Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách nhà nước tỉnh trong điều kiện kinh tế thị trường

Có nhiều quan niệm về NSNN, nhưng đều thống nhất rằng NSNN là kế hoạch hoặc dự toán thu, chi của một chủ thể nhất định, thường là một năm tài chính. NSNN của một quốc gia là một đạo luật được cơ quan lập pháp ban hành. Vai trò của NSNN thể hiện ở việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước và là một trong các công cụ kinh tế vĩ mô quan trọng tác động vào nền kinh tế. Theo tài liệu gốc, NSNN là công cụ để quản lý quá trình hình thành và phân bổ hiệu quả các nguồn lực tài chính khan hiếm của quốc gia.

Phân cấp quản lý NSNN được hiểu là việc xác định phạm vi trách nhiệm và quyền hạn của chính quyền nhà nước ở mỗi cấp trong việc quản lý, điều hành, thực hiện nhiệm vụ thu chi ngân sách nhà nước. Điều này bao gồm việc phân định quyền hạn, trách nhiệm của Chính phủ và chính quyền địa phương trong các vấn đề chủ yếu của ngân sách. Đồng thời, phân định nội dung cụ thể về từng nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách và quy định mối quan hệ giữa các cấp ngân sách.

Việc phân cấp quản lý ngân sách là một xu thế tất yếu khách quan, một yêu cầu của phát triển kinh tế. Sự vận động của các dòng tài chính phải gắn kết với các hoạt động kinh tế trong không gian và quản lý bản thân ngân sách. Điều này giúp tăng tính chủ động và trách nhiệm của địa phương trong việc quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính.

Nội dung cơ bản của phân cấp quản lý ngân sách bao gồm: phân định quyền hạn, trách nhiệm của Chính phủ và chính quyền địa phương trong các vấn đề chủ yếu của ngân sách; phân định nội dung cụ thể về từng nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách; quy định mối quan hệ giữa các cấp ngân sách; phân quyền về thành lập và sử dụng các quỹ tài chính.

Phân cấp quản lý NSNN phải phù hợp với phân cấp quản lý về kinh tế - xã hội; đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương và tạo cho ngân sách địa phương vị trí độc lập tương đối trong một hệ thống NSNN thống nhất; phân định cụ thể nguồn thu, nhiệm vụ chi của từng cấp ngân sách; đảm bảo tính công bằng.

Các nước có nền kinh tế thị trường phát triển thường có hệ thống phân cấp quản lý ngân sách rõ ràng, minh bạch, với sự phân định rõ ràng về quyền hạn và trách nhiệm giữa các cấp chính quyền. Điều này giúp tăng tính chủ động và trách nhiệm của địa phương trong việc quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính.

Các nước Đông Á và Đông Nam Á thường có xu hướng tập trung nhiều hơn vào ngân sách trung ương, nhưng vẫn đảm bảo sự tự chủ nhất định cho các địa phương. Việc phân cấp quản lý ngân sách được thực hiện theo nguyên tắc đảm bảo sự cân đối giữa quyền lực và trách nhiệm.

Các nước chuyển đổi sang kinh tế thị trường thường phải đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình phân cấp quản lý ngân sách. Việc xây dựng một hệ thống phân cấp quản lý ngân sách hiệu quả đòi hỏi sự thay đổi về tư duy và cách tiếp cận, cũng như sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền.

Hệ thống NSNN ở Việt Nam gồm 4 cấp (phù hợp với hệ thống tổ chức hành chính): Ngân sách Trung ương, Ngân sách cấp tỉnh (thành phố), Ngân sách cấp huyện (huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh), Ngân sách cấp xã (xã, phường, thị trấn). Quan hệ giữa các cấp ngân sách được thể hiện ở các nguyên tắc: hệ thống ngân sách Việt Nam mang tính "lồng ghép".

Quá trình lập, chấp hành và quyết toán NSNN được thực hiện theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn thi hành. Quá trình này bao gồm các bước: lập dự toán ngân sách, thẩm định dự toán ngân sách, phê duyệt dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách.

Trong quan hệ phân cấp QLNS TW - DP có những kết quả to lớn thúc đẩy sự phát triển và hiệu quả sử dụng vốn ngân sách, đồng thời vẫn tồn tại những bất cập cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện. Vai trò, nhiệm vụ quyền hạn của Quốc hội và HĐND địa phương được tăng cường và phân định rõ ràng hơn trong việc xem xét, quyết định dự toán NSNN, phân bổ NSNN và phê chuẩn quyết toán NSNN.

Nâng cao năng lực cán bộ công tác trong hệ thống HĐND địa phương. Bổ sung, chi tiết hóa các quy định hiện hành theo hướng nâng cao thực quyền "giám sát" của Hội đồng nhân dân địa phương. Bổ xung, hoàn thiện một số quy chế để tăng cường khả năng kiểm soát chi của HĐND địa phương.

Cần xây dựng hệ thống căn cứ, định mức rõ ràng, minh bạch, khoa học trong lập và phân bổ dự toán ngân sách. Điều này giúp đảm bảo tính công bằng, hiệu quả trong việc phân bổ nguồn lực tài chính.

Cần đảm bảo tính thống nhất của hệ thống tài chính quốc gia và vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương; đồng thời phát huy tính chủ động, năng động, sáng tạo của địa phương trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương và tích cực góp phần vào phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Cần khắc phục sự trùng lặp thẩm quyền, trách nhiệm giữa các cấp TW và địa phương trong quyết định dự toán, điều chỉnh dự toán và phê chuẩn quyết toán ngân sách địa phương.

Tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp lý, các phân cấp quản lý phân cấp quản lý ngân sách theo hướng phân cấp nhiều hơn cho địa phương nhằm phát huy quyền làm chủ, năng động, sáng tạo của địa phương.

Chuyển đổi cơ chế phân bổ nguồn vốn vay và phương thức đầu tư theo nguyên tắc thị trường. Xây dựng và thực hiện các kế hoạch tài chính - ngân sách trung và dài hạn.