Luận văn thạc sĩ về giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm trong dạy học môn hóa học

• Tác giả: Lê Thị Huyền
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Xuân Trường
• Trường học: Đại Học Huế
• Chuyên ngành: Giáo Dục Học
• Đề tài: Luận Văn Thạc Sỹ Giáo Dục Học Một Số Biện Pháp Giáo Dục Môi Trường Và Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm Trong Dạy Học Môn Hóa Học Ở Trung Học Phổ Thông
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Huế

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỀN
• 1.1. TỔNG QUAN VỀ MÔI TRƯỜNG VÀ VỆ SINH AN TOÀN THỰC PHẨM

I. Giới thiệu chung về luận văn

Luận văn thạc sĩ giáo dục học của Lê Thị Huyền tập trung vào việc nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm trong dạy học môn hóa học ở trường trung học phổ thông. Mục tiêu chính của nghiên cứu này là nâng cao nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của môi trường và an toàn thực phẩm thông qua việc tích hợp các nội dung này vào chương trình giảng dạy hóa học. Luận văn này không chỉ nhằm mục đích cung cấp kiến thức mà còn khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường và đảm bảo an toàn thực phẩm trong cuộc sống hàng ngày.

1.1. Tầm quan trọng của giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm

Giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm là những vấn đề cấp thiết trong bối cảnh hiện nay, khi mà ô nhiễm môi trường và thực phẩm không an toàn đang trở thành những thách thức lớn. Luận văn khẳng định rằng việc giáo dục học sinh về những vấn đề này không chỉ giúp nâng cao nhận thức mà còn hình thành thói quen và kỹ năng sống an toàn cho các em. Theo đó, việc tích hợp các nội dung này vào môn hóa học sẽ giúp học sinh hiểu rõ hơn về các phản ứng hóa học liên quan đến môi trường và thực phẩm, từ đó tạo ra những hành động cụ thể nhằm bảo vệ sức khỏe và môi trường xung quanh.

II. Các biện pháp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm

Luận văn đề xuất một số biện pháp giáo dục cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy về môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm trong môn hóa học. Các biện pháp này bao gồm việc lồng ghép nội dung giáo dục môi trường vào chương trình giảng dạy, tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm, và sử dụng phương pháp dạy học tích cực để khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động này. Việc lồng ghép nội dung giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm vào các bài học hóa học không chỉ giúp học sinh có cái nhìn tổng quát hơn về mối liên hệ giữa hóa học và thực tiễn cuộc sống mà còn tạo điều kiện cho các em thực hành và trải nghiệm thực tế.

2.1. Lồng ghép nội dung giáo dục môi trường vào chương trình giảng dạy

Lồng ghép nội dung giáo dục môi trường vào chương trình giảng dạy môn hóa học là một trong những biện pháp quan trọng. Các giáo viên có thể sử dụng các chủ đề như phản ứng hóa học trong xử lý chất thải, hoặc các quá trình hóa học trong sản xuất thực phẩm để minh họa cho học sinh thấy được tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm. Việc này không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn khuyến khích các em suy nghĩ và hành động tích cực trong việc bảo vệ môi trường.

2.2. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa

Tổ chức các hoạt động ngoại khóa liên quan đến bảo vệ môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm cũng là một biện pháp hiệu quả. Các hoạt động như tham quan các cơ sở sản xuất thực phẩm an toàn, hoặc tham gia vào các chiến dịch bảo vệ môi trường sẽ giúp học sinh có những trải nghiệm thực tế và hiểu rõ hơn về các vấn đề này. Qua đó, học sinh có thể áp dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn, từ đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm trong cuộc sống hàng ngày.

III. Đánh giá và ứng dụng thực tiễn

Luận văn đã tiến hành đánh giá các biện pháp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm thông qua thực nghiệm tại một số trường trung học phổ thông. Kết quả cho thấy rằng việc áp dụng các biện pháp này đã giúp nâng cao nhận thức của học sinh về tầm quan trọng của môi trường và an toàn thực phẩm. Học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn chủ động tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, qua đó góp phần vào việc xây dựng một cộng đồng sống xanh và an toàn hơn.

3.1. Kết quả thực nghiệm

Kết quả thực nghiệm cho thấy rằng sau khi áp dụng các biện pháp giáo dục, mức độ nhận thức của học sinh về môi trường và an toàn thực phẩm đã được cải thiện đáng kể. Các em đã có những thay đổi tích cực trong hành vi, như tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường tại trường và gia đình. Điều này chứng tỏ rằng việc giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm là rất cần thiết và có thể mang lại hiệu quả cao khi được thực hiện một cách đồng bộ và sáng tạo.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội hiện nay, ngành Hóa học đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống con người. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng kéo theo những tác động tiêu cực đến môi trường và an toàn thực phẩm, gây ra các vấn đề nghiêm trọng như ô nhiễm không khí, đất, nước và ngộ độc thực phẩm. Tại Việt Nam, mặc dù đã có nhiều chính sách và pháp luật về bảo vệ môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm, việc giáo dục các nội dung này trong trường phổ thông còn nhiều hạn chế. Theo điều tra thực trạng tại một số trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế, chỉ khoảng 50% giáo viên thường xuyên sử dụng bài tập Hóa học có nội dung liên quan đến giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm, trong khi 90% học sinh thể hiện thái độ tích cực và hứng thú với các nội dung này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và áp dụng một số biện pháp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm trong dạy học môn Hóa học ở trường trung học phổ thông, qua đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm cho học sinh. Nghiên cứu tập trung vào chương trình Hóa học THPT, thực hiện trong học kỳ II năm học 2015-2016 tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp nguồn tư liệu có hệ thống, xây dựng hệ thống bài tập tích hợp nội dung giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm, đồng thời thiết kế giáo án phù hợp giúp giáo viên dễ dàng lồng ghép các nội dung này vào giảng dạy, góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực tư duy của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết giáo dục tích hợp: Tích hợp kiến thức môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm vào chương trình Hóa học nhằm tạo thành một thể thống nhất, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. Dạy học tích hợp được hiểu là việc sử dụng phương pháp dạy học để thực hiện nội dung tích hợp trong chương trình theo mức độ liên hệ hoặc toàn phần, giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, hành động và giải quyết vấn đề.

• Lý thuyết về giáo dục môi trường và an toàn thực phẩm: Môi trường được định nghĩa là tổng thể các yếu tố tự nhiên và nhân tạo ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của sinh vật. An toàn thực phẩm là khả năng không gây ngộ độc cho con người, bao gồm các yếu tố sinh học, hóa học và vật lý. Giáo dục môi trường và an toàn thực phẩm nhằm hình thành ý thức bảo vệ môi trường và sử dụng thực phẩm an toàn, bền vững.

• Lý thuyết về bài tập Hóa học và trắc nghiệm khách quan: Bài tập Hóa học không chỉ giúp củng cố kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Trắc nghiệm khách quan được sử dụng để đánh giá kết quả học tập một cách khách quan, hiệu quả, phù hợp với kiểm tra diện rộng.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường, an toàn thực phẩm, giáo dục tích hợp, bài tập Hóa học, trắc nghiệm khách quan, ô nhiễm môi trường, ngộ độc thực phẩm.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Tài liệu lý luận, sách giáo khoa Hóa học THPT, các bài báo khoa học, báo cáo ngành, kết quả điều tra thực trạng tại các trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế, ý kiến chuyên gia và giáo viên.

• Phương pháp phân tích: Phân tích và tổng hợp tài liệu, phân loại hệ thống bài tập, thiết kế giáo án tích hợp nội dung giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm.

• Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm tại 4 lớp thuộc 2 trường THPT (THPT Thừa Lưu và THPT Nguyễn Đình Chiểu) với tổng số 157 học sinh (86 học sinh lớp thực nghiệm, 71 học sinh lớp đối chứng). Lớp thực nghiệm được áp dụng hệ thống bài tập và giáo án tích hợp, lớp đối chứng dạy theo phương pháp truyền thống.

• Phương pháp kiểm tra và xử lý số liệu: Kiểm tra kết quả học tập sau thực nghiệm bằng bài kiểm tra 45 phút với các câu hỏi trắc nghiệm và tự luận, đánh giá mức độ tiếp thu kiến thức và vận dụng. Sử dụng thống kê mô tả (trung bình cộng, độ lệch chuẩn, hệ số biến thiên), phân phối tần suất, đồ thị luỹ tích và phép thử Student để đánh giá mức độ tin cậy kết quả.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu và xây dựng lý luận, thiết kế bài tập và giáo án (2014-2015), thực nghiệm sư phạm và thu thập dữ liệu (học kỳ II năm học 2015-2016), phân tích và báo cáo kết quả (2016).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng sử dụng bài tập tích hợp: Qua điều tra tại các trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế, 50% giáo viên thường xuyên sử dụng bài tập Hóa học có nội dung liên quan đến giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm, 40% sử dụng thỉnh thoảng, 10% ít khi hoặc không bao giờ sử dụng. 100% giáo viên và học sinh đều cho rằng việc sử dụng bài tập này là cần thiết.

2. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Điểm trung bình kiểm tra sau thực nghiệm của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng (ví dụ: lớp thực nghiệm THPT Thừa Lưu đạt trung bình 6,58 điểm, lớp đối chứng 5,84 điểm; lớp thực nghiệm THPT Nguyễn Đình Chiểu đạt 6,06 điểm, lớp đối chứng 5,17 điểm). Hệ số biến thiên của lớp thực nghiệm thấp hơn lớp đối chứng, cho thấy chất lượng học tập đồng đều hơn.

3. Phản hồi của giáo viên và học sinh: 90% học sinh thể hiện thái độ tích cực, hứng thú với các bài tập có nội dung liên quan đến môi trường và an toàn thực phẩm. Giáo viên đánh giá cao tính hiệu quả của hệ thống bài tập và giáo án tích hợp, tuy nhiên cũng phản ánh việc tìm kiếm và xây dựng nguồn tư liệu mất nhiều thời gian.

4. Tác động đến nhận thức và kỹ năng: Hệ thống bài tập và giáo án tích hợp giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm, đồng thời tăng hứng thú học tập môn Hóa học.

Thảo luận kết quả

Kết quả thực nghiệm cho thấy việc tích hợp nội dung giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm vào dạy học môn Hóa học có tác động tích cực đến chất lượng học tập và nhận thức của học sinh. So với lớp đối chứng, lớp thực nghiệm có điểm trung bình cao hơn và sự phân bố điểm đồng đều hơn, chứng tỏ phương pháp tích hợp giúp học sinh tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm dạy học tích hợp giúp học sinh liên hệ kiến thức với thực tiễn, phát triển năng lực toàn diện. Việc sử dụng bài tập có nội dung thực tiễn kích thích sự hứng thú và tư duy phản biện của học sinh, đồng thời góp phần hình thành thái độ tích cực về bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ luỹ tích điểm kiểm tra, bảng phân phối tần suất điểm và biểu đồ so sánh hệ số biến thiên giữa các lớp, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt về chất lượng học tập.

Tuy nhiên, việc xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập tích hợp đòi hỏi giáo viên phải đầu tư thời gian và công sức trong việc tìm kiếm, biên soạn tài liệu, điều này là thách thức cần được hỗ trợ từ nhà trường và các cơ quan quản lý giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và tập huấn giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học tích hợp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm trong môn Hóa học, giúp giáo viên nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng thiết kế bài giảng, bài tập tích hợp. Thời gian: hàng năm; Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học sư phạm.

2. Phát triển và cung cấp nguồn tư liệu phong phú: Xây dựng thư viện tài liệu điện tử và in ấn về giáo dục môi trường, an toàn thực phẩm tích hợp trong chương trình Hóa học, giúp giáo viên dễ dàng truy cập và sử dụng. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các tổ chức nghiên cứu.

3. Xây dựng hệ thống bài tập và giáo án mẫu: Tiếp tục phát triển hệ thống bài tập đa dạng, phong phú, phù hợp với từng khối lớp và chương trình, đồng thời thiết kế các giáo án mẫu tích hợp nội dung giáo dục môi trường và an toàn thực phẩm để giáo viên tham khảo. Thời gian: liên tục; Chủ thể thực hiện: các nhóm nghiên cứu, tổ chuyên môn.

4. Tăng cường hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm thực tế: Tổ chức các hoạt động tham quan, câu lạc bộ, chiến dịch bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành cho học sinh. Thời gian: định kỳ hàng năm; Chủ thể thực hiện: nhà trường, các tổ chức xã hội.

5. Hỗ trợ về cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đầu tư trang thiết bị, phòng thí nghiệm, tài liệu hỗ trợ để giáo viên có điều kiện áp dụng các biện pháp giáo dục tích hợp hiệu quả. Thời gian: dài hạn; Chủ thể thực hiện: các cấp quản lý giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên môn Hóa học THPT: Nắm bắt các biện pháp tích hợp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm vào giảng dạy, nâng cao hiệu quả bài giảng và phát triển năng lực học sinh.

2. Nhà quản lý giáo dục và chuyên viên đào tạo: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu giảng dạy phù hợp với xu hướng giáo dục tích hợp.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Hóa học: Học hỏi phương pháp nghiên cứu, thiết kế bài tập và giáo án tích hợp, áp dụng vào công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học.

4. Các tổ chức, cá nhân quan tâm đến giáo dục môi trường và an toàn thực phẩm: Tìm hiểu cách thức lồng ghép nội dung giáo dục vào chương trình phổ thông, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao cần tích hợp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm vào môn Hóa học?
   Việc tích hợp giúp học sinh hiểu rõ mối liên hệ giữa kiến thức Hóa học và thực tiễn cuộc sống, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và an toàn thực phẩm, đồng thời phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề. Ví dụ, học sinh học về các hợp chất clo sẽ hiểu tác hại và cách xử lý khí clo trong môi trường.

2. Hệ thống bài tập tích hợp có ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả học tập của học sinh?
   Hệ thống bài tập phong phú, đa dạng và liên quan thực tiễn giúp học sinh hứng thú hơn, vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực tế, từ đó nâng cao điểm số và phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo. Thực nghiệm cho thấy lớp sử dụng bài tập tích hợp có điểm trung bình cao hơn 10-15% so với lớp đối chứng.

3. Làm thế nào để giáo viên có thể xây dựng bài tập tích hợp hiệu quả?
   Giáo viên cần nghiên cứu kỹ chương trình Hóa học, tìm kiếm tài liệu liên quan đến môi trường và an toàn thực phẩm, lựa chọn nội dung phù hợp, đảm bảo tính chính xác và hấp dẫn. Việc tham khảo ý kiến chuyên gia và đồng nghiệp cũng giúp hoàn thiện bài tập.

4. Có những khó khăn gì khi áp dụng biện pháp giáo dục tích hợp trong dạy học?
   Khó khăn chính là thời gian và công sức tìm kiếm, biên soạn tài liệu, bài tập phù hợp; áp lực chương trình thi cử; hạn chế về cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ; cũng như sự chưa quen thuộc của giáo viên với phương pháp tích hợp.

5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của việc tích hợp giáo dục môi trường và an toàn thực phẩm?
   Có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra kiến thức, thái độ và kỹ năng của học sinh, phản hồi của giáo viên và học sinh, cũng như quan sát sự thay đổi trong nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường. Phương pháp thống kê và phân tích số liệu kiểm tra giúp xác định mức độ hiệu quả một cách khách quan.

Kết luận

• Đã xây dựng và áp dụng thành công hệ thống bài tập và giáo án tích hợp giáo dục môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm trong dạy học môn Hóa học THPT.
• Thực nghiệm sư phạm tại 4 lớp thuộc 2 trường THPT cho thấy lớp thực nghiệm có kết quả học tập và nhận thức tích cực hơn so với lớp đối chứng.
• Học sinh phát triển tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề và có ý thức bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm rõ rệt.
• Giáo viên đánh giá cao tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp, đồng thời đề xuất cần có thêm hỗ trợ về tài liệu và tập huấn.
• Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên tiếp tục triển khai, hoàn thiện và nhân rộng các biện pháp này nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và giáo viên nên bắt đầu áp dụng hệ thống bài tập và giáo án tích hợp, đồng thời tham gia các khóa tập huấn để nâng cao năng lực. Các nhà quản lý giáo dục cần hỗ trợ về tài liệu và cơ sở vật chất để tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai rộng rãi.

Hãy cùng chung tay xây dựng môi trường học tập tích cực, góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng qua từng bài học Hóa học!