## Tổng quan nghiên cứu

Tại Việt Nam, tỷ lệ tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán vẫn còn cao so với mức trung bình thế giới, mặc dù đã có sự giảm mạnh trong những năm gần đây. Tiền mặt vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong các giao dịch của khu vực công, doanh nghiệp và dân cư, đặc biệt tại các địa phương như TP. Cần Thơ. Nguyên nhân chủ yếu là do thói quen sử dụng tiền mặt, tâm lý ngại công nghệ mới và hạn chế về cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin của các ngân hàng thương mại. Hệ thống quản lý thuế chưa phát triển cũng khiến nhiều cá nhân, doanh nghiệp ưu tiên thanh toán tiền mặt để tránh kiểm soát thuế.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) của khách hàng cá nhân tại Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam (VietinBank) Chi nhánh Cần Thơ trong giai đoạn 2013-06/2016, từ đó đề xuất các giải pháp thúc đẩy hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khách hàng cá nhân sử dụng các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt như chuyển khoản, séc, thẻ ATM, thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ tại VietinBank Cần Thơ và 8 phòng giao dịch trực thuộc.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tỷ lệ sử dụng dịch vụ ngân hàng điện tử, giảm tỷ trọng tiền mặt trong lưu thông, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế số và hiện đại hóa hệ thống thanh toán tại địa phương. Các chỉ số như số lượng tài khoản cá nhân tăng gần gấp đôi từ 4.842 tài khoản năm 2015 lên 8.050 tài khoản vào giữa năm 2016, cùng với doanh số giao dịch qua tài khoản đạt khoảng 1.302 tỷ đồng năm 2015, phản ánh tiềm năng phát triển của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại VietinBank Cần Thơ.

---

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Thuyết hành động hợp lý (Theory of Reasoned Action - TRA):** Mô hình này giải thích hành vi tiêu dùng dựa trên thái độ và chuẩn chủ quan, trong đó thái độ được hình thành từ nhận thức về các thuộc tính sản phẩm và chuẩn chủ quan phản ánh ảnh hưởng của người thân, bạn bè đến quyết định của cá nhân.

- **Thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior - TPB):** Mở rộng từ TRA, TPB bổ sung yếu tố kiểm soát hành vi cảm nhận, phản ánh mức độ dễ dàng hay khó khăn khi thực hiện hành vi, từ đó dự báo chính xác hơn ý định và hành vi thực tế của người tiêu dùng.

- **Mô hình chấp nhận công nghệ (Technology Acceptance Model - TAM):** Mô hình này tập trung vào sự hữu ích cảm nhận và sự dễ sử dụng cảm nhận của công nghệ, ảnh hưởng đến thái độ và ý định sử dụng dịch vụ công nghệ mới như thanh toán không dùng tiền mặt.

Các khái niệm chính bao gồm: thanh toán không dùng tiền mặt, thái độ tiêu dùng, chuẩn chủ quan, kiểm soát hành vi cảm nhận, sự hữu ích và dễ sử dụng của dịch vụ.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Số liệu thống kê kinh tế theo chuỗi thời gian từ năm 2013 đến tháng 06/2016 của VietinBank Chi nhánh Cần Thơ; khảo sát ý kiến khách hàng cá nhân sử dụng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại chi nhánh và 8 phòng giao dịch trực thuộc.

- **Phương pháp phân tích:** Phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng sử dụng dịch vụ; phân tích nhân tố để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch vụ; sử dụng phần mềm SPSS để xử lý dữ liệu khảo sát.

- **Cỡ mẫu và chọn mẫu:** Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp thuận tiện, bao gồm các khách hàng cá nhân đang sử dụng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt tại VietinBank Cần Thơ.

- **Timeline nghiên cứu:** Phân tích số liệu từ năm 2013 đến giữa năm 2016, khảo sát thực hiện trong năm 2016.

---

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tăng trưởng số lượng tài khoản cá nhân:** Số lượng tài khoản cá nhân tại VietinBank Cần Thơ tăng từ 4.040 tài khoản năm 2013 lên 8.050 tài khoản vào giữa năm 2016, tương đương tăng gần 100% trong 3,5 năm.

- **Doanh số giao dịch qua tài khoản:** Doanh số giao dịch qua tài khoản cá nhân đạt khoảng 1.302 tỷ đồng năm 2015, trong đó lệnh chi chiếm phần lớn với 1.120 tỷ đồng, séc chiếm tỷ lệ nhỏ hơn nhưng có xu hướng tăng.

- **Phát triển dịch vụ thẻ:** Số lượng thẻ phát hành và doanh số thanh toán qua thẻ tăng đều qua các năm, với đa dạng sản phẩm thẻ như thẻ ATM, thẻ tín dụng quốc tế, thẻ ghi nợ quốc tế và thẻ đồng thương hiệu.

- **Trang bị hạ tầng công nghệ:** VietinBank Cần Thơ đã lắp đặt hơn 60.760 máy ATM và POS, cùng với khoảng 133.200 đơn vị chấp nhận thẻ trên toàn quốc, tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng sử dụng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự tăng trưởng là do chính sách ưu đãi phí, lãi suất cạnh tranh, cải tiến dịch vụ và mở rộng mạng lưới điểm giao dịch. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại các thành phố lớn và các ngân hàng thương mại hàng đầu.

Tuy nhiên, thói quen sử dụng tiền mặt vẫn còn phổ biến tại địa bàn Cần Thơ do tâm lý ngại công nghệ và hạn chế về nhận thức dịch vụ. Các số liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng tài khoản, doanh số giao dịch qua tài khoản và biểu đồ phân bố các hình thức thanh toán được sử dụng.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của các nhân tố như nhận thức tâm lý, đặc điểm cá nhân, dịch vụ ngân hàng, cơ sở hạ tầng công nghệ và thông tin tuyên truyền trong việc thúc đẩy sử dụng thanh toán không dùng tiền mặt.

---

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường tuyên truyền và đào tạo:** Đẩy mạnh các chương trình truyền thông, hướng dẫn sử dụng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt nhằm nâng cao nhận thức và thay đổi thói quen sử dụng tiền mặt của khách hàng cá nhân trong vòng 12 tháng tới, do VietinBank Cần Thơ phối hợp với các cơ quan truyền thông địa phương thực hiện.

- **Mở rộng mạng lưới điểm chấp nhận thẻ:** Phát triển thêm các điểm chấp nhận thanh toán thẻ POS tại các khu vực dân cư đông đúc và các cửa hàng bán lẻ, mục tiêu tăng 20% số lượng điểm chấp nhận thẻ trong 2 năm, do phòng kinh doanh và phát triển mạng lưới VietinBank Cần Thơ đảm nhiệm.

- **Cải tiến dịch vụ và giảm phí:** Rà soát và điều chỉnh các mức phí dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, đồng thời nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng để tăng mức độ hài lòng và giữ chân khách hàng hiện tại, thực hiện trong 6 tháng tới.

- **Phát triển sản phẩm thẻ đa dạng:** Đa dạng hóa các sản phẩm thẻ phù hợp với từng nhóm khách hàng như sinh viên, người lao động, doanh nhân, nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng và tăng tỷ lệ sử dụng thẻ, triển khai trong 1 năm.

---

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Ngân hàng thương mại:** Đặc biệt các chi nhánh ngân hàng tại các tỉnh thành, để tham khảo các giải pháp thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, nâng cao hiệu quả kinh doanh và phát triển dịch vụ khách hàng.

- **Cơ quan quản lý nhà nước:** Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan liên quan có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách thúc đẩy thanh toán điện tử và kiểm soát tiền mặt trong lưu thông.

- **Doanh nghiệp và nhà bán lẻ:** Các doanh nghiệp có thể áp dụng các giải pháp thanh toán không dùng tiền mặt để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và giảm chi phí vận hành.

- **Nhà nghiên cứu và sinh viên:** Những người quan tâm đến lĩnh vực tài chính ngân hàng, thanh toán điện tử và quản trị kinh doanh có thể sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

---

## Câu hỏi thường gặp

1. **Thanh toán không dùng tiền mặt là gì?**  
Thanh toán không dùng tiền mặt là hình thức thanh toán không sử dụng tiền mặt trực tiếp mà thực hiện qua các phương tiện như chuyển khoản, thẻ ngân hàng, séc, ủy nhiệm chi.

2. **Tại sao cần đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt?**  
Việc này giúp giảm chi phí lưu thông tiền mặt, tăng tính an toàn, thúc đẩy phát triển kinh tế số và kiểm soát tốt hơn các giao dịch tài chính.

3. **Những hình thức thanh toán không dùng tiền mặt phổ biến tại VietinBank Cần Thơ?**  
Bao gồm chuyển khoản, thẻ ATM, thẻ tín dụng quốc tế, thẻ ghi nợ quốc tế, séc và ủy nhiệm chi.

4. **Các nhân tố nào ảnh hưởng đến quyết định sử dụng thanh toán không dùng tiền mặt?**  
Nhận thức tâm lý, đặc điểm cá nhân, dịch vụ ngân hàng, cơ sở hạ tầng công nghệ và thông tin tuyên truyền là những nhân tố chính.

5. **Làm thế nào để khách hàng cá nhân dễ dàng tiếp cận dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt?**  
Cần có các chương trình đào tạo, hướng dẫn sử dụng, mở rộng mạng lưới điểm chấp nhận thẻ và cải tiến dịch vụ để tăng tính tiện lợi và an toàn.

---

## Kết luận

- Thanh toán không dùng tiền mặt tại VietinBank Chi nhánh Cần Thơ đã có sự phát triển tích cực với số lượng tài khoản cá nhân tăng gần gấp đôi trong 3,5 năm và doanh số giao dịch qua tài khoản đạt trên 1.300 tỷ đồng năm 2015.  
- Các nhân tố như nhận thức tâm lý, đặc điểm cá nhân, dịch vụ ngân hàng và cơ sở hạ tầng công nghệ đóng vai trò quan trọng trong quyết định sử dụng dịch vụ.  
- VietinBank Cần Thơ cần tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, mở rộng mạng lưới điểm chấp nhận thẻ và cải tiến dịch vụ để nâng cao tỷ lệ sử dụng thanh toán không dùng tiền mặt.  
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại địa phương, góp phần thúc đẩy kinh tế số và hiện đại hóa hệ thống tài chính.  
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm và đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

**Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả thanh toán không dùng tiền mặt tại VietinBank Cần Thơ và góp phần phát triển kinh tế số bền vững!**