Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2021, hoạt động giám đốc thẩm vụ án hành chính tại các Tòa án nhân dân cấp cao (TANDCC) đã trở thành một thủ tục tố tụng đặc biệt quan trọng nhằm xét lại các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị do phát hiện sai sót hoặc vi phạm pháp luật. Theo số liệu thống kê, TANDCC tại Hà Nội, Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh đã tiếp nhận và giải quyết hàng nghìn đơn đề nghị giám đốc thẩm, trong đó tỷ lệ giải quyết án giám đốc thẩm đạt từ 41% đến hơn 80% tùy từng địa phương. Tuy nhiên, số lượng vụ án hành chính giám đốc thẩm có xu hướng giảm dần, phản ánh sự chuyển dịch thẩm quyền và những khó khăn trong công tác giải quyết.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc làm rõ các khái niệm, đặc điểm, căn cứ pháp lý và thực trạng áp dụng thủ tục giám đốc thẩm vụ án hành chính tại TANDCC, đồng thời phân tích những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân dẫn đến các khó khăn trong quá trình giải quyết. Mục tiêu cụ thể là đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính và nâng cao hiệu quả xét xử giám đốc thẩm tại các TANDCC trên phạm vi toàn quốc, trong khoảng thời gian từ 2016 đến 2021.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, góp phần nâng cao chất lượng xét xử, củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Các chỉ số như tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm vượt chỉ tiêu Quốc hội giao (trên 60%) tại một số TANDCC cho thấy hiệu quả bước đầu của thủ tục này, đồng thời cũng phản ánh nhu cầu cấp thiết phải khắc phục những tồn tại để nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác giám đốc thẩm.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về tố tụng hành chính, đặc biệt là các quy định của Luật Tố tụng hành chính năm 2015 và Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về thủ tục giám đốc thẩm: Giám đốc thẩm là thủ tục đặc biệt nhằm xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật khi có căn cứ kháng nghị, nhằm phát hiện và khắc phục sai sót trong xét xử, bảo đảm tính hợp pháp và công bằng trong tố tụng hành chính.

  • Lý thuyết về tổ chức hệ thống tòa án: Phân cấp và phân quyền xét xử giữa các cấp tòa án, trong đó TANDCC giữ vai trò xét xử giám đốc thẩm các vụ án hành chính thuộc phạm vi lãnh thổ được phân công.

Các khái niệm chính bao gồm: giám đốc thẩm, vụ án hành chính, thẩm quyền giám đốc thẩm, căn cứ kháng nghị, thẩm quyền của Hội đồng giám đốc thẩm, và hiệu lực pháp luật của quyết định giám đốc thẩm. Luận văn cũng tham khảo các mô hình tố tụng hành chính của các nước thuộc hệ thống Civil law để so sánh và làm rõ đặc điểm của thủ tục giám đốc thẩm tại Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận biện chứng duy vật kết hợp với các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Phân tích, thống kê, so sánh, tổng hợp: Phân tích các quy định pháp luật hiện hành, so sánh với các quy định trước đây và thực tiễn áp dụng tại các TANDCC.

  • Nghiên cứu điển hình: Khảo sát một số vụ án hành chính giám đốc thẩm tiêu biểu để làm rõ các vấn đề pháp lý và thực tiễn.

  • Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến của các chuyên gia pháp lý, thẩm phán và cán bộ TANDCC để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Điều tra xã hội học: Thu thập quan điểm của những người trực tiếp làm công tác giám đốc thẩm tại các TANDCC thông qua khảo sát và phỏng vấn.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm hồ sơ vụ án, báo cáo công tác của TANDCC, văn bản pháp luật, các quyết định giám đốc thẩm, và tài liệu nghiên cứu khoa học liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các vụ án hành chính giám đốc thẩm được thụ lý và giải quyết tại TANDCC trong giai đoạn 2016-2021, với số lượng đơn đề nghị giám đốc thẩm lên đến hàng nghìn vụ. Phương pháp phân tích được lựa chọn nhằm đảm bảo tính khách quan, toàn diện và khả năng áp dụng thực tiễn cao.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm tại TANDCC đạt mức trung bình từ 41% đến 82%: TANDCC tại Đà Nẵng đạt tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm là 47,76%, tỷ lệ giải quyết án giám đốc thẩm đạt 82%. TANDCC tại TP. Hồ Chí Minh giải quyết 41,38% đơn đề nghị và 65% án giám đốc thẩm. TANDCC tại Hà Nội vượt chỉ tiêu Quốc hội giao với tỷ lệ giải quyết trên 70%.

  2. Số lượng vụ án hành chính giám đốc thẩm có xu hướng giảm dần từ năm 2020: Mặc dù số lượng đơn đề nghị giám đốc thẩm giảm, nhưng không phản ánh việc bản án sơ thẩm, phúc thẩm đã đảm bảo quyền lợi đương sự mà do sự chuyển giao thẩm quyền xét xử lên TANDTC.

  3. Công tác tiếp nhận, phân loại và thụ lý đơn đề nghị giám đốc thẩm còn nhiều bất cập: Quy trình tiếp nhận và phân loại đơn chưa khoa học dẫn đến tồn đọng hồ sơ lớn, tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm thấp, ví dụ TANDCC TP. Hồ Chí Minh năm 2018 chỉ giải quyết được 23% đơn đề nghị.

  4. Hạn chế về nhân lực và tổ chức công tác giám đốc thẩm: Số lượng thẩm phán và thẩm tra viên tại các TANDCC còn thiếu, việc thành lập tổ thẩm phán giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm chỉ mang tính hình thức, quy trình xét duyệt kéo dài, ảnh hưởng đến tiến độ giải quyết.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do sự chuyển giao thẩm quyền xét xử giám đốc thẩm từ TANDTC sang TANDCC chưa đồng bộ về nguồn lực và quy trình làm việc. Việc thiếu nhân sự chuyên trách và quy trình xét duyệt phức tạp làm giảm hiệu quả giải quyết án. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định về khó khăn trong công tác giám đốc thẩm tại các tòa án cấp cao, đồng thời phản ánh nhu cầu cấp thiết phải hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực thi.

Việc quy định thẩm quyền sửa án giám đốc thẩm của Hội đồng giám đốc thẩm là bước tiến quan trọng nhằm rút ngắn thời gian giải quyết vụ án, tuy nhiên cũng phát sinh vấn đề về tính công khai và quyền tranh tụng của đương sự khi không được tham gia đầy đủ trong phiên tòa giám đốc thẩm. Các ví dụ điển hình cho thấy việc sửa án có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên liên quan mà không có sự tham gia trực tiếp của họ, gây tranh cãi về tính minh bạch và công bằng.

Ngoài ra, sự chồng chéo thẩm quyền xét xử giữa án hành chính và dân sự trong các tranh chấp đất đai cũng là một thách thức lớn, làm phức tạp quá trình giải quyết và ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành pháp luật. Các số liệu thống kê và ví dụ thực tế cho thấy cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cơ quan tư pháp để giải quyết triệt để các tranh chấp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm theo năm và theo địa phương, bảng so sánh các tồn tại và nguyên nhân, cũng như sơ đồ quy trình giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm để minh họa các điểm nghẽn trong công tác tổ chức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nguồn nhân lực chuyên trách cho công tác giám đốc thẩm tại TANDCC: Cần bổ sung biên chế thẩm phán và thẩm tra viên chuyên trách, đồng thời đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng xử lý hồ sơ giám đốc thẩm. Mục tiêu đạt tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm trên 70% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: TANDTC phối hợp với Bộ Tư pháp.

  2. Hoàn thiện quy trình tiếp nhận, phân loại và thụ lý đơn đề nghị giám đốc thẩm: Xây dựng quy trình chuẩn, áp dụng công nghệ thông tin để quản lý hồ sơ, giảm thiểu tồn đọng và tăng tính minh bạch. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Cải cách tư pháp và các TANDCC.

  3. Rà soát, sửa đổi quy định pháp luật về quyền và nghĩa vụ của đương sự trong thủ tục giám đốc thẩm: Bổ sung quy định về quyền khiếu nại quyết định kháng nghị giám đốc thẩm, đảm bảo quyền tranh tụng, minh bạch trong phiên tòa giám đốc thẩm. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tư pháp trong giải quyết tranh chấp đất đai: Thiết lập cơ chế phối hợp giữa tòa án hành chính và dân sự để tránh chồng chéo thẩm quyền, đảm bảo giải quyết vụ án nhanh chóng, hiệu quả. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: TANDTC, Viện kiểm sát, Bộ Tư pháp.

  5. Đẩy mạnh công tác tổng kết, xây dựng án lệ và đào tạo chuyên môn: Tổ chức các hội thảo, tập huấn chuyên sâu về giám đốc thẩm vụ án hành chính, xây dựng án lệ để hướng dẫn thống nhất áp dụng pháp luật. Chủ thể thực hiện: TANDTC, các trường đại học luật. Thời gian liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Thẩm phán và cán bộ TANDCC: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về thủ tục giám đốc thẩm, cải thiện kỹ năng xét xử và quản lý hồ sơ, từ đó nâng cao chất lượng giải quyết án hành chính.

  2. Luật sư và chuyên gia pháp lý: Cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để tư vấn, bảo vệ quyền lợi cho đương sự trong các vụ án hành chính giám đốc thẩm.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật: Tài liệu tham khảo quan trọng để phát triển nghiên cứu chuyên sâu về tố tụng hành chính và cải cách tư pháp.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật tố tụng hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền công dân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám đốc thẩm vụ án hành chính là gì?
    Giám đốc thẩm là thủ tục đặc biệt nhằm xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án cấp dưới khi có căn cứ kháng nghị theo quy định pháp luật, nhằm phát hiện và khắc phục sai sót trong xét xử.

  2. Ai có thẩm quyền kháng nghị giám đốc thẩm?
    Người có thẩm quyền gồm Chánh án TANDCC, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp cao đối với bản án, quyết định của Tòa án cấp tỉnh, huyện thuộc phạm vi lãnh thổ.

  3. Thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm là bao lâu?
    Theo Luật Tố tụng hành chính năm 2015, thời hạn kháng nghị là 03 năm kể từ ngày bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật.

  4. Tại sao tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do thiếu nhân lực chuyên trách, quy trình xét duyệt phức tạp, tồn đọng hồ sơ lớn và sự chuyển giao thẩm quyền chưa đồng bộ.

  5. Quyền của đương sự trong thủ tục giám đốc thẩm được bảo đảm như thế nào?
    Đương sự có quyền đề nghị, cung cấp tài liệu, chứng cứ và được triệu tập tham gia phiên tòa khi cần thiết, tuy nhiên thủ tục giám đốc thẩm không bắt buộc mở công khai và đương sự không phải lúc nào cũng có mặt.

Kết luận

  • Giám đốc thẩm vụ án hành chính tại TANDCC là thủ tục tố tụng đặc biệt nhằm xét lại bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật khi có căn cứ kháng nghị, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.
  • Thực trạng giải quyết án giám đốc thẩm tại các TANDCC từ 2016 đến 2021 cho thấy tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị dao động từ 41% đến trên 80%, tuy nhiên vẫn còn nhiều tồn tại về nhân lực, quy trình và pháp luật.
  • Các hạn chế bao gồm quy trình tiếp nhận đơn chưa khoa học, thiếu nhân sự chuyên trách, quy định pháp luật chưa đầy đủ về quyền khiếu nại quyết định kháng nghị và sự chồng chéo thẩm quyền xét xử.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường nhân lực, hoàn thiện quy trình, sửa đổi pháp luật về quyền đương sự, tăng cường phối hợp liên ngành và đẩy mạnh đào tạo, xây dựng án lệ.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu để hoàn thiện thủ tục giám đốc thẩm phù hợp với thực tiễn phát triển của hệ thống tư pháp Việt Nam.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả giám đốc thẩm vụ án hành chính tại TANDCC, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vững mạnh!