Hoàn thiện chính sách tiền lương trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

Tiền lương là giá cả của sức lao động, được hình thành trên cơ sở thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động. Trong nền kinh tế thị trường, tiền lương chịu sự tác động của các quy luật như quy luật giá trị, quy luật cung cầu và quy luật cạnh tranh. Tiền lương không chỉ là nguồn thu nhập của người lao động mà còn là yếu tố quan trọng thúc đẩy năng suất lao động và tăng trưởng kinh tế. Theo C.Mác, tiền lương là biểu hiện bằng tiền của giá trị sức lao động, bao gồm các tư liệu sinh hoạt cần thiết để tái sản xuất sức lao động, duy trì đời sống của người công nhân và gia đình họ. Tiền lương luôn mang yếu tố lịch sử và tinh thần, phụ thuộc vào trình độ văn minh của mỗi quốc gia.

Nhiều yếu tố tác động đến chính sách tiền lương, bao gồm trình độ phát triển sản xuất và năng suất lao động, hệ thống nhu cầu tối thiểu của người lao động, tình hình thị trường lao động, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, và yêu cầu hội nhập quốc tế. Việc đảm bảo tái sản xuất sức lao động, giải quyết công bằng xã hội, và thu hút nhân tài cũng là những yếu tố quan trọng. Bộ Luật Lao động và Pháp lệnh cán bộ, công chức là cơ sở pháp lý để xây dựng và hoàn thiện chính sách tiền lương. Việt Nam cần hoàn thiện chính sách tiền lương để đáp ứng yêu cầu tái sản xuất mở rộng sức lao động, bao gồm thể lực, trí lực, văn hóa tinh thần và chi phí đào tạo cho người lao động và con cái họ.

Mức lương tối thiểu hiện nay chưa đủ để tái sản xuất sức lao động giản đơn, gây khó khăn cho người lao động trong việc trang trải các chi phí sinh hoạt thiết yếu. Quan hệ tiền lương (tối thiểu - trung bình - tối đa) còn chưa hợp lý, chưa phản ánh đúng trình độ, năng lực và đóng góp của người lao động. Điều này dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám, khi người lao động có trình độ và kinh nghiệm tìm kiếm cơ hội việc làm tốt hơn ở các khu vực kinh tế khác hoặc ở nước ngoài.

Cơ chế quản lý tiền lương còn nhiều bất cập, thiếu minh bạch và công bằng. Việc phân phối tiền lương chưa thực sự gắn với năng suất lao động và hiệu quả công việc, dẫn đến tình trạng bình quân chủ nghĩa và triệt tiêu động lực làm việc. Hệ thống đánh giá hiệu quả công việc còn chưa hoàn thiện, gây khó khăn trong việc xác định mức lương phù hợp cho từng vị trí và cá nhân. Trong khu vực Nhà nước, tiền lương phân phối còn bình quân, chưa thực sự gắn với NSLĐ và hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Lạm phát và chi phí sinh hoạt ngày càng tăng cao làm giảm sức mua của tiền lương, ảnh hưởng đến đời sống của người lao động. Việc điều chỉnh tiền lương chưa theo kịp tốc độ tăng của lạm phát, khiến cho người lao động ngày càng khó khăn trong việc đảm bảo các nhu cầu sinh hoạt cơ bản. Điều này gây ra tâm lý bất an và ảnh hưởng đến năng suất lao động.

Cần thay đổi quan niệm coi tiền lương là một khoản trợ cấp xã hội, mà phải coi tiền lương là giá cả của sức lao động, được hình thành trên cơ sở thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động. Tiền lương phải đảm bảo bù đắp chi phí sinh hoạt, tái sản xuất sức lao động và tạo động lực cho người lao động nâng cao năng suất và chất lượng công việc. Cần tạo điều kiện để thị trường lao động phát triển lành mạnh, đảm bảo tính cạnh tranh và minh bạch.

Cần sửa đổi, bổ sung các quy định của Bộ Luật Lao động về tiền lương, đảm bảo phù hợp với cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế. Cần quy định rõ ràng về mức lương tối thiểu, quan hệ tiền lương, cơ chế trả lương, và các chế độ phụ cấp, trợ cấp. Cần tăng cường vai trò của các tổ chức công đoàn trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động và thương lượng về tiền lương.

Cần xây dựng cơ chế tiền lương linh hoạt, gắn với năng suất lao động và hiệu quả công việc. Cần khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các hình thức trả lương theo sản phẩm, trả lương theo thời gian kết hợp với thưởng năng suất, và trả lương theo hiệu quả công việc. Cần xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả công việc minh bạch, công bằng và khách quan.

Trung Quốc đã thực hiện nhiều đợt cải cách tiền lương, tập trung vào việc tăng cường vai trò của thị trường trong việc xác định tiền lương, giảm sự can thiệp của Nhà nước, và khuyến khích các doanh nghiệp trả lương theo năng lực và hiệu quả công việc. Trung Quốc cũng chú trọng đến việc bảo vệ quyền lợi của người lao động và xây dựng hệ thống an sinh xã hội vững chắc.

Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm của các nước trong việc xây dựng cơ chế tiền lương linh hoạt, gắn với năng suất lao động và hiệu quả công việc. Cần tăng cường vai trò của các tổ chức công đoàn trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động và thương lượng về tiền lương. Cần xây dựng hệ thống an sinh xã hội vững chắc để đảm bảo cuộc sống của người lao động khi gặp khó khăn.

Việc tăng lương tối thiểu cần được thực hiện theo lộ trình phù hợp với tốc độ tăng trưởng kinh tế và khả năng chi trả của doanh nghiệp. Cần có sự tham gia của các bên liên quan trong việc xác định mức tăng lương tối thiểu, đảm bảo hài hòa lợi ích của người lao động và doanh nghiệp. Cần đánh giá tác động của việc tăng lương tối thiểu đến lạm phát và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Để doanh nghiệp có khả năng chi trả tiền lương cao hơn, cần có các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh, như cải thiện môi trường kinh doanh, giảm chi phí sản xuất, nâng cao năng suất lao động, và đổi mới công nghệ. Cần tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi và các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Cần xây dựng hệ thống an sinh xã hội vững chắc để đảm bảo cuộc sống của người lao động khi gặp khó khăn, như ốm đau, tai nạn, thất nghiệp, hoặc tuổi già. Cần mở rộng phạm vi bao phủ của bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, và bảo hiểm thất nghiệp. Cần tăng cường các chính sách hỗ trợ người nghèo và các đối tượng yếu thế trong xã hội.

Chính sách tiền lương cần hướng tới phát triển bền vững, đảm bảo hài hòa lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường. Cần khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các công nghệ thân thiện với môi trường và thực hiện trách nhiệm xã hội. Cần tạo điều kiện để người lao động được tham gia vào quá trình ra quyết định và giám sát việc thực hiện chính sách tiền lương.