Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện nay, kỹ năng đọc hiểu văn bản văn học đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ và phẩm chất của học sinh. Theo báo cáo khảo sát tại Trường Tiểu học Núi Thành, Đà Nẵng, việc dạy học đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 3 còn nhiều hạn chế, đặc biệt là thiếu hệ thống bài tập phù hợp để phát triển năng lực đọc hiểu một cách toàn diện. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng một hệ thống bài tập đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 3 theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển toàn diện cho học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 3 tại Trường Tiểu học Núi Thành, quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng, trong khoảng thời gian từ tháng 8/2022 đến tháng 1/2023. Việc xây dựng hệ thống bài tập không chỉ giúp học sinh nâng cao kỹ năng đọc hiểu mà còn góp phần phát triển các phẩm chất như yêu cái thiện, cái đẹp, tư duy logic và khả năng sáng tạo. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về đọc hiểu và phát triển năng lực ngôn ngữ, trong đó có:

  • Lý thuyết đọc hiểu: Đọc hiểu được xem là quá trình nhận thức phức tạp, tích hợp thông tin từ văn bản với tri thức của người đọc để kiến tạo ý nghĩa. Các kỹ năng đọc hiểu bao gồm đọc chính xác, đọc phân tích, đọc sáng tạo và đọc tích lũy.
  • Lý thuyết phát triển năng lực và phẩm chất: Dạy học theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất nhằm hình thành các năng lực cốt lõi như năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo, đồng thời phát triển các phẩm chất nhân cách cho học sinh.
  • Khái niệm văn bản văn học: Văn bản văn học là sản phẩm ngôn ngữ nghệ thuật, có tính chỉnh thể, mạch lạc, mang tính biểu tượng và đa nghĩa, phản ánh thế giới tư tưởng, tình cảm của con người.
  • Mô hình hoạt động đọc – hiểu văn bản văn học: Bao gồm bốn mức độ chính: nhận diện văn bản, hiểu văn bản, đánh giá – phản hồi và vận dụng, giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực đọc hiểu.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu: Thu thập và hệ thống hóa các tài liệu chuyên ngành, công trình nghiên cứu, văn bản pháp luật liên quan đến dạy học đọc hiểu và phát triển năng lực.
  • Phương pháp khảo sát thực trạng: Sử dụng phiếu hỏi và phỏng vấn 5 giáo viên và 104 học sinh lớp 3 tại Trường Tiểu học Núi Thành để đánh giá thực trạng dạy học đọc hiểu văn bản văn học.
  • Phương pháp quan sát: Dự giờ và quan sát hoạt động dạy học đọc hiểu của giáo viên và học sinh trong thực tế.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện thực nghiệm có đối chứng nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập được xây dựng.
  • Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát và thực nghiệm, từ đó rút ra kết luận khoa học.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 5 giáo viên và 104 học sinh lớp 3, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng tại trường nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 8/2022 đến tháng 1/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học đọc hiểu còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, 93,75% giáo viên cho biết họ tập trung truyền đạt nội dung sách giáo khoa mà chưa chú trọng phát triển kỹ năng đọc hiểu cho học sinh. Hơn 60% học sinh gặp khó khăn trong việc đọc hiểu sâu sắc các văn bản văn học.
  2. Học sinh chưa phát triển đầy đủ các kỹ năng đọc hiểu: Chỉ khoảng 45% học sinh có khả năng đọc đúng, trôi chảy và hiểu được ý chính của đoạn văn; kỹ năng đọc phân tích và đọc sáng tạo còn rất hạn chế.
  3. Giáo viên gặp khó khăn trong việc xây dựng bài tập đọc hiểu phù hợp: 80% giáo viên phản ánh thiếu tài liệu và hệ thống bài tập đa dạng, khoa học để phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 3.
  4. Hệ thống bài tập được xây dựng theo 3 mức độ: tái hiện, hiểu và vận dụng đã giúp học sinh nâng cao năng lực đọc hiểu rõ rệt sau thực nghiệm, với tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu tăng từ khoảng 50% lên trên 75%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc giáo viên chưa được trang bị đầy đủ phương pháp và công cụ để phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc xây dựng hệ thống bài tập đa dạng, có tính hệ thống và phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh lớp 3 là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả dạy học.

Kết quả thực nghiệm cho thấy, hệ thống bài tập được thiết kế theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực không chỉ giúp học sinh cải thiện kỹ năng đọc hiểu mà còn phát triển tư duy phản biện, khả năng sáng tạo và thái độ tích cực với môn học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng phân tích mức độ phát triển từng kỹ năng đọc hiểu.

Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như hợp tác nhóm, đóng vai, đặt câu hỏi kết hợp với hệ thống bài tập phù hợp đã tạo điều kiện cho học sinh chủ động, tích cực tham gia vào quá trình học tập, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến hệ thống bài tập đọc hiểu văn bản văn học đa dạng, khoa học: Tập trung phát triển các bài tập theo 3 mức độ (tái hiện, hiểu, vận dụng) nhằm phát triển toàn diện năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 3. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm học, do Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.
  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học đọc hiểu theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, cập nhật kiến thức và kỹ năng xây dựng bài tập, sử dụng phương pháp dạy học tích cực. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do các sở giáo dục và đào tạo phối hợp thực hiện.
  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong thiết kế và tổ chức dạy học đọc hiểu: Phát triển phần mềm hỗ trợ học sinh luyện tập đọc hiểu, đồng thời hỗ trợ giáo viên quản lý và đánh giá kết quả học tập. Thời gian triển khai trong 1 năm, do các đơn vị công nghệ giáo dục phối hợp với nhà trường thực hiện.
  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc phát triển kỹ năng đọc hiểu cho học sinh: Khuyến khích phụ huynh tạo môi trường đọc sách tại nhà, tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến văn học. Thời gian thực hiện liên tục, do nhà trường chủ động phối hợp với phụ huynh và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy lớp 3: Nắm bắt phương pháp và hệ thống bài tập đọc hiểu văn bản văn học để nâng cao chất lượng giảng dạy, phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh.
  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, đồng thời cải tiến nội dung dạy học phù hợp với xu hướng phát triển năng lực.
  3. Sinh viên ngành giáo dục tiểu học và nghiên cứu sinh: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phục vụ học tập, nghiên cứu và phát triển đề tài liên quan.
  4. Các tổ chức, đơn vị phát triển giáo dục và công nghệ giáo dục: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để thiết kế phần mềm, tài liệu hỗ trợ dạy học đọc hiểu, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần xây dựng hệ thống bài tập đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 3?
    Việc xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh phát triển kỹ năng đọc hiểu một cách có hệ thống, từ đó nâng cao năng lực ngôn ngữ và phẩm chất cá nhân, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực.

  2. Hệ thống bài tập được thiết kế theo những mức độ nào?
    Hệ thống bài tập được thiết kế theo ba mức độ chính: tái hiện (nhận diện và nhớ nội dung), hiểu (giải thích, phân tích ý nghĩa) và vận dụng (ứng dụng kiến thức vào tình huống mới), giúp học sinh phát triển toàn diện kỹ năng đọc hiểu.

  3. Phương pháp nào được áp dụng trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học?
    Các phương pháp tích cực như hợp tác nhóm, đóng vai, đặt câu hỏi và sử dụng kỹ thuật động não được áp dụng nhằm tạo môi trường học tập chủ động, sáng tạo và phát triển kỹ năng đọc hiểu cho học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hệ thống bài tập đọc hiểu?
    Hiệu quả được đánh giá thông qua thực nghiệm sư phạm, khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh, đồng thời sử dụng các công cụ thống kê để phân tích sự tiến bộ về kỹ năng đọc hiểu và thái độ học tập của học sinh.

  5. Làm sao để giáo viên có thể áp dụng hệ thống bài tập này vào thực tế giảng dạy?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học đọc hiểu, đồng thời sử dụng hệ thống bài tập như một công cụ hỗ trợ trong quá trình giảng dạy, kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực để phát huy tối đa hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hệ thống bài tập đọc hiểu văn bản văn học cho học sinh lớp 3 theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
  • Hệ thống bài tập được thiết kế khoa học, đa dạng, phù hợp với đặc điểm tâm lý và trình độ của học sinh lớp 3.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy hệ thống bài tập giúp nâng cao kỹ năng đọc hiểu và thái độ học tập tích cực của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm triển khai hiệu quả hệ thống bài tập trong thực tế giảng dạy và phát triển năng lực giáo viên.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng và phát triển hệ thống bài tập để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và sở giáo dục cần phối hợp triển khai đào tạo giáo viên, áp dụng hệ thống bài tập và đánh giá hiệu quả trong thực tế giảng dạy nhằm phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 3 một cách bền vững.