Nghiên Cứu Giải Pháp Quản Lý Sử Dụng Bền Vững Tài Nguyên Rừng Tại Huyện Điện Biên

Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Quản lý rừng bền vững là quản lý rừng để đạt các mục tiêu quản lý rõ ràng, đảm bảo sản xuất liên tục các sản phẩm và dịch vụ của rừng mà không làm giảm giá trị di truyền và năng suất tương lai. Tính bền vững thể hiện ở hai cấp độ: kinh tế, môi trường và xã hội. Các biện pháp quản lý rừng cần phù hợp với điều kiện địa phương và được thực hiện đồng bộ trên phạm vi quốc gia, vùng và toàn cầu.

Hướng dẫn chung về quản lý rừng bền vững ở Châu Âu (Helsinki, 1993) đưa ra 6 tiêu chí: duy trì tài nguyên rừng và đóng góp vào chu trình carbon; duy trì sức sống các hệ sinh thái rừng; duy trì chức năng sản xuất của rừng; duy trì tính đa dạng sinh học; duy trì chức năng phòng hộ của rừng; và duy trì các chức năng kinh tế, xã hội. Các tiêu chí này là nguyên tắc chung và cần được xây dựng thành các chỉ tiêu định lượng, xem xét các yếu tố tự nhiên, kinh tế xã hội và đặc điểm của từng loại rừng.

Việc quản lý rừng bền vững giúp đảm bảo nguồn cung lâm sản ổn định, tạo việc làm và thu nhập cho người dân địa phương, đồng thời bảo vệ môi trường và các dịch vụ hệ sinh thái. QLRBV còn góp phần vào tăng trưởng xanh, bảo tồn đa dạng sinh học và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Kinh tế rừng bền vững là nền tảng cho sự ổn định và phát triển của các cộng đồng sống phụ thuộc vào rừng.

Cần đánh giá cụ thể diện tích các loại rừng (rừng tự nhiên, rừng trồng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất, rừng đặc dụng), trữ lượng gỗ, các loại lâm sản ngoài gỗ, và chất lượng rừng (độ tàn che, cấu trúc tầng tán, thành phần loài). Phân tích sự thay đổi về diện tích và chất lượng rừng trong những năm gần đây để thấy rõ xu hướng biến động. Việc thống kê và đánh giá tác động môi trường do việc mất rừng gây ra là vô cùng quan trọng.

Xác định các nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp gây suy thoái rừng như: phá rừng trái phép, khai thác quá mức, chuyển đổi mục đích sử dụng đất, cháy rừng, xâm lấn đất rừng, quản lý yếu kém. Phân tích vai trò của các yếu tố kinh tế, xã hội, chính sách trong việc gây ra suy thoái rừng. Cần chú trọng đến các hoạt động nông lâm kết hợp không bền vững.

Đánh giá tính hiệu quả của các chính sách quản lý rừng hiện hành, bao gồm: Luật Bảo vệ và Phát triển rừng, các nghị định, thông tư hướng dẫn, các quy hoạch, kế hoạch phát triển lâm nghiệp của tỉnh và huyện. Xem xét tính phù hợp của các chính sách với thực tiễn địa phương, khả năng thực thi và các rào cản trong quá trình thực hiện. Cần chú trọng đến sự tham gia của cộng đồng địa phương trong xây dựng và thực thi chính sách.

Củng cố và kiện toàn hệ thống quản lý nhà nước về rừng từ cấp tỉnh đến cấp xã. Nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý rừng về chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng quản lý, giám sát. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng. Cần chú trọng đến việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý rừng, như hệ thống GIS, cơ sở dữ liệu về rừng.

Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho cộng đồng về vai trò, giá trị của rừng, về các quy định của pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động bảo vệ rừng, như tuần tra, giám sát, phòng cháy chữa cháy rừng. Hỗ trợ cộng đồng phát triển các mô hình sinh kế bền vững gắn với rừng, như du lịch sinh thái, trồng cây dược liệu.

Xây dựng và nhân rộng các mô hình nông lâm kết hợp bền vững, phù hợp với điều kiện địa phương. Khuyến khích các hoạt động chế biến lâm sản có giá trị gia tăng cao, tạo việc làm và thu nhập cho người dân. Phát triển các dịch vụ môi trường rừng, như du lịch sinh thái, chi trả dịch vụ môi trường rừng. Cần chú trọng đến việc cấp chứng chỉ rừng FSC cho các sản phẩm gỗ.

Cần lựa chọn các loại cây trồng và vật nuôi có giá trị kinh tế cao, phù hợp với điều kiện khí hậu, đất đai và thị trường. Ưu tiên các loại cây bản địa, có khả năng sinh trưởng tốt, ít sâu bệnh và có tác dụng cải tạo đất. Lựa chọn các loại vật nuôi có khả năng thích nghi với môi trường rừng, ít gây hại cho rừng và có giá trị kinh tế cao. Cần có sự tư vấn của các chuyên gia nông lâm nghiệp để lựa chọn các loại cây trồng và vật nuôi phù hợp.

Thiết kế hệ thống canh tác NLKH cần đảm bảo sự hài hòa giữa các thành phần (cây rừng, cây nông nghiệp, vật nuôi), tận dụng tối đa nguồn tài nguyên (ánh sáng, nước, dinh dưỡng) và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Áp dụng các biện pháp canh tác bền vững, như trồng xen, trồng gối vụ, sử dụng phân hữu cơ, quản lý dịch hại tổng hợp. Cần có sự tham gia của cộng đồng trong quá trình thiết kế hệ thống canh tác.

Quản lý và khai thác NLKH cần tuân thủ các nguyên tắc bền vững, như bảo vệ đất, bảo vệ nguồn nước, bảo tồn đa dạng sinh học. Khai thác lâm sản cần theo quy hoạch, đảm bảo tái sinh rừng. Áp dụng các kỹ thuật khai thác tiên tiến, giảm thiểu thiệt hại cho rừng. Cần có sự giám sát của cộng đồng và các cơ quan chức năng trong quá trình quản lý và khai thác NLKH.

Cần xây dựng lực lượng PCCCR chuyên nghiệp từ cấp tỉnh đến cấp xã, được đào tạo bài bản về kỹ năng PCCCR, sử dụng thành thạo các phương tiện, thiết bị PCCCR. Trang bị đầy đủ phương tiện, thiết bị PCCCR hiện đại, phù hợp với điều kiện địa hình, khí hậu của từng vùng. Tổ chức diễn tập PCCCR định kỳ để nâng cao khả năng ứng phó với các tình huống cháy rừng.

Xây dựng hệ thống cảnh báo cháy rừng sớm dựa trên công nghệ GIS, viễn thám, kết hợp với thông tin từ cộng đồng. Lắp đặt các trạm quan trắc thời tiết, camera giám sát tại các khu vực trọng điểm về cháy rừng. Thông báo kịp thời các thông tin cảnh báo cháy rừng đến cộng đồng để chủ động phòng ngừa.

Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho cộng đồng về nguy cơ cháy rừng, về các biện pháp PCCCR và về các quy định của pháp luật về PCCCR. Vận động cộng đồng tham gia vào các hoạt động PCCCR, như tuần tra, canh gác, phát hiện cháy rừng sớm, tham gia chữa cháy rừng. Xây dựng hương ước, quy ước về PCCCR trong cộng đồng.

Rà soát, sửa đổi, bổ sung Luật Bảo vệ và Phát triển rừng và các văn bản hướng dẫn thi hành để đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với thực tiễn. Xây dựng các quy định cụ thể về quản lý, sử dụng rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất. Ban hành các chính sách khuyến khích các hoạt động bảo vệ và phát triển rừng, như hỗ trợ tài chính, tín dụng, kỹ thuật.

Đa dạng hóa các nguồn vốn đầu tư cho lâm nghiệp, bao gồm vốn ngân sách nhà nước, vốn tín dụng, vốn đầu tư của doanh nghiệp và vốn đóng góp của cộng đồng. Xây dựng cơ chế chi trả dịch vụ môi trường rừng để tạo nguồn thu ổn định cho các hoạt động bảo vệ và phát triển rừng. Khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào chế biến lâm sản, tạo giá trị gia tăng cao.

Tham gia các tổ chức quốc tế về lâm nghiệp, học hỏi kinh nghiệm của các nước tiên tiến trong quản lý rừng bền vững. Thu hút các nguồn vốn ODA, FDI cho các dự án bảo vệ và phát triển rừng. Thực hiện các cam kết quốc tế về bảo vệ rừng, như Công ước Đa dạng sinh học, Công ước Biến đổi khí hậu. Tăng cường trao đổi thông tin, kinh nghiệm với các nước trong khu vực và trên thế giới về quản lý rừng bền vững.