Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh tiểu học là một nhiệm vụ quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay. Theo khảo sát tại trường Tiểu học Đằng Giang, quận Ngô Quyền, thành phố Hải Phòng trong năm học 2023-2024, có khoảng 61,43% học sinh lớp 2 biết về lễ hội Từ Lương Xâm – một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, gắn liền với lịch sử và truyền thống dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên, vẫn còn gần 39% học sinh chưa có nhận thức đầy đủ về lễ hội này. Lễ hội Từ Lương Xâm không chỉ là dịp tưởng nhớ công lao của Đức Vương Ngô Quyền mà còn chứa đựng nhiều giá trị văn hóa truyền thống quý báu, góp phần giáo dục lòng yêu nước, ý thức dân tộc cho thế hệ trẻ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 2 thông qua khai thác các giá trị văn hóa của lễ hội Từ Lương Xâm tại quận Hải An, thành phố Hải Phòng, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 2 trường Tiểu học Đằng Giang trong năm học 2023-2024, với dữ liệu thu thập từ khảo sát giáo viên và học sinh, cùng thực nghiệm sư phạm tại địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời góp phần hình thành và phát triển phẩm chất yêu nước cho học sinh tiểu học – nền tảng cho sự phát triển nhân cách và trách nhiệm công dân trong tương lai. Qua đó, giúp cân bằng giữa truyền thống và hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, làm nền tảng cho việc phân tích mối quan hệ giữa văn hóa truyền thống và giáo dục phẩm chất yêu nước. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết văn hóa truyền thống: Văn hóa truyền thống được hiểu là hệ thống các giá trị, niềm tin, phong tục, tập quán, nghệ thuật và lối sống được lưu truyền qua nhiều thế hệ, có tính kế thừa, cộng đồng, đa dạng và bền vững. Giá trị văn hóa truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách và lối sống của con người, đặc biệt là lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết và ý thức trách nhiệm xã hội.

  • Lý thuyết giáo dục phẩm chất yêu nước: Giáo dục phẩm chất yêu nước là quá trình có kế hoạch nhằm truyền thụ và phát triển tình yêu quê hương, đất nước, ý thức dân tộc cho học sinh thông qua các phương pháp giáo dục phù hợp. Phẩm chất yêu nước bao gồm các chức năng như tạo động lực cống hiến, bảo tồn giá trị văn hóa, xây dựng tinh thần đoàn kết, thúc đẩy sáng tạo và phát triển xã hội bền vững.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: văn hóa truyền thống, giá trị văn hóa truyền thống, phẩm chất yêu nước, giáo dục phẩm chất yêu nước, đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học, và lễ hội truyền thống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, bao gồm:

  • Phân tích tài liệu: Tổng hợp, phân tích các công trình nghiên cứu, văn bản pháp luật, chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo về giáo dục phẩm chất yêu nước và văn hóa truyền thống.

  • Điều tra xã hội học: Khảo sát nhận thức của 51 giáo viên và 70 học sinh lớp 2 trường Tiểu học Đằng Giang về giáo dục phẩm chất yêu nước thông qua các giá trị văn hóa của lễ hội Từ Lương Xâm. Bảng hỏi được thiết kế nhằm thu thập dữ liệu về nhận thức, phương pháp giảng dạy, khó khăn và nhu cầu học tập.

  • Thực nghiệm sư phạm: Thực hiện tại trường Tiểu học Đằng Giang nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp giáo dục phẩm chất yêu nước qua khai thác giá trị văn hóa lễ hội. Cỡ mẫu gồm hai lớp học với tổng số 70 học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm học sinh lớp 2.

  • Phân tích thống kê: Sử dụng các công cụ thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, so sánh tỷ lệ phần trăm, đánh giá mức độ nhận thức và hiệu quả thực nghiệm.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2023-2024, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, thực nghiệm và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về phẩm chất yêu nước và giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 2:

    • 74,51% giáo viên đánh giá phẩm chất yêu nước là rất quan trọng, 25,49% cho là quan trọng.
    • 80,39% giáo viên cho rằng giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 2 là rất quan trọng, 19,61% đánh giá quan trọng.
      Điều này cho thấy sự quan tâm cao của giáo viên đối với việc giáo dục phẩm chất yêu nước ngay từ bậc tiểu học.

  2. Phương pháp giáo dục phẩm chất yêu nước qua lễ hội Từ Lương Xâm:

    • 96,08% giáo viên tổ chức ngoại khóa tham quan di tích.
    • 90,20% tổ chức thi vẽ tranh về lễ hội.
    • 72,55% kể chuyện về di tích Từ Lương Xâm.
    • 68,63% áp dụng các trò chơi lịch sử đơn giản.
      Các phương pháp này tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận trực quan, sinh động với giá trị văn hóa và lịch sử.

  3. Khó khăn trong giáo dục phẩm chất yêu nước qua lễ hội:

    • 88,24% giáo viên gặp khó khăn do tài nguyên giáo dục hạn chế.
    • 80,39% thiếu kinh nghiệm áp dụng hoạt động thực tế.
    • 74,51% học sinh ghi nhớ chưa hiệu quả.
    • 70,59% phương pháp giảng dạy chưa phù hợp.
    • 43,14% giáo viên có hiểu biết hạn chế về lễ hội.
      Những khó khăn này ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục và cần được khắc phục.

  4. Nhận thức và nhu cầu học tập của học sinh:

    • 61,43% học sinh biết về lễ hội Từ Lương Xâm.
    • 82,86% học sinh rất mong muốn học hỏi thêm về lễ hội.
    • Phương pháp học tập yêu thích gồm: tham quan ngoại khóa (84,29%), xem phim (82,86%), trình chiếu slide (87,14%), thi vẽ tranh (67,14%), kể chuyện (61,43%).
      Học sinh có nhu cầu cao và thích các hoạt động trải nghiệm, giúp tăng cường hiệu quả giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên và học sinh đều đánh giá cao vai trò của lễ hội Từ Lương Xâm trong giáo dục phẩm chất yêu nước. Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa, thi vẽ tranh, kể chuyện và trò chơi lịch sử giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách sinh động, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi lớp 2, vốn có khả năng chú ý và trí nhớ còn hạn chế.

Tuy nhiên, khó khăn về tài nguyên giáo dục và phương pháp giảng dạy chưa phù hợp là những rào cản lớn. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trước đây về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho học sinh tiểu học, khi thiếu tài liệu và kinh nghiệm thực tiễn thường làm giảm hiệu quả giáo dục. Việc học sinh ghi nhớ chưa hiệu quả cũng phản ánh đặc điểm tâm lý nhận thức của trẻ nhỏ, đòi hỏi phương pháp giáo dục phải linh hoạt, tích cực và trải nghiệm thực tế nhiều hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của giáo viên và học sinh, bảng tổng hợp các phương pháp giáo dục và khó khăn gặp phải, giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện chính. So sánh với các nghiên cứu trong nước cho thấy việc khai thác giá trị văn hóa lễ hội truyền thống là phương pháp hiệu quả để giáo dục phẩm chất yêu nước, nhưng cần được đầu tư bài bản hơn về tài liệu và phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao kiến thức và nhận thức của giáo viên về lễ hội Từ Lương Xâm

    • Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về giá trị văn hóa và lịch sử lễ hội.
    • Thời gian: trong quý 3 năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận Hải An phối hợp với các chuyên gia văn hóa.

  2. Bổ sung và phát triển tài liệu giảng dạy phù hợp với lứa tuổi học sinh lớp 2

    • Xây dựng bộ tài liệu, sách giáo khoa, video, slide trình chiếu về lễ hội và giá trị văn hóa truyền thống.
    • Thời gian: hoàn thành trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, trường Tiểu học Đằng Giang.

  3. Thiết kế các hoạt động giáo dục trải nghiệm tích cực, phù hợp đặc điểm tâm lý học sinh

    • Tổ chức tham quan ngoại khóa, thi vẽ tranh, kể chuyện, trò chơi lịch sử đơn giản.
    • Thời gian: triển khai thường xuyên trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm, Ban giám hiệu nhà trường.

  4. Xây dựng mô hình giảng dạy mẫu và kế hoạch giáo dục phẩm chất yêu nước qua lễ hội

    • Phát triển kế hoạch bài giảng tích hợp nội dung lễ hội vào các môn học chính khóa và hoạt động ngoại khóa.
    • Thời gian: quý 4 năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn trường Tiểu học Đằng Giang.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong giáo dục phẩm chất yêu nước

    • Tổ chức các chương trình giao lưu, hội thảo, truyền thông về giá trị văn hóa truyền thống và lễ hội.
    • Thời gian: định kỳ hàng học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Ban đại diện cha mẹ học sinh, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp giáo dục phẩm chất yêu nước qua giá trị văn hóa truyền thống, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy.
    • Use case: Thiết kế bài giảng tích hợp lễ hội Từ Lương Xâm, tổ chức hoạt động ngoại khóa.

  2. Nhà quản lý giáo dục địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh tiểu học.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu giảng dạy.

  3. Chuyên gia nghiên cứu văn hóa và giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về giáo dục phẩm chất yêu nước qua văn hóa truyền thống, đặc biệt là lễ hội địa phương.
    • Use case: Phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến giáo dục giá trị văn hóa.

  4. Phụ huynh học sinh

    • Lợi ích: Hiểu được vai trò của giáo dục phẩm chất yêu nước và cách phối hợp với nhà trường để hỗ trợ con em trong học tập và phát triển nhân cách.
    • Use case: Tham gia các hoạt động giáo dục, hỗ trợ con trong việc tìm hiểu và trân trọng giá trị văn hóa truyền thống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 2?
    Giáo dục phẩm chất yêu nước từ sớm giúp hình thành nhân cách, ý thức trách nhiệm và tình cảm gắn bó với quê hương, đất nước. Lứa tuổi lớp 2 là giai đoạn trẻ bắt đầu phát triển nhận thức xã hội, dễ tiếp thu các giá trị văn hóa truyền thống qua các hoạt động trải nghiệm.

  2. Lễ hội Từ Lương Xâm có vai trò gì trong giáo dục phẩm chất yêu nước?
    Lễ hội là dịp để học sinh hiểu về lịch sử, truyền thống dân tộc, từ đó phát triển lòng tự hào và ý thức bảo vệ giá trị văn hóa. Các hoạt động lễ hội như rước kiệu, trò chơi dân gian giúp học sinh trải nghiệm thực tế, tăng cường sự gắn kết cộng đồng.

  3. Phương pháp nào hiệu quả nhất để giáo dục phẩm chất yêu nước qua lễ hội?
    Các phương pháp trải nghiệm như tham quan ngoại khóa, thi vẽ tranh, kể chuyện và trò chơi lịch sử đơn giản được học sinh yêu thích và giúp tăng cường ghi nhớ, hiểu biết sâu sắc về giá trị văn hóa.

  4. Khó khăn lớn nhất khi giáo dục phẩm chất yêu nước qua lễ hội là gì?
    Thiếu tài liệu giảng dạy phù hợp, phương pháp chưa linh hoạt và thiếu kinh nghiệm tổ chức hoạt động thực tế là những khó khăn chính. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả truyền đạt và sự hứng thú của học sinh.

  5. Làm thế nào để phụ huynh hỗ trợ giáo dục phẩm chất yêu nước cho con?
    Phụ huynh có thể phối hợp với nhà trường trong các hoạt động giáo dục, khuyến khích con tham gia các sự kiện văn hóa, tìm hiểu lịch sử địa phương và tạo môi trường gia đình nuôi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước.

Kết luận

  • Giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 2 thông qua khai thác các giá trị văn hóa của lễ hội Từ Lương Xâm là phương pháp hiệu quả, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi.
  • Nhận thức của giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của lễ hội và giáo dục phẩm chất yêu nước rất cao, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các hoạt động giáo dục.
  • Các khó khăn về tài nguyên giáo dục, phương pháp giảng dạy và kinh nghiệm thực tiễn cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả giáo dục.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như nâng cao kiến thức giáo viên, bổ sung tài liệu, thiết kế hoạt động trải nghiệm và tăng cường phối hợp nhà trường – gia đình.
  • Tiếp tục thực nghiệm và đánh giá các biện pháp trong các năm học tiếp theo nhằm hoàn thiện mô hình giáo dục phẩm chất yêu nước qua giá trị văn hóa truyền thống.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng và phát triển tài liệu giảng dạy để nâng cao chất lượng giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh tiểu học.