Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo năm 2014, quận Hà Đông, thành phố Hà Nội có khoảng 1.900 người khuyết tật (NKT), chiếm 0,67% dân số 284.500 người. Trong đó, người khuyết tật vận động (NKT VĐ) chiếm tỷ lệ lớn nhất với 636 người, tương đương khoảng 34% tổng số NKT tại địa phương. Người khuyết tật vận động gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các công trình công cộng, đặc biệt là các cơ quan hành chính như Ủy ban nhân dân (UBND) và Trạm y tế (TYT). Mặc dù đã có hệ thống pháp luật và chính sách hỗ trợ như Luật Người khuyết tật năm 2010, các quy chuẩn xây dựng công trình tiếp cận NKT, thực tế việc thực thi còn nhiều hạn chế do thiếu phổ biến kiến thức, sự quan tâm chưa đồng bộ từ các bên liên quan.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng mức độ tiếp cận của NKT VĐ với các công trình công cộng tại quận Hà Đông, xác định nhu cầu hỗ trợ của họ và các bên liên quan, từ đó đề xuất các giải pháp hỗ trợ hiệu quả thông qua tư vấn pháp lý và vận động chính sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 18 UBND và 18 TYT trên địa bàn quận, khảo sát trong giai đoạn 2014-2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao quyền tiếp cận bình đẳng cho NKT VĐ, góp phần thúc đẩy hòa nhập xã hội và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng hai lý thuyết chính:

  • Lý thuyết nhu cầu của Maslow: Hệ thống nhu cầu được phân cấp từ cơ bản đến cao cấp, bao gồm nhu cầu sinh lý, an toàn, xã hội, được tôn trọng và tự thể hiện. NKT VĐ có nhu cầu cơ bản về tiếp cận công trình công cộng để đảm bảo sinh hoạt, an toàn và hòa nhập xã hội.

  • Tiếp cận dựa trên quyền của người khuyết tật: Nhấn mạnh quyền bình đẳng, tự quyết và sự tham gia đầy đủ của NKT trong xã hội. Mô hình này thúc đẩy việc loại bỏ rào cản vật chất và xã hội, đảm bảo NKT được hưởng các quyền hợp pháp, trong đó có quyền tiếp cận công trình công cộng.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: người khuyết tật vận động, công trình công cộng, quy chuẩn xây dựng, công tác xã hội với người khuyết tật, tiếp cận công trình công cộng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, bao gồm:

  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Phát 100 bảng hỏi cho người dân có tiếp xúc với UBND và TYT, thu về 80 bảng hợp lệ; phát 35 bảng hỏi cho NKT VĐ, thu về 31 bảng hợp lệ. Mẫu được chọn ngẫu nhiên thuận tiện, đảm bảo đại diện theo độ tuổi, giới tính và địa bàn.

  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với 16 NKT VĐ, lãnh đạo UBND, TYT, cán bộ xã hội, nhân viên y tế, tổ trưởng dân phố và gia đình NKT để thu thập thông tin định tính về nhu cầu và khó khăn.

  • Phân tích tài liệu: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, báo cáo thống kê, nghiên cứu trước đây liên quan đến NKT và tiếp cận công trình công cộng.

  • Quan sát thực địa: Quan sát trực tiếp các hạng mục công trình công cộng tại 18 UBND và 18 TYT, đặc biệt là nhà vệ sinh, lối đi, cửa ra vào để đánh giá mức độ phù hợp với NKT VĐ.

Thời gian nghiên cứu từ 2014 đến 2016, tập trung tại quận Hà Đông, Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khó khăn tiếp cận công trình công cộng: 79/80 người dân khảo sát cho biết NKT VĐ gặp khó khăn khi tiếp cận các hạng mục công trình tại UBND và TYT. Trong số 31 NKT VĐ được khảo sát, 29 người chỉ có thể tiếp cận một vài khu vực, 2 người không thể tiếp cận được, không ai có thể tiếp cận toàn bộ công trình.

  2. Thực trạng nhà vệ sinh công cộng: Tại 18 UBND có 36 phòng vệ sinh, 15 phòng có cửa và lối vào đủ rộng, bằng phẳng cho xe lăn, nhưng 21 phòng còn lại có cửa hẹp, gờ dốc cản trở tiếp cận. Tất cả 36 phòng không có thiết bị hỗ trợ như tay vịn, bồn cầu thấp phù hợp. Tương tự, tại 18 TYT với 22 phòng vệ sinh, chỉ 9 phòng có lối vào phù hợp, 13 phòng còn lại có cửa hẹp, gờ chắn. 100% phòng không có thiết bị hỗ trợ phù hợp.

  3. Nhu cầu hỗ trợ tiếp cận: NKT VĐ và các bên liên quan đều mong muốn được hỗ trợ tư vấn pháp lý về quyền tiếp cận và vận động thực thi chính sách xây dựng công trình phù hợp. Gia đình NKT, cán bộ xã hội và nhân viên y tế cũng thể hiện mong muốn tăng cường hỗ trợ để NKT VĐ có thể sử dụng các công trình công cộng thuận tiện hơn.

  4. Nguồn lực và cản trở: Nguồn lực kinh tế, cơ sở vật chất, nhân lực và văn bản pháp luật hiện có nhưng chưa được triển khai đồng bộ. Cán bộ quản lý và nhân viên xã hội còn hạn chế về kiến thức và kỹ năng hỗ trợ NKT VĐ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù có hệ thống pháp luật và quy chuẩn xây dựng, thực tế các công trình công cộng tại quận Hà Đông chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu tiếp cận cho NKT VĐ. Nhà vệ sinh công cộng là hạng mục có nhiều hạn chế nhất, gây khó khăn lớn cho NKT VĐ trong sinh hoạt hàng ngày. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về rào cản tiếp cận của NKT.

Việc thiếu thiết bị hỗ trợ và lối đi không bằng phẳng làm tăng sự phụ thuộc của NKT VĐ vào người khác, ảnh hưởng tiêu cực đến quyền tự chủ và hòa nhập xã hội. Nhu cầu được tư vấn pháp lý và vận động chính sách thể hiện mong muốn của NKT VĐ được bảo vệ quyền lợi và nâng cao chất lượng cuộc sống.

So sánh với các chiến lược quốc gia như của Úc và Ireland, Việt Nam đã có nhiều tiến bộ về mặt pháp lý nhưng cần tăng cường thực thi và nâng cao nhận thức của các bên liên quan. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ tiếp cận các hạng mục công trình và bảng đánh giá mức độ phù hợp của nhà vệ sinh công cộng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, đào tạo về quyền của NKT VĐ: Tổ chức các khóa tập huấn cho cán bộ quản lý, nhân viên xã hội, nhân viên y tế và cộng đồng về quyền tiếp cận và các quy định pháp luật liên quan. Mục tiêu nâng cao nhận thức trong vòng 12 tháng, do Sở Lao động Thương binh và Xã hội phối hợp UBND quận thực hiện.

  2. Cải tạo, nâng cấp công trình công cộng theo quy chuẩn tiếp cận: Ưu tiên cải tạo nhà vệ sinh, lối đi, cửa ra vào tại UBND và TYT để đảm bảo phù hợp với NKT VĐ. Đặt mục tiêu hoàn thành trong 24 tháng, do Ban Quản lý dự án xây dựng và UBND quận chủ trì.

  3. Phát triển dịch vụ tư vấn pháp lý cho NKT VĐ: Thiết lập các điểm tư vấn pháp lý tại UBND phường và TYT, hỗ trợ NKT VĐ hiểu và thực hiện quyền tiếp cận. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do Hội Người khuyết tật quận phối hợp Trung tâm trợ giúp pháp lý thực hiện.

  4. Vận động chính sách và huy động nguồn lực xã hội: Tăng cường vận động các tổ chức xã hội, doanh nghiệp tham gia hỗ trợ tài chính, vật chất và nhân lực cho các hoạt động hỗ trợ NKT VĐ. Mục tiêu xây dựng kế hoạch vận động trong 12 tháng, do UBND quận và Hội Người khuyết tật phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và cán bộ quản lý xã hội: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao kỹ năng hỗ trợ NKT VĐ tiếp cận công trình công cộng, từ đó cải thiện chất lượng dịch vụ xã hội.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Thông tin về thực trạng và nhu cầu của NKT VĐ giúp xây dựng, điều chỉnh chính sách phù hợp, đảm bảo quyền lợi và thúc đẩy hòa nhập xã hội.

  3. Tổ chức phi chính phủ và cộng đồng người khuyết tật: Cung cấp dữ liệu và đề xuất giải pháp hỗ trợ thiết thực, làm cơ sở cho các chương trình vận động, tư vấn pháp lý và cải thiện môi trường tiếp cận.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, chính sách công: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và thực trạng hỗ trợ NKT VĐ, góp phần phát triển nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người khuyết tật vận động là gì?
    Người khuyết tật vận động là những người bị giảm hoặc mất chức năng cử động các bộ phận cơ thể như tay, chân, thân mình, dẫn đến hạn chế trong di chuyển và sinh hoạt hàng ngày. Họ thường sử dụng thiết bị trợ giúp như xe lăn, nạng, gậy để di chuyển.

  2. Tại sao NKT VĐ gặp khó khăn khi tiếp cận công trình công cộng?
    Nguyên nhân chính là do thiết kế công trình chưa phù hợp với nhu cầu đặc thù của NKT VĐ, như lối đi gồ ghề, cửa hẹp, thiếu thiết bị hỗ trợ như tay vịn, bồn cầu thấp. Ngoài ra, sự thiếu nhận thức và hỗ trợ từ các bên liên quan cũng làm tăng rào cản tiếp cận.

  3. Luật pháp Việt Nam có quy định gì về quyền tiếp cận của NKT?
    Luật Người khuyết tật năm 2010 và các văn bản hướng dẫn quy định rõ quyền tiếp cận công trình công cộng, phương tiện giao thông, dịch vụ xã hội của NKT. Nhà nước có trách nhiệm xây dựng, cải tạo công trình phù hợp và tạo điều kiện bình đẳng cho NKT.

  4. Nhân viên công tác xã hội có vai trò gì trong hỗ trợ NKT VĐ?
    Nhân viên công tác xã hội giúp tư vấn pháp lý, vận động chính sách, huy động nguồn lực và hỗ trợ NKT VĐ trong việc tiếp cận các công trình công cộng, đồng thời phối hợp với các cơ quan để cải thiện môi trường sống và làm việc cho NKT.

  5. Làm thế nào để cải thiện khả năng tiếp cận công trình công cộng cho NKT VĐ?
    Cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như cải tạo công trình theo quy chuẩn xây dựng, đào tạo nâng cao nhận thức cho cán bộ và cộng đồng, cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý, vận động chính sách và huy động nguồn lực xã hội để hỗ trợ NKT VĐ.

Kết luận

  • Người khuyết tật vận động tại quận Hà Đông gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các công trình công cộng, đặc biệt là nhà vệ sinh tại UBND và TYT.
  • Hầu hết các công trình chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn tiếp cận, gây ảnh hưởng tiêu cực đến quyền tự chủ và hòa nhập xã hội của NKT VĐ.
  • NKT VĐ và các bên liên quan có nhu cầu cao về hỗ trợ tư vấn pháp lý và vận động thực thi chính sách để cải thiện khả năng tiếp cận.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo, cải tạo công trình, tư vấn pháp lý và vận động chính sách nhằm nâng cao quyền tiếp cận cho NKT VĐ.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát thực hiện và mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác để nhân rộng mô hình hỗ trợ hiệu quả.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp hỗ trợ người khuyết tật vận động tiếp cận công trình công cộng, góp phần xây dựng xã hội công bằng và hòa nhập.