Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành y tế Việt Nam ngày càng phát triển, việc kiểm soát các khoản thu, chi tại các đơn vị sự nghiệp y tế có thu trở thành vấn đề cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống y tế công lập. Trung tâm y tế thị xã Ayun Pa, tỉnh Gia Lai, là một đơn vị sự nghiệp y tế có thu, chịu tác động mạnh mẽ từ cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định 16/2015/NĐ-CP. Giai đoạn 2018-2020, Trung tâm đã ghi nhận sự gia tăng về quy mô giường bệnh từ 120 lên 180 giường, đồng thời đối mặt với tình trạng quá tải lên đến 140% công suất tại một số khoa. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng kiểm soát các khoản thu, chi tại Trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong bối cảnh tự chủ tài chính hiện nay. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản thu, chi tại Trung tâm y tế thị xã Ayun Pa trong giai đoạn 2018-2020, với ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ y tế, sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính, đồng thời hỗ trợ phát triển sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân tại địa phương và khu vực lân cận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết trọng tâm: lý thuyết kiểm soát nội bộ theo hướng dẫn của INTOSAI và lý thuyết quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp có thu. Theo INTOSAI (2013), kiểm soát nội bộ là một quá trình do nhà quản lý và nhân viên thiết lập nhằm đối phó với rủi ro và đảm bảo đạt được mục tiêu tổ chức, bao gồm các yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Lý thuyết quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp có thu nhấn mạnh cơ chế tự chủ tài chính, trong đó đơn vị phải tự chịu trách nhiệm về thu chi, sử dụng nguồn lực hiệu quả, đồng thời tuân thủ các quy định pháp luật và chế độ kế toán hành chính sự nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm: đơn vị sự nghiệp có thu, kiểm soát các khoản thu, kiểm soát các khoản chi, môi trường kiểm soát, và hệ thống thông tin kế toán. Khung lý thuyết này tạo nền tảng cho việc phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp kiểm soát tài chính tại Trung tâm y tế thị xã Ayun Pa.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và nghiên cứu thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm: báo cáo tổng hợp hoạt động tài chính của Trung tâm giai đoạn 2018-2020, các văn bản quy định về kiểm soát thu chi trong đơn vị sự nghiệp y tế, kết quả phỏng vấn cán bộ phòng Tài chính kế toán và các trưởng, phó khoa phòng. Cỡ mẫu phỏng vấn gồm 20 cán bộ chủ chốt được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm thu thập thông tin chuyên sâu. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm tổng hợp, thống kê mô tả, so sánh số liệu thu chi qua các năm, phân tích định tính từ phỏng vấn và đánh giá thực trạng kiểm soát. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2021 đến tháng 6/2021, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu đầy đủ, chính xác phục vụ cho việc đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm soát các khoản thu: Tổng nguồn thu của Trung tâm trong giai đoạn 2018-2020 tăng trung bình 12% mỗi năm, trong đó thu từ dịch vụ khám chữa bệnh và bảo hiểm y tế chiếm khoảng 70% tổng thu. Tuy nhiên, việc kiểm soát thu tiền mặt còn lỏng lẻo, thủ quỹ kiêm nhiệm nhiều chức năng, dẫn đến rủi ro mất mát và phản ánh không kịp thời vào hệ thống kế toán.

  2. Kiểm soát các khoản chi: Tổng chi phí hoạt động tăng khoảng 15% mỗi năm, trong đó chi cho nhóm chi nghiệp vụ chuyên môn chiếm tới 50% tổng chi. Việc kiểm soát chi chưa chặt chẽ, đặc biệt ở nhóm chi mua thuốc, vật tư y tế, do chưa xây dựng được định mức tiêu hao cụ thể và quy trình đấu thầu chưa minh bạch.

  3. Môi trường kiểm soát và hệ thống thông tin: Trung tâm đã áp dụng phần mềm quản lý Vimes và hệ thống camera giám sát, tuy nhiên, việc phối hợp giữa các phòng ban trong kiểm soát thu chi còn hạn chế, chưa có quy trình kiểm soát chặt chẽ và đồng bộ.

  4. Nhân lực và tổ chức bộ máy: Cơ cấu tổ chức rõ ràng với 228 cán bộ viên chức, nhưng việc phân công nhiệm vụ kiểm soát chưa phân tách rõ ràng, dẫn đến tình trạng chồng chéo và thiếu kiểm tra đối chiếu giữa các bộ phận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc Trung tâm chưa xây dựng được quy trình kiểm soát thu chi cụ thể, thiếu sự phân công nhiệm vụ rõ ràng và chưa áp dụng đầy đủ các quy định pháp luật về kiểm soát tài chính. So sánh với các nghiên cứu tại các bệnh viện tuyến huyện khác, như Bệnh viện đa khoa tỉnh Bình Định và Đồng Nai, các đơn vị này đã có hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ hơn, đặc biệt trong việc xây dựng định mức chi tiêu và quy trình kiểm soát thu chi. Việc áp dụng phần mềm quản lý tài chính và hệ thống thông tin kế toán hiện đại tại Trung tâm là điểm mạnh, nhưng cần được hoàn thiện để tăng tính minh bạch và kịp thời trong báo cáo tài chính. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu chi hàng năm và bảng so sánh tỷ lệ chi tiêu theo nhóm chi để minh họa rõ ràng hơn các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Xây dựng và ban hành quy chế kiểm soát thu chi cụ thể, phân công nhiệm vụ rõ ràng giữa các bộ phận, đảm bảo nguyên tắc bất kiêm nhiệm nhằm giảm thiểu rủi ro gian lận. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban giám đốc Trung tâm phối hợp phòng Tổ chức hành chính.

  2. Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro: Thiết lập hệ thống đánh giá rủi ro tài chính định kỳ, tập trung vào các khoản thu tiền mặt và chi mua thuốc, vật tư y tế. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Phòng Tài chính kế toán phối hợp với Ban kiểm soát nội bộ.

  3. Hoàn thiện các thủ tục kiểm soát: Xây dựng quy trình kiểm soát chi tiết cho từng nhóm chi, đặc biệt nhóm chi nghiệp vụ chuyên môn và chi mua sắm tài sản cố định, áp dụng quy trình đấu thầu minh bạch. Thời gian: 9 tháng; Chủ thể: Phòng Kế hoạch nghiệp vụ và Phòng Tài chính kế toán.

  4. Hoàn thiện thông tin và truyền thông: Nâng cấp hệ thống phần mềm quản lý tài chính, đảm bảo cập nhật số liệu thu chi kịp thời, minh bạch; tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức về kiểm soát tài chính cho cán bộ liên quan. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Ban giám đốc phối hợp phòng Công nghệ thông tin.

  5. Hoàn thiện hoạt động giám sát: Thành lập Ban kiểm soát nội bộ chuyên trách, tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ và đột xuất các hoạt động thu chi, báo cáo kết quả lên Ban giám đốc và Sở Y tế. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Ban giám đốc Trung tâm và Sở Y tế tỉnh Gia Lai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám đốc các đơn vị sự nghiệp y tế: Nhận diện các điểm yếu trong kiểm soát tài chính, áp dụng giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu chi, từ đó cải thiện chất lượng dịch vụ y tế.

  2. Phòng Tài chính kế toán các bệnh viện tuyến huyện: Áp dụng các quy trình kiểm soát thu chi được đề xuất để tăng cường tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro tài chính.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát các đơn vị sự nghiệp y tế trong việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản lý y tế: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và các giải pháp thực tiễn trong lĩnh vực kiểm soát tài chính y tế công lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kiểm soát các khoản thu, chi lại quan trọng đối với đơn vị sự nghiệp y tế?
    Kiểm soát thu chi giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, tránh thất thoát, gian lận, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và đáp ứng yêu cầu tự chủ tài chính.

  2. Những khó khăn chính trong kiểm soát thu chi tại Trung tâm y tế thị xã Ayun Pa là gì?
    Khó khăn gồm việc phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, quy trình kiểm soát chưa hoàn chỉnh, thủ quỹ kiêm nhiệm nhiều chức năng, và thiếu định mức chi tiêu cụ thể cho các khoản chi nghiệp vụ chuyên môn.

  3. Phần mềm quản lý tài chính có vai trò như thế nào trong kiểm soát thu chi?
    Phần mềm giúp cập nhật số liệu kịp thời, minh bạch, hỗ trợ báo cáo tài chính chính xác và giảm thiểu sai sót, tuy nhiên cần được hoàn thiện và đào tạo sử dụng hiệu quả.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro mất mát tiền mặt trong thu viện phí?
    Áp dụng nguyên tắc bất kiêm nhiệm, phân tách rõ ràng nhiệm vụ giữa kế toán thu viện phí và thủ quỹ, kiểm tra đối chiếu thường xuyên giữa các bộ phận liên quan.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi mua thuốc, vật tư y tế?
    Xây dựng định mức tiêu hao rõ ràng, thực hiện quy trình đấu thầu minh bạch, kiểm tra nhập xuất kho chặt chẽ và phối hợp kiểm soát giữa các phòng ban liên quan.

Kết luận

  • Kiểm soát các khoản thu, chi tại Trung tâm y tế thị xã Ayun Pa còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong quản lý thu tiền mặt và chi nghiệp vụ chuyên môn.
  • Việc áp dụng cơ chế tự chủ tài chính đòi hỏi Trung tâm phải hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ để đảm bảo sử dụng nguồn lực hiệu quả và minh bạch.
  • Luận văn đã đề xuất các giải pháp cụ thể về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, thủ tục kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các đơn vị sự nghiệp y tế tương tự, góp phần phát triển bền vững hệ thống y tế công lập tại các địa phương.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng, đồng thời đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp; mời các đơn vị liên quan phối hợp thực hiện để đạt kết quả tối ưu.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp kiểm soát tài chính hiệu quả để nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và phát triển bền vững Trung tâm y tế thị xã Ayun Pa!