I. Cơ sở lý luận về dạy học giải quyết vấn đề DHGQVĐ và phát triển năng lực học sinh
Đề tài tập trung vào việc áp dụng [dạy học giải quyết vấn đề] (Salient Keyword, Salient LSI keyword) trong giảng dạy chương [dòng điện trong các môi trường] (Semantic LSI keyword, Salient Entity) Vật lý 11. Tài liệu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học, chuyển từ truyền thụ một chiều sang hướng phát triển năng lực tư duy sáng tạo của học sinh. Điều này phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục của Việt Nam, như được nêu trong Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học…”. Tài liệu đề cập đến việc sử dụng [DHGQVĐ] như một phương pháp tích cực, giúp học sinh chủ động tìm tòi, giải quyết vấn đề, từ đó phát triển năng lực [giải quyết vấn đề] (Close Entity) và khả năng tư duy sáng tạo. [Vật lý 11] (Semantic Entity) được chọn làm đối tượng nghiên cứu vì nội dung kiến thức chương [dòng điện] (Close Entity) có nhiều ứng dụng thực tiễn, thu hút sự hứng thú của học sinh.
1.1 Khái niệm và đặc trưng của DHGQVĐ
Tài liệu định nghĩa [dạy học giải quyết vấn đề] (Salient LSI keyword) là phương pháp hướng người học vào những vấn đề nhận thức, kích thích họ tự giác tìm kiếm giải pháp. Quá trình này đòi hỏi sự kết hợp nhiều phương pháp, chứ không chỉ đơn thuần một phương pháp. Tác giả nhấn mạnh vai trò trung tâm của việc tạo ra tình huống có vấn đề. [DHGQVĐ] dựa trên nguyên tắc hoạt động nhận thức - học tập tìm kiếm, giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn hiểu được quá trình thu nhận kiến thức đó. Mục tiêu là phát triển tính tích cực nhận thức và khả năng sáng tạo. Ba đặc trưng cơ bản của [DHGQVĐ] được nêu ra: Bài toán nhận thức có mâu thuẫn; người học tự giác giải quyết vấn đề; người học tự chiếm lĩnh kiến thức và cách thức giải quyết, từ đó có được niềm vui nhận thức sáng tạo. Điều này phù hợp với [phương pháp dạy học tích cực] (Semantic Entity) hiện đại.
1.2 Các pha của tiến trình DHGQVĐ
Tiến trình [DHGQVĐ] được chia thành ba pha chính. Pha 1: Chuyển giao nhiệm vụ, tạo bất ổn tri thức, phát biểu vấn đề. Giáo viên giao nhiệm vụ, giúp học sinh nhận ra khó khăn và chính thức diễn đạt vấn đề. Pha 2: Học sinh hành động độc lập, tích cực, trao đổi, tìm tòi giải pháp. Học sinh tự tìm giải pháp, trao đổi nhóm, nhận được sự hướng dẫn cần thiết từ giáo viên. Pha 3: Tranh luận, thể chế hoá, vận dụng tri thức mới. Học sinh tranh luận, bảo vệ kết quả, giáo viên bổ sung, chính xác hoá kiến thức mới. Mô hình này mô phỏng tiến trình xây dựng kiến thức trong nghiên cứu khoa học, giúp học sinh hiểu sâu kiến thức và phát triển năng lực sáng tạo. Phương pháp dạy học nhóm được đề xuất như hình thức phù hợp với [DHGQVĐ].
1.3 Mức độ và hình thức hoạt động nhóm trong DHGQVĐ
Tài liệu phân chia [DHGQVĐ] thành bốn mức độ, từ độc lập giải quyết vấn đề đến giáo viên thuyết trình, phát hiện và giải quyết vấn đề. Mỗi mức độ phản ánh sự khác nhau về vai trò của giáo viên và học sinh trong quá trình giải quyết vấn đề. [Hoạt động nhóm] (Salient Entity) được xem là hình thức tối ưu cho [DHGQVĐ]. Tác giả nhấn mạnh 5 nguyên tắc của hoạt động nhóm: phụ thuộc tích cực, trách nhiệm cá nhân, tương tác tích cực trực tiếp, kỹ năng xã hội và đánh giá rút kinh nghiệm. Điều này đảm bảo sự hiệu quả và tính bền vững của phương pháp dạy học này. Việc áp dụng linh hoạt các mức độ và hình thức hoạt động nhóm sẽ giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp cho phù hợp với năng lực của từng học sinh và từng bài học cụ thể trong chương [dòng điện] (Close Entity).
