Nghiên cứu hàm lượng kim loại nặng trong giống ngô lai ở Hà Nội bằng thiết bị ICP-MS

• Tác giả: Phùng Thị Tính
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Quang Trung
• Trường học: Học viện Khoa học và Công nghệ
• Chuyên ngành: Hóa phân tích
• Đề tài: Nghiên Cứu Xác Định Hàm Lượng Kim Loại Nặng Tích Lũy Trong Một Số Giống Ngô Lai Ở Hà Nội Bằng Thiết Bị ICP/MS
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. TỔNG QUAN VỀ NGÔ
• 1.1.1. Đặc điểm sinh thái và phân bố tự nhiên
• 1.1.2. Đặc điểm thực vật
• 1.1.3. Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam
• 1.1.4. Thành phần hóa học
• 1.2. ẢNH HƯỞNG CỦA KIM LOẠI NẶNG TỚI SỨC KHỎE CON NGƯỜI
• 1.2.1. Nguồn kim loại nặng
• 1.2.2. Ảnh hưởng của một số kim loại nặng đến sức khỏe con người
• 1.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH HÀM LƯỢNG KIM LOẠI TRONG THỰC PHẨM
• 1.3.1. Phương pháp phổ hấp thụ nguyên tử (AAS)
• 1.3.2. Phương pháp phổ phát xạ nguyên tử (Atomic emission spectrometry - AES)
• 1.3.3. Phương pháp plasma cao tần cảm ứng (ICP)
• 1.3.4. So sánh các phương pháp phân tích kim loại
• 1.4. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ THỰC NGHIỆM
• 1.4.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 1.4.2. Phương pháp tiến hành thu thập mẫu
• 1.4.3. Phương pháp bảo quản và vận chuyển mẫu
• 1.4.4. HÓA CHẤT VÀ THIẾT BỊ
• 1.4.4.1. Hóa chất, chất chuẩn
• 1.4.4.2. Thiết bị và dụng cụ
• 1.4.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.4.5.1. Phương pháp phá mẫu bằng vi sóng
• 1.4.5.2. Phương pháp phân tích kim loại nặng
• 1.4.5.3. Xây dựng đường chuẩn cho các nguyên tố kim loại
• 1.4.5.4. Thẩm định phương pháp phân tích (LOD, LOQ, độ đúng, độ thu hồi)
• 1.4.5.5. Giới hạn phát hiện (LOD) và giới hạn định lượng (LOQ)
• 1.4.5.6. Xác định hàm lượng một số kim loại trong các mẫu ngô
• 1.4.5.7. Các phương pháp xử lý số liệu và thống kê
• 1.5. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 1.5.1. KẾT QUẢ XÂY DỰNG ĐIỀU KIỆN PHÂN TÍCH KIM LOẠI TRÊN HỆ THỐNG ICP-MS
• 1.5.1.1. Xác định các điều kiện tối ưu trên thiết bị ICP/MS
• 1.5.1.2. Kết quả xây dựng và thẩm định phương pháp định lượng
• 1.5.2. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH MẪU NGÔ LAI
• 1.5.2.1. Hàm lượng các kim loại nặng trong một số giống ngô lai
• 1.5.2.2. Đánh giá hàm lượng kim loại nặng bằng phương pháp phân tích thống kê đa biến
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về nghiên cứu hàm lượng kim loại nặng trong ngô lai tại Hà Nội

Nghiên cứu này tập trung vào hàm lượng kim loại nặng trong giống ngô lai ở Hà Nội, sử dụng kỹ thuật ICP-MS. Việt Nam tiêu thụ lượng lớn ngô, trong đó ngô lai chiếm phần lớn. Tuy nhiên, ô nhiễm môi trường do công nghiệp hóa nhanh chóng đã làm tăng hàm lượng kim loại nặng trong đất và nước, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và chất lượng nông sản. Ngô có khả năng tích lũy kim loại nặng, do đó, việc đánh giá hàm lượng kim loại nặng trong ngô lai tại Hà Nội là cần thiết. Luận văn của Phùng Thị Tính ứng dụng thiết bị ICP-MS để xác định dư lượng kim loại nặng trong ba giống ngô lai: LVN10, CP888, và CP999, thu thập tại các vùng ngoại thành Hà Nội. Nghiên cứu này có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường.

1.1 Đặt vấn đề và mục tiêu nghiên cứu

Tăng trưởng nhanh chóng của ngành công nghiệp dẫn đến ô nhiễm môi trường, đặc biệt là ô nhiễm kim loại nặng. Kim loại nặng dễ tích tụ trong thực phẩm, gây nguy hại cho sức khỏe con người. Ngô, đặc biệt là ngô lai, là một loại cây lương thực quan trọng ở Việt Nam và dễ hấp thụ kim loại nặng. Luận văn hướng đến mục tiêu xác định hàm lượng kim loại nặng trong ba giống ngô lai phổ biến ở Hà Nội (LVN10, CP888, CP999) bằng kỹ thuật ICP-MS. Nghiên cứu này nhằm cung cấp thông tin về mức độ ô nhiễm kim loại nặng trong ngô lai tại Hà Nội, từ đó có các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả. Hà Nội, với sản lượng ngô lớn, là khu vực trọng điểm của nghiên cứu này. Các giống ngô lai được chọn đại diện cho các giống được trồng rộng rãi trong khu vực. Phương pháp ICP-MS được sử dụng để đảm bảo độ chính xác và độ nhạy cao trong việc xác định hàm lượng kim loại nặng.

1.2 Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích ICP-MS để xác định hàm lượng kim loại nặng trong mẫu ngô. Mẫu ngô được thu thập từ các vùng ngoại thành Hà Nội, bao gồm các giống ngô lai LVN10, CP888 và CP999. Trước khi phân tích, mẫu ngô được xử lý để phá mẫu bằng vi sóng. ICP-MS được sử dụng để xác định nồng độ của 18 kim loại nặng: antimony, arsenic, bismuth, cadmium, cerium, chromium, cobalt, copper, iron, lead, manganese, mercury, nickel, silver, thallium, uranium, vanadium và zinc. Phương pháp thống kê đa biến, cụ thể là phân tích thành phần chính (PCA), được áp dụng để đánh giá mối quan hệ giữa hàm lượng kim loại nặng và các yếu tố khác như vùng trồng và giống ngô. Kết quả phân tích được trình bày dưới dạng bảng và biểu đồ, giúp dễ dàng so sánh và đánh giá.

II. Kết quả và thảo luận

Phần này trình bày kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng trong các mẫu ngô lai, sử dụng dữ liệu thu được từ kỹ thuật ICP-MS. Kết quả cho thấy sự khác biệt về hàm lượng kim loại nặng giữa các giống ngô và các vùng trồng. Phân tích thống kê đa biến (PCA) được sử dụng để xác định các yếu tố chính ảnh hưởng đến sự phân bố kim loại nặng trong ngô. Các kết quả sẽ được thảo luận dựa trên các nghiên cứu trước đây và các quy chuẩn về an toàn thực phẩm. Việc đánh giá mức độ nguy hiểm của hàm lượng kim loại nặng đối với sức khỏe người tiêu dùng cũng được đề cập.

2.1 Kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng

Kết quả cho thấy sự đa dạng về hàm lượng kim loại nặng trong ba giống ngô lai (LVN10, CP888, CP999) tại các vùng ngoại thành Hà Nội. Một số kim loại nặng như cadmium (Cd), lead (Pb) và arsenic (As) được tìm thấy ở một số mẫu với nồng độ đáng chú ý. Sự khác biệt về hàm lượng kim loại nặng giữa các giống ngô và các vùng trồng có thể do nhiều yếu tố, bao gồm điều kiện đất, nguồn nước tưới tiêu, và các hoạt động sản xuất nông nghiệp tại từng khu vực. Dữ liệu cụ thể về nồng độ từng kim loại nặng trong mỗi mẫu ngô sẽ được trình bày trong các bảng và biểu đồ, kèm theo phân tích thống kê để làm rõ sự khác biệt có ý nghĩa thống kê hay không. Việc so sánh kết quả với các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm quốc tế và quốc gia cũng được thực hiện để đánh giá mức độ rủi ro đối với sức khỏe người tiêu dùng.

2.2 Phân tích thống kê đa biến PCA

Phân tích thành phần chính (PCA) được áp dụng để giảm số chiều dữ liệu và tìm ra các yếu tố chính ảnh hưởng đến sự phân bố kim loại nặng trong các mẫu ngô. PCA giúp xác định mối tương quan giữa các kim loại nặng với nhau và với các yếu tố khác như vùng trồng và giống ngô. Kết quả PCA cho thấy sự nhóm cụm của các mẫu ngô dựa trên hàm lượng kim loại nặng, cho phép xác định các nhóm mẫu có đặc điểm ô nhiễm tương tự nhau. Các thành phần chính được trích xuất từ PCA sẽ được giải thích, từ đó làm rõ các yếu tố chính đóng góp vào sự khác biệt về hàm lượng kim loại nặng trong các mẫu ngô. Việc sử dụng PCA góp phần làm rõ hơn những yếu tố ảnh hưởng đến sự tích lũy kim loại nặng trong ngô, từ đó có những hướng xử lý phù hợp.

III. Kết luận và ứng dụng

Nghiên cứu cung cấp thông tin quan trọng về hàm lượng kim loại nặng trong ngô lai tại Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để đánh giá rủi ro sức khỏe liên quan đến tiêu thụ ngô, giúp cơ quan chức năng đưa ra các chính sách quản lý chất lượng và an toàn thực phẩm hiệu quả. Nghiên cứu cũng đóng góp vào việc hiểu rõ hơn về quá trình tích lũy kim loại nặng trong cây trồng, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

3.1 Kết luận

Nghiên cứu xác định thành công hàm lượng kim loại nặng trong ba giống ngô lai (LVN10, CP888, CP999) ở các vùng ngoại thành Hà Nội bằng kỹ thuật ICP-MS. Kết quả cho thấy sự khác biệt đáng kể về hàm lượng kim loại nặng giữa các giống ngô và các vùng trồng. Phân tích thống kê đa biến (PCA) giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân bố kim loại nặng. Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc đánh giá rủi ro sức khỏe và quản lý chất lượng ngô. Những phát hiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát chất lượng ngô và quản lý ô nhiễm môi trường để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng. Nghiên cứu đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo để làm rõ hơn các cơ chế tích lũy kim loại nặng trong ngô và phát triển các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm.

3.2 Ứng dụng thực tiễn

Kết quả nghiên cứu có nhiều ứng dụng thực tiễn quan trọng. Dữ liệu về hàm lượng kim loại nặng trong ngô có thể được sử dụng để đánh giá rủi ro sức khỏe và đưa ra khuyến cáo cho người tiêu dùng. Cơ quan quản lý có thể sử dụng thông tin này để xây dựng các chính sách và quy chuẩn về an toàn thực phẩm liên quan đến ngô. Nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà khoa học và nông dân trong việc phát triển các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường và cải thiện chất lượng ngô. Việc áp dụng các biện pháp canh tác bền vững, như sử dụng phân bón hữu cơ và quản lý nước tưới tiêu hợp lý, có thể giúp giảm thiểu sự tích lũy kim loại nặng trong ngô. Nghiên cứu này đóng góp vào việc xây dựng một hệ thống sản xuất nông nghiệp bền vững và an toàn.

## Tổng quan nghiên cứu

Ngô là cây lương thực đứng thứ hai tại Việt Nam với sản lượng năm 2021 đạt 4,43 triệu tấn trên diện tích 902.300 ha. Tuy nhiên, sản lượng trong nước không đáp ứng đủ nhu cầu, dẫn đến nhập khẩu ngô tăng gấp gần 3 lần sản lượng nội địa trong giai đoạn 2021-2022. Ngô lai, đặc biệt là các giống LVN10, CP888 và CP999, được trồng phổ biến tại 8 vùng sinh thái, trong đó Hà Nội là khu vực sản xuất ngô lớn nhất khu vực Đồng bằng sông Hồng với sản lượng 69,5 nghìn tấn năm 2021. Sự phát triển công nghiệp và ô nhiễm môi trường đã làm tăng hàm lượng kim loại nặng trong đất và nước, ảnh hưởng đến chất lượng ngô và sức khỏe cộng đồng. Các kim loại nặng như Hg, Cd, Pb, As có thể gây ra các bệnh nghiêm trọng như ung thư, tổn thương thần kinh và dị dạng bẩm sinh. Giới hạn hàm lượng kim loại nặng trong ngô được quy định rõ trong QCVN 8-2:2011/BYT, ví dụ Cd không vượt quá 0,1 mg/kg và Pb không vượt quá 0,2 mg/kg. Nghiên cứu nhằm xác định hàm lượng kim loại nặng tích lũy trong các giống ngô lai tại Hà Nội bằng thiết bị ICP-MS, góp phần đánh giá chất lượng ngô, đảm bảo an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Kim loại nặng và ô nhiễm môi trường:** Kim loại nặng là thành phần tự nhiên của vỏ trái đất nhưng do hoạt động công nghiệp và nông nghiệp, chúng tích tụ trong đất và thực vật, gây ô nhiễm và ảnh hưởng sức khỏe con người.
- **Tích tụ sinh học trong thực vật:** Ngô là thực vật có khả năng tích tụ kim loại nặng cao, ảnh hưởng đến chuỗi thức ăn và sức khỏe cộng đồng.
- **Phương pháp phân tích ICP-MS:** Phương pháp plasma cao tần cảm ứng ghép nối khối phổ (ICP-MS) có độ nhạy cao, khả năng phân tích đa nguyên tố cùng lúc, phù hợp để xác định hàm lượng kim loại nặng trong mẫu thực phẩm.
- **Phân tích thống kê đa biến (PCA):** PCA được sử dụng để đánh giá sự phân bố và mối liên hệ giữa các kim loại nặng trong các mẫu ngô theo vùng và giống.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** 45 mẫu ngô lai thuộc 3 giống LVN10, CP888 và CP999 được thu thập tại 15 điểm ở các vùng ngoại thành Hà Nội (Ba Vì, Đan Phượng, Phúc Thọ, Mỹ Đức, Ứng Hòa).
- **Phương pháp lấy mẫu:** Mẫu được lấy tại 5 điểm trong mỗi ruộng theo quy tắc đường thẳng góc hoặc zic zac, sau đó trộn đều, bảo quản lạnh và xử lý nghiền mịn.
- **Phương pháp phân tích:** Mẫu được phá mẫu bằng lò vi sóng với acid nitric và H2O2, sau đó phân tích hàm lượng 18 kim loại nặng bằng ICP-MS với các điều kiện tối ưu về công suất cao tần (1500 W), độ sâu mẫu (6 mm), lưu lượng khí mang (1,0 L/phút).
- **Thẩm định phương pháp:** Xác định giới hạn phát hiện (LOD), giới hạn định lượng (LOQ), độ lặp lại và độ tái lặp với RSD% dưới 5%, đảm bảo độ chính xác và tin cậy.
- **Phân tích số liệu:** Sử dụng phần mềm STATISTICA để thực hiện phân tích thành phần chính (PCA) nhằm đánh giá sự phân bố kim loại nặng theo vùng và giống ngô.
- **Timeline nghiên cứu:** Thu thập mẫu vào cuối mùa vụ (tháng 5-6), phân tích và xử lý số liệu trong vòng 6 tháng.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hàm lượng kim loại nặng:** Trong 18 kim loại phân tích, 13 kim loại được phát hiện gồm V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, As, Ag, Cd, Sb và Pb. Fe có hàm lượng cao nhất dao động từ 26,36 đến 66,97 mg/kg, tiếp theo là Zn với 18,23 đến 43,47 mg/kg.
- **So sánh giữa các giống ngô:** Các mẫu ngô LVN10 có hàm lượng Fe và Zn cao hơn so với CP888 và CP999. Hàm lượng Cd và Pb đều dưới giới hạn cho phép theo QCVN 8-2:2011/BYT.
- **Phân tích thống kê đa biến (PCA):** Mẫu ngô cùng vùng lấy mẫu phân tán và xen lẫn, không có xu hướng rõ ràng theo khu vực. Tuy nhiên, mẫu theo giống tập trung thành 3 cụm riêng biệt, cho thấy tích lũy kim loại nặng phụ thuộc vào giống ngô.
- **Độ chính xác phương pháp:** Độ lặp lại và tái lặp của phương pháp ICP-MS đạt RSD% dưới 5%, đảm bảo độ tin cậy của kết quả phân tích.

### Thảo luận kết quả

- Hàm lượng kim loại nặng trong ngô tại Hà Nội thấp hơn nhiều so với các vùng ô nhiễm nặng trên thế giới, phản ánh mức độ ô nhiễm kim loại nặng trong đất trồng ngô tại khu vực nghiên cứu còn trong giới hạn an toàn.
- Sự khác biệt hàm lượng kim loại giữa các giống ngô có thể do đặc tính sinh học và khả năng hấp thụ khác nhau, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về tích tụ kim loại nặng trong thực vật.
- Kết quả PCA cho thấy yếu tố địa lý ít ảnh hưởng đến hàm lượng kim loại nặng trong ngô tại Hà Nội, trong khi yếu tố giống đóng vai trò quan trọng hơn, gợi ý hướng nghiên cứu chọn giống ngô phù hợp để giảm tích tụ kim loại độc hại.
- Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân tán PCA và bảng so sánh hàm lượng kim loại giữa các giống, giúp minh họa rõ ràng xu hướng tích tụ kim loại nặng.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường giám sát chất lượng đất và nước:** Thực hiện kiểm tra định kỳ hàm lượng kim loại nặng tại các vùng trồng ngô để phát hiện sớm ô nhiễm, đảm bảo an toàn thực phẩm.
- **Lựa chọn và phát triển giống ngô ít tích tụ kim loại nặng:** Khuyến khích nghiên cứu và ứng dụng các giống ngô có khả năng hạn chế hấp thụ kim loại độc hại, giảm nguy cơ ô nhiễm thực phẩm.
- **Áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững:** Sử dụng phân bón hữu cơ, hạn chế phân bón vô cơ và thuốc trừ sâu chứa kim loại nặng, cải thiện điều kiện đất trồng để giảm tích tụ kim loại.
- **Nâng cao nhận thức và đào tạo nông dân:** Tổ chức các chương trình tập huấn về tác hại của kim loại nặng và biện pháp phòng tránh, nâng cao kỹ năng quản lý đất và nước.
- **Thời gian thực hiện:** Các giải pháp cần được triển khai ngay trong vòng 1-3 năm để đảm bảo an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường tại Hà Nội.
- **Chủ thể thực hiện:** Các cơ quan quản lý nông nghiệp, môi trường, viện nghiên cứu, doanh nghiệp giống cây trồng và cộng đồng nông dân phối hợp thực hiện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà quản lý và hoạch định chính sách:** Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý ô nhiễm kim loại nặng trong nông nghiệp và an toàn thực phẩm.
- **Các viện nghiên cứu và trường đại học:** Tham khảo phương pháp phân tích ICP-MS và phân tích thống kê đa biến để phát triển nghiên cứu liên quan đến ô nhiễm môi trường và thực phẩm.
- **Doanh nghiệp sản xuất giống cây trồng:** Áp dụng kết quả để chọn lọc và phát triển giống ngô lai có khả năng hạn chế tích tụ kim loại nặng, nâng cao chất lượng sản phẩm.
- **Nông dân và hợp tác xã nông nghiệp:** Nắm bắt thông tin về mức độ ô nhiễm và biện pháp canh tác an toàn, bảo vệ sức khỏe và nâng cao năng suất cây trồng.
- **Cơ quan quản lý môi trường và an toàn thực phẩm:** Sử dụng dữ liệu để giám sát và kiểm soát ô nhiễm kim loại nặng trong chuỗi cung ứng thực phẩm.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao cần nghiên cứu hàm lượng kim loại nặng trong ngô?**  
Kim loại nặng tích tụ trong ngô có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe con người qua chuỗi thực phẩm. Nghiên cứu giúp đánh giá mức độ ô nhiễm và đảm bảo an toàn thực phẩm.

2. **Phương pháp ICP-MS có ưu điểm gì trong phân tích kim loại nặng?**  
ICP-MS có độ nhạy cao, khả năng phân tích đa nguyên tố cùng lúc với giới hạn phát hiện rất thấp, phù hợp cho phân tích kim loại nặng trong mẫu thực phẩm.

3. **Các kim loại nặng nào được phát hiện phổ biến trong ngô tại Hà Nội?**  
13 kim loại được phát hiện gồm V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, As, Ag, Cd, Sb và Pb, trong đó Fe và Zn có hàm lượng cao nhất.

4. **Hàm lượng kim loại nặng trong ngô có vượt quá giới hạn an toàn không?**  
Kết quả nghiên cứu cho thấy hàm lượng kim loại nặng đều dưới mức giới hạn cho phép theo QCVN 8-2:2011/BYT, đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.

5. **Làm thế nào để giảm tích tụ kim loại nặng trong ngô?**  
Có thể giảm bằng cách lựa chọn giống ngô phù hợp, áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững, kiểm soát ô nhiễm môi trường và giám sát chất lượng đất trồng.

## Kết luận

- Nghiên cứu đã xác định thành công hàm lượng 13 kim loại nặng tích tụ trong 3 giống ngô lai phổ biến tại Hà Nội với độ chính xác cao bằng phương pháp ICP-MS.  
- Hàm lượng kim loại nặng trong ngô đều nằm dưới giới hạn an toàn theo quy chuẩn quốc gia, đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm.  
- Phân tích thống kê đa biến cho thấy sự khác biệt tích tụ kim loại nặng chủ yếu phụ thuộc vào giống ngô hơn là vùng trồng.  
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc quản lý ô nhiễm kim loại nặng trong nông nghiệp và phát triển giống ngô an toàn.  
- Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm giảm thiểu ô nhiễm kim loại nặng và nâng cao chất lượng ngô tại Hà Nội trong vòng 1-3 năm tới.  

**Hành động tiếp theo:** Khuyến khích các bên liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng phân tích kim loại nặng trong nông sản.