ngân sách để minh họa các tồn tại trong quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách: Rà soát, chuẩn hóa các bước lập dự toán theo quy định pháp luật, rút ngắn thời gian trình duyệt, tăng cường tính chính xác dựa trên phân tích số liệu thực tế. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã, thời gian: 2022-2023.

  2. Tăng cường quản lý thu ngân sách, chống thất thu: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường kiểm tra, giám sát các hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, UBND các xã, phường, thời gian: 2022-2025.

  3. Cân đối lại cơ cấu chi ngân sách: Ưu tiên tăng chi đầu tư phát triển, giảm tỷ trọng chi thường xuyên không cần thiết, tập trung nguồn lực cho các dự án hạ tầng kinh tế - xã hội trọng điểm. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, HĐND thị xã, thời gian: 2022-2025.

  4. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính công. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp với các cơ sở đào tạo, thời gian: 2022-2024.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách đồng bộ, minh bạch, hỗ trợ công tác lập dự toán, thu chi và quyết toán ngân sách. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, thời gian: 2022-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp huyện, thị xã: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn trong công tác thu chi ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách phân bổ ngân sách hợp lý, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Các tổ chức nghiên cứu, tư vấn tài chính công: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng quản lý ngân sách tại địa phương, làm nền tảng cho các đề xuất chính sách và giải pháp cải thiện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý ngân sách cấp huyện bao gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách. Mỗi khâu đều phải tuân thủ nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối và minh bạch để đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

  2. Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách thị xã Phú Thọ?
    Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn do nhu cầu đảm bảo các hoạt động hành chính, sự nghiệp giáo dục, y tế và an sinh xã hội. Tuy nhiên, tỷ trọng này cần được cân đối hợp lý để tăng chi đầu tư phát triển, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

  3. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán ngân sách tại thị xã Phú Thọ là gì?
    Khó khăn gồm thời gian trình duyệt kéo dài, dự toán thu chi chưa sát thực tế, thiếu căn cứ khoa học trong tính toán, dẫn đến khó khăn trong cân đối ngân sách và kiểm soát chi tiêu hiệu quả.

  4. Các giải pháp nào giúp tăng cường quản lý thu ngân sách?
    Giải pháp gồm ứng dụng công nghệ thông tin, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường kiểm tra, giám sát các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, tuyên truyền chính sách thuế và nâng cao nhận thức người nộp thuế.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách?
    Thông qua đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, cập nhật kiến thức mới về quản lý tài chính công và ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời xây dựng môi trường làm việc minh bạch, hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích toàn diện thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ giai đoạn 2018-2020, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế trong công tác thu, chi, lập dự toán và giám sát ngân sách.
  • Tổng thu ngân sách tăng trưởng ổn định, tuy nhiên cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn hơn chi đầu tư phát triển.
  • Công tác lập dự toán ngân sách còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính công.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường quản lý thu, cân đối cơ cấu chi, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu làm cơ sở cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước tại thị xã Phú Thọ đến năm 2025, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Call to action: Các cơ quan quản lý tài chính địa phương và các nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và chuyên sâu hơn về quản lý tài chính công cấp huyện.