Tổng quan nghiên cứu

Chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) là một trong những vấn đề môi trường cấp bách tại các đô thị phát triển nhanh như thành phố Dĩ An, tỉnh Bình Dương. Với dân số khoảng 403.760 người năm 2019 và mật độ dân số đạt 6.718 người/km², Dĩ An đang đối mặt với lượng CTRSH phát sinh ngày càng tăng, ước tính khoảng 364 tấn/ngày năm 2022. Tỷ lệ phát sinh bình quân đầu người hiện nay là 0,9 kg/người/ngày, dự báo sẽ tăng lên khoảng 384 tấn/ngày vào năm 2025 và 404 tấn/ngày vào năm 2030. Thành phần chất thải chủ yếu là thực phẩm chiếm 58,1%, tiếp theo là giấy, bìa carton (23,85%), nhựa, chất dẻo (32,7%) và kim loại hư hỏng (4,36%).

Nghiên cứu nhằm đánh giá hiện trạng phát sinh, thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH trên địa bàn thành phố Dĩ An, đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với đặc điểm đô thị hóa nhanh và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào CTRSH của hộ gia đình và cá nhân trên địa bàn 7 phường của thành phố, trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước xây dựng chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý CTRSH, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý chất thải rắn đô thị: tập trung vào các khái niệm về phát sinh, thu gom, vận chuyển, xử lý và tái chế chất thải, nhấn mạnh vai trò của phân loại rác tại nguồn nhằm giảm thiểu lượng rác thải chôn lấp và tăng hiệu quả tái chế.
  • Mô hình phân loại chất thải tại nguồn: phân loại rác theo thành phần hữu cơ, vô cơ, tái chế và nguy hại, giúp tối ưu hóa quy trình xử lý và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
  • Khái niệm về phát thải và dự báo khối lượng chất thải: sử dụng các phương pháp dự báo dựa trên tăng trưởng dân số, tốc độ đô thị hóa và mức tiêu thụ để ước tính khối lượng CTRSH trong tương lai.
  • Khái niệm về quản lý môi trường đô thị: bao gồm các nguyên tắc kỹ thuật, chính sách pháp luật và vai trò của các bên liên quan trong quản lý CTRSH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Thu thập số liệu thứ cấp: tổng hợp dữ liệu từ các báo cáo, văn bản pháp luật, kế hoạch quản lý CTRSH của tỉnh Bình Dương và thành phố Dĩ An.
  • Khảo sát thực địa: đo đạc khối lượng và thành phần CTRSH tại các hộ gia đình trên địa bàn 7 phường, với cỡ mẫu khoảng vài trăm hộ, đảm bảo tính đại diện.
  • Phân tích dữ liệu: sử dụng các công cụ thống kê mô tả để phân tích thành phần, khối lượng và tỷ lệ thu gom, vận chuyển CTRSH.
  • Phương pháp dự báo: áp dụng mô hình dự báo tăng trưởng dân số và hệ số phát thải bình quân đầu người để ước tính khối lượng CTRSH đến năm 2030.
  • Thời gian nghiên cứu: từ tháng 6 đến tháng 10 năm 2022, đảm bảo thu thập dữ liệu trong các điều kiện khí hậu và hoạt động sinh hoạt điển hình của địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khối lượng phát sinh CTRSH: Tổng khối lượng phát sinh khoảng 364 tấn/ngày, trong đó hộ gia đình chiếm tỷ lệ lớn nhất. Hệ số phát thải bình quân đầu người là 0,9 kg/người/ngày. Dự báo đến năm 2025 và 2030, khối lượng sẽ tăng lên lần lượt 384 và 404 tấn/ngày, tương ứng mức tăng khoảng 5,5% và 11% so với hiện tại.

  2. Thành phần chất thải: Thực phẩm chiếm tỷ lệ cao nhất với 58,1%, tiếp theo là giấy, bìa carton (23,85%), nhựa, chất dẻo (32,7%), kim loại hư hỏng (4,36%) và các thành phần khác. Tỷ lệ hữu cơ cao cho thấy tiềm năng lớn trong việc áp dụng phân loại rác tại nguồn và xử lý sinh học.

  3. Hiệu quả thu gom và phân loại: Tỷ lệ thu gom CTRSH đạt trên 98%, tuy nhiên tần suất thu gom 2-3 ngày/tuần chưa phù hợp với tốc độ đô thị hóa nhanh. Chương trình thí điểm phân loại rác tại nguồn tại Trung tâm hành chính thành phố đạt hiệu quả cao với tỷ lệ hữu cơ trong xe thu gom đạt 81,35% năm 2020.

  4. Cơ sở hạ tầng và công tác xử lý: Hệ thống thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH còn nhiều hạn chế như lộ trình thu gom chưa đồng bộ, vệ sinh trong quá trình thu gom chưa đảm bảo, tình trạng rác thải không đúng nơi quy định vẫn diễn ra, gây ô nhiễm môi trường.

Thảo luận kết quả

Khối lượng CTRSH phát sinh tăng theo tốc độ đô thị hóa và dân số nhập cư, phù hợp với các nghiên cứu trong khu vực Đông Nam Bộ. Thành phần hữu cơ chiếm tỷ lệ lớn tương tự các đô thị khác ở Việt Nam và các nước nhiệt đới, cho thấy tiềm năng áp dụng công nghệ ủ sinh học để xử lý hiệu quả. Tỷ lệ thu gom cao nhưng tần suất chưa đáp ứng nhu cầu thực tế, dẫn đến tình trạng rác tồn đọng và phát sinh bãi rác tự phát.

So sánh với các thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh, Dĩ An có quy mô nhỏ hơn nhưng đang đối mặt với các thách thức tương tự về quản lý CTRSH. Việc triển khai phân loại rác tại nguồn đã mang lại kết quả tích cực, phù hợp với xu hướng quản lý chất thải hiện đại trên thế giới. Tuy nhiên, cần cải tiến hệ thống thu gom, vận chuyển và nâng cao nhận thức cộng đồng để đạt hiệu quả bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ khối lượng CTRSH theo năm, biểu đồ thành phần chất thải và bảng so sánh tỷ lệ thu gom, phân loại giữa các phường để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Củng cố và nâng cao năng lực các đơn vị thu gom, vận chuyển: Tăng cường trang thiết bị, đào tạo nhân lực, đồng thời xây dựng lộ trình thu gom phù hợp với đặc điểm đô thị hóa nhanh của Dĩ An. Mục tiêu nâng tỷ lệ thu gom lên 100% và tăng tần suất thu gom lên hàng ngày trong vòng 2 năm tới.

  2. Mở rộng và duy trì chương trình phân loại rác tại nguồn: Triển khai nhân rộng mô hình phân loại rác tại các phường còn lại, áp dụng phương châm "triển khai đến đâu, hiệu quả đến đó". Chủ thể thực hiện là UBND các phường phối hợp với Phòng Tài nguyên và Môi trường, thời gian trong 3 năm tới.

  3. Tổ chức các đợt ra quân tổng vệ sinh môi trường định kỳ: Đặc biệt tập trung tại các khu vực phát sinh bãi rác tự phát, nhằm cải thiện mỹ quan và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Thực hiện hàng quý, do UBND các phường chủ trì.

  4. Xây dựng hệ thống giám sát và xử lý vi phạm: Tăng cường kiểm tra, giám sát công tác thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm quy định về thải bỏ rác không đúng nơi quy định. Thực hiện liên tục, do Phòng Tài nguyên và Môi trường phối hợp với các lực lượng chức năng.

  5. Đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình giáo dục, truyền thông về phân loại rác, bảo vệ môi trường và lợi ích của việc quản lý CTRSH hiệu quả. Chủ thể là các cơ quan quản lý địa phương và trường học, triển khai liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch và kế hoạch quản lý CTRSH phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ môi trường.

  2. Các đơn vị thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải: Áp dụng các giải pháp đề xuất để cải tiến quy trình, nâng cao năng lực vận hành, giảm thiểu ô nhiễm và chi phí quản lý.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Tham khảo để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo, đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn về quản lý chất thải và môi trường đô thị.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về phân loại rác tại nguồn, tham gia tích cực vào các chương trình bảo vệ môi trường, góp phần xây dựng đô thị xanh, sạch, đẹp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phân loại rác tại nguồn lại quan trọng?
    Phân loại rác tại nguồn giúp tách riêng các thành phần hữu cơ, vô cơ, tái chế và nguy hại, từ đó giảm lượng rác chôn lấp, tăng hiệu quả tái chế và xử lý, đồng thời giảm ô nhiễm môi trường. Ví dụ, thành phố Dĩ An đã đạt tỷ lệ hữu cơ trong xe thu gom lên đến 81,35% nhờ chương trình phân loại rác.

  2. Khối lượng CTRSH tại Dĩ An dự báo tăng như thế nào trong tương lai?
    Dự báo khối lượng CTRSH sẽ tăng từ khoảng 364 tấn/ngày năm 2022 lên 384 tấn/ngày năm 2025 và 404 tấn/ngày năm 2030, tương ứng mức tăng khoảng 11% trong 8 năm tới, do tốc độ đô thị hóa và dân số tăng nhanh.

  3. Hiện trạng thu gom CTRSH tại Dĩ An ra sao?
    Tỷ lệ thu gom đạt trên 98%, tuy nhiên tần suất thu gom 2-3 ngày/tuần chưa phù hợp với tốc độ phát sinh rác, dẫn đến tồn đọng và phát sinh bãi rác tự phát. Cần nâng tần suất thu gom lên hàng ngày để cải thiện.

  4. Các phương pháp xử lý CTRSH phổ biến hiện nay là gì?
    Bao gồm chôn lấp hợp vệ sinh, ủ sinh học (compost), đốt rác và ép kiện. Tại Dĩ An, ủ sinh học được áp dụng để xử lý thành phần hữu cơ, trong khi chôn lấp vẫn là phương pháp chủ yếu cho phần còn lại.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý CTRSH tại địa phương?
    Cần đồng bộ các giải pháp như củng cố năng lực đơn vị thu gom, mở rộng phân loại rác tại nguồn, tổ chức vệ sinh môi trường định kỳ, tăng cường giám sát và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và người dân là yếu tố then chốt.

Kết luận

  • Thành phố Dĩ An phát sinh khoảng 364 tấn CTRSH/ngày với hệ số phát thải 0,9 kg/người/ngày, dự báo tăng lên 404 tấn/ngày vào năm 2030.
  • Thành phần chất thải chủ yếu là hữu cơ (58,1%), tạo điều kiện thuận lợi cho xử lý sinh học và phân loại rác tại nguồn.
  • Tỷ lệ thu gom CTRSH đạt trên 98%, nhưng tần suất thu gom chưa đáp ứng nhu cầu thực tế, gây tồn đọng và ô nhiễm môi trường.
  • Chương trình phân loại rác tại nguồn tại Trung tâm hành chính thành phố đạt hiệu quả cao, cần nhân rộng trên toàn địa bàn.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về nâng cao năng lực thu gom, mở rộng phân loại rác, tổ chức vệ sinh môi trường và tăng cường giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý CTRSH đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030.

Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý, đơn vị thu gom và cộng đồng dân cư được khuyến khích phối hợp chặt chẽ để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.