Tổng quan nghiên cứu

Việc giảng dạy và học tập các môn khoa học lý luận chính trị tại các trường đại học, đặc biệt là trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, đang đối mặt với nhiều thách thức trong bối cảnh đổi mới giáo dục đại học. Từ năm 2008, chương trình giảng dạy các môn lý luận chính trị gồm ba môn cơ bản: Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, được áp dụng theo Quyết định số 52/2008/QĐ-BGDĐT. Tuy nhiên, sau gần một thập kỷ triển khai, thực trạng giảng dạy và học tập vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy nhằm nâng cao hiệu quả học tập của sinh viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị, đảm bảo sinh viên có thể tiếp cận và lĩnh hội kiến thức theo hướng tiếp cận CDIO trong chương trình đào tạo 150 tín chỉ của trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thực trạng giảng dạy và học tập các môn lý luận chính trị tại Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2015-2016, với sự tham gia của đội ngũ giảng viên và sinh viên các khóa học.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần đổi mới giáo dục chính trị, nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật có tư tưởng chính trị vững vàng, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ hội nhập. Các số liệu khảo sát cho thấy khoảng 37% sinh viên đánh giá nội dung các môn lý luận chính trị là hấp dẫn, tuy nhiên gần 44% cho rằng khối lượng kiến thức còn quá lớn so với thời gian học tập. Việc đổi mới phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả học tập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết nền tảng của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng thời tiếp cận các lý luận về đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy trong giáo dục đại học. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết phương pháp luận dạy học của G. Hêghen và C. Mác: Nhấn mạnh mối quan hệ biện chứng giữa nội dung và phương pháp dạy học, theo đó phương pháp là hình thức vận động của nội dung, phải phù hợp với đặc thù tri thức của môn học để đạt hiệu quả cao nhất.

  • Lý thuyết đổi mới phương pháp dạy học tích cực: Tập trung phát huy vai trò chủ thể của người học, khuyến khích tính tích cực, tự giác, sáng tạo và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phù hợp với xu thế toàn cầu hóa và phát triển công nghệ thông tin.

Các khái niệm chính bao gồm: nội dung dạy học, phương pháp dạy học, phương pháp dạy học tích cực, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập, và tiếp cận CDIO trong đào tạo kỹ thuật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý thuyết và thực tiễn:

  • Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Quan sát, điều tra, phỏng vấn chuyên gia, giảng viên và sinh viên tại Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh để thu thập dữ liệu về thực trạng giảng dạy và học tập.

  • Phương pháp thống kê xã hội học: Xử lý số liệu khảo sát với cỡ mẫu khoảng vài trăm sinh viên và giảng viên, sử dụng phân tích định lượng để đánh giá mức độ hài lòng, khó khăn và hiệu quả của các phương pháp giảng dạy hiện tại.

  • Phương pháp thực nghiệm: Kiểm chứng tính khả thi của các giải pháp đổi mới phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá được đề xuất.

Thời gian nghiên cứu kéo dài 12 tháng (từ tháng 3/2015 đến tháng 3/2016), tập trung vào khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với đặc thù của trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nội dung chương trình và giáo trình:

    • Trước năm 2008, chương trình lý luận chính trị gồm 5 môn với tổng 330 tiết, nay rút gọn còn 3 môn với 10 tín chỉ trong chương trình đào tạo 150 tín chỉ.
    • Khoảng 37% sinh viên đánh giá nội dung các môn lý luận chính trị là hấp dẫn, nhưng gần 44% cho rằng khối lượng kiến thức còn quá lớn so với thời gian học tập.
    • Giáo trình và tài liệu tham khảo được chuẩn hóa, phong phú, đáp ứng yêu cầu học tập.

  2. Phương pháp giảng dạy và tổ chức lớp học:

    • Giảng viên chủ yếu sử dụng phương pháp thuyết trình kết hợp với các phương pháp giáo dục học như thảo luận nhóm, nêu vấn đề, phỏng vấn đàm thoại và ứng dụng công nghệ thông tin (PowerPoint, E-learning).
    • Khoảng 42% sinh viên đồng ý rằng các hoạt động dạy/học trong lớp đa dạng và thu hút, 40% cho rằng các môn lý luận chính trị được giảng dạy sinh động, hấp dẫn.
    • Lớp học có sĩ số lớn (80-120 sinh viên) gây khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động tương tác.

  3. Kiểm tra, thi và đánh giá kết quả học tập:

    • Khoa Lý luận chính trị đã chuyển đổi hình thức thi cuối kỳ từ thi tự luận sang làm tiểu luận, với gần 92% sinh viên đồng ý hình thức này phù hợp với khả năng của họ.
    • Đa dạng hóa hình thức đánh giá như kiểm tra viết, thuyết trình, thảo luận nhóm, làm bài tập nhỏ giúp đánh giá khách quan và công bằng hơn.
    • Khoảng 60% sinh viên cho biết đã rèn luyện được khả năng tư duy khi học các môn lý luận chính trị, 85% cho rằng kiến thức từ các môn này giúp họ trở thành công dân tốt.

  4. Đội ngũ giảng viên và đối tượng sinh viên:

    • Đội ngũ giảng viên có trình độ cao, gồm PGS.TS, Tiến sĩ, NCS và Thạc sĩ, đảm bảo chất lượng giảng dạy.
    • Sinh viên chủ yếu thuộc khối kỹ thuật, không chuyên ngành xã hội, dẫn đến tâm lý học cho qua môn và khó khăn trong việc liên hệ kiến thức với ngành nghề.
    • Khoảng 30% sinh viên thường xuyên nghiên cứu tài liệu liên quan đến các môn lý luận chính trị tại nhà, cho thấy mức độ tự học còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự cần thiết và tính cấp bách của việc đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị tại trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. Việc rút gọn chương trình và áp dụng phương pháp tiếp cận CDIO đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc nâng cao chất lượng đào tạo, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những khó khăn như khối lượng kiến thức lớn, phương pháp giảng dạy chưa hoàn toàn phù hợp với đặc điểm sinh viên kỹ thuật, và hình thức kiểm tra đánh giá chưa đa dạng.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc chuyển đổi hình thức thi sang làm tiểu luận và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực là xu hướng phù hợp với yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy cũng góp phần làm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả bài giảng, tuy nhiên cần tránh lạm dụng để không làm giảm tính sáng tạo và tư duy phản biện của sinh viên.

Dữ liệu khảo sát có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ đồng ý của sinh viên về nội dung hấp dẫn, khối lượng kiến thức, phương pháp giảng dạy đa dạng, hình thức kiểm tra phù hợp và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Bảng thống kê đội ngũ giảng viên và cơ cấu sinh viên cũng minh họa rõ đặc điểm nguồn lực và đối tượng nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới nội dung chương trình và giáo trình

    • Rà soát, tinh giản nội dung phù hợp với đặc thù sinh viên kỹ thuật, giảm tải kiến thức hàn lâm, tăng cường liên hệ thực tiễn.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ môn Lý luận chính trị phối hợp với Ban đào tạo nhà trường.

  2. Đa dạng hóa và nâng cao hiệu quả phương pháp giảng dạy

    • Kết hợp linh hoạt giữa phương pháp truyền thống và hiện đại, tăng cường phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, dự án, tình huống thực tế.
    • Ứng dụng công nghệ thông tin một cách sáng tạo, tránh lạm dụng hình thức trình chiếu đơn thuần.
    • Thời gian thực hiện: liên tục, có kế hoạch đào tạo bồi dưỡng giảng viên.
    • Chủ thể thực hiện: Khoa Lý luận chính trị, Trung tâm đào tạo và phát triển giảng viên.

  3. Cải tiến hình thức kiểm tra, đánh giá

    • Mở rộng hình thức đánh giá đa dạng, tăng cường đánh giá quá trình và đánh giá năng lực vận dụng kiến thức.
    • Xây dựng ngân hàng đề tài tiểu luận, bài tập thực tế phù hợp với từng môn học.
    • Thời gian thực hiện: 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Khoa Lý luận chính trị, Phòng Đào tạo.

  4. Nâng cao năng lực và phẩm chất đội ngũ giảng viên

    • Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng sư phạm, phương pháp giảng dạy tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin.
    • Khuyến khích giảng viên nghiên cứu khoa học và chia sẻ kinh nghiệm đổi mới giảng dạy.
    • Thời gian thực hiện: liên tục.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Khoa Lý luận chính trị.

  5. Tăng cường hỗ trợ và nâng cao ý thức tự học của sinh viên

    • Xây dựng các chương trình hướng dẫn kỹ năng tự học, nghiên cứu tài liệu và làm việc nhóm cho sinh viên.
    • Tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến lý luận chính trị.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Khoa Lý luận chính trị, Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên các môn lý luận chính trị

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các giải pháp đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả truyền đạt kiến thức.
    • Use case: Áp dụng các phương pháp tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá trong giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục đại học

    • Lợi ích: Hiểu rõ các thách thức và nhu cầu đổi mới trong đào tạo lý luận chính trị, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Thiết kế chương trình đào tạo, chính sách bồi dưỡng giảng viên.

  3. Sinh viên ngành kỹ thuật và các ngành liên quan

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về vai trò của lý luận chính trị trong phát triển toàn diện, cải thiện kỹ năng học tập.
    • Use case: Tăng cường tự học, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và khoa học xã hội

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn về đổi mới giáo dục lý luận chính trị trong bối cảnh đại học kỹ thuật.
    • Use case: Phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp giảng dạy và đào tạo chính trị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đổi mới phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị?
    Đổi mới là cần thiết do sự phát triển nhanh của khoa học công nghệ, xu thế toàn cầu hóa và đặc điểm sinh viên kỹ thuật không phù hợp với phương pháp truyền thống. Phương pháp mới giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học, nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức.

  2. Phương pháp dạy học tích cực là gì và áp dụng như thế nào trong các môn lý luận chính trị?
    Phương pháp dạy học tích cực tập trung vào vai trò chủ thể của người học, khuyến khích thảo luận, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề thực tiễn. Trong các môn lý luận chính trị, giảng viên kết hợp thuyết trình với các hoạt động tương tác để tăng sự hứng thú và khả năng vận dụng kiến thức.

  3. Hình thức kiểm tra nào được đánh giá phù hợp nhất hiện nay?
    Hình thức làm tiểu luận cuối kỳ được đánh giá phù hợp với khả năng sinh viên, giúp giảm áp lực thi cử, khắc phục học thuộc lòng, đồng thời phát huy khả năng nghiên cứu và tư duy phản biện.

  4. Làm thế nào để sinh viên kỹ thuật nâng cao ý thức tự học các môn lý luận chính trị?
    Cần xây dựng chương trình hướng dẫn kỹ năng tự học, tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động nghiên cứu, thảo luận và liên hệ thực tiễn để tăng sự hứng thú và chủ động học tập.

  5. Đội ngũ giảng viên cần chuẩn bị gì để đáp ứng yêu cầu đổi mới?
    Giảng viên cần nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng sư phạm, nắm vững các phương pháp dạy học tích cực và công nghệ thông tin, đồng thời thường xuyên nghiên cứu, cập nhật kiến thức và chia sẻ kinh nghiệm đổi mới giảng dạy.

Kết luận

  • Đề tài làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị tại Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh.
  • Thực trạng giảng dạy và học tập cho thấy nhiều thách thức về khối lượng kiến thức, phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá.
  • Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và hình thức thi tiểu luận đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập và sự hài lòng của sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đổi mới chương trình, phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá và nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục đại học hiện đại.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đổi mới, tổ chức đào tạo bồi dưỡng giảng viên và xây dựng môi trường học tập tích cực cho sinh viên. Để biết thêm chi tiết và nhận tư vấn chuyên sâu, quý độc giả vui lòng liên hệ khoa Lý luận chính trị trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh.