Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn, một huyện miền núi với dân số khoảng 40.336 người (năm 2018), thu ngân sách hàng năm dao động trong khoảng 16 - 18 tỷ đồng, chủ yếu dựa vào nguồn trợ cấp từ ngân sách tỉnh. Tỷ lệ hộ nghèo còn cao, khoảng 13,12%, cùng với đặc điểm kinh tế nông nghiệp chiếm ưu thế, đặt ra nhiều thách thức trong công tác quản lý thu, chi ngân sách địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý thu, chi ngân sách tại huyện Chợ Mới trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động thu, chi ngân sách cấp huyện và cấp xã trên địa bàn huyện Chợ Mới, với số liệu chủ yếu thu thập trong ba năm 2016-2018.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý, cán bộ chuyên môn nâng cao năng lực quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện miền núi còn nhiều khó khăn này. Các chỉ số kinh tế như tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đạt khoảng 6,69%/năm, thu nhập bình quân đầu người tăng từ 21,3 triệu đồng năm 2016 lên 24,3 triệu đồng năm 2018, phản ánh sự phát triển kinh tế nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong cân đối ngân sách địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ngân sách địa phương là phần ngân sách được phân cấp cho các cấp chính quyền địa phương quản lý.

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước: Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, trọn vẹn; nguyên tắc thống nhất; nguyên tắc cân đối thu chi; nguyên tắc công khai minh bạch; nguyên tắc rõ ràng, trung thực và chính xác.

  • Mô hình chu trình ngân sách: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến thu, chi ngân sách: Bao gồm yếu tố kinh tế vĩ mô, tổ chức bộ máy quản lý, trình độ cán bộ, chính sách pháp luật và đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, phân cấp ngân sách, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách huyện Chợ Mới giai đoạn 2016-2018, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, các nghị định, thông tư hướng dẫn; khảo sát ý kiến 30 cán bộ thuộc các phòng ban chuyên môn và UBND các xã, thị trấn trên địa bàn huyện.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Kết hợp thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu chính thức và số liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá mức độ biến động thu, chi ngân sách; phương pháp so sánh qua các năm 2016, 2017, 2018 để nhận diện xu hướng và hiệu quả quản lý; phương pháp chuyên gia để thu thập ý kiến đánh giá, góp ý về thực trạng và giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích số liệu trong giai đoạn 2016-2018, đồng thời khảo sát và tổng hợp ý kiến trong năm 2019 nhằm đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại huyện Chợ Mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách: Thu ngân sách huyện Chợ Mới trong giai đoạn 2016-2018 dao động từ 16 đến 18 tỷ đồng mỗi năm, chủ yếu dựa vào nguồn thu từ đất đai, thuế thu nhập cá nhân và các khoản thu phí, lệ phí. Thu ngân sách năm 2018 đạt khoảng 18 tỷ đồng, tăng 12% so với năm 2016. Tuy nhiên, nguồn thu còn hạn chế, không ổn định, phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên.

  2. Tình hình chi ngân sách: Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên (khoảng 70%) và chi đầu tư phát triển (khoảng 30%). Chi thường xuyên bao gồm các hoạt động giáo dục, y tế, an sinh xã hội, văn hóa thể thao. Chi đầu tư phát triển tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội. Chi ngân sách năm 2018 đạt khoảng 17,5 tỷ đồng, tăng 15% so với năm 2016.

  3. Quản lý dự toán và quyết toán ngân sách: Việc lập dự toán ngân sách huyện còn mang tính áp đặt, chưa sát thực tế, gây khó khăn cho các đơn vị dự toán trong việc thực hiện. Công tác quyết toán ngân sách còn chậm, đặc biệt tại cấp xã, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Khoảng 20% số xã có báo cáo quyết toán ngân sách còn chậm hoặc chưa chính xác.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách: Trình độ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, hệ thống thông tin và công nghệ thông tin ứng dụng trong quản lý ngân sách chưa đồng bộ. Sự phối hợp giữa các phòng ban, đơn vị trong công tác quản lý thu, chi ngân sách chưa chặt chẽ. Các chính sách phân cấp ngân sách còn bất cập, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho địa phương chủ động tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện miền núi còn nhiều khó khăn, nguồn thu ngân sách hạn hẹp và phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên. Việc lập dự toán ngân sách chưa sát với thực tế dẫn đến khó khăn trong chấp hành dự toán, gây áp lực cho các đơn vị sử dụng ngân sách. So với một số huyện khác trong tỉnh như Chợ Đồn và Phú Lương, huyện Chợ Mới còn nhiều điểm yếu về công tác quản lý thu, chi ngân sách, đặc biệt là trong công tác quyết toán và giám sát chi ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng thu, chi ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, cũng như sơ đồ đánh giá mức độ hoàn thành dự toán ngân sách tại các xã, thị trấn. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách được đánh giá là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò then chốt của công tác quản lý ngân sách trong việc đảm bảo nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời chỉ ra những tồn tại cần khắc phục để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước tại huyện Chợ Mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Tổ chức các hội nghị bàn bạc, thống nhất dự toán với các đơn vị dự toán, đảm bảo dự toán sát với thực tế và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Thời gian thực hiện: ngay trong các kỳ lập dự toán hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các phòng ban, UBND các xã, thị trấn.

  2. Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, tăng cường kiểm tra, thu hồi nợ đọng thuế. Mục tiêu: tăng nguồn thu ngân sách địa phương ít nhất 10% mỗi năm. Thời gian: triển khai liên tục từ năm 2020 đến 2025. Chủ thể: Chi cục Thuế huyện phối hợp UBND huyện và các xã, thị trấn.

  3. Hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách: Tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng ngân sách, đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Áp dụng phần mềm quản lý chi ngân sách đồng bộ trên toàn huyện. Thời gian: trong vòng 2 năm tới. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước huyện.

  4. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán ngân sách cho cán bộ các cấp, đặc biệt là cấp xã. Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý ngân sách được đào tạo bài bản trong 3 năm tới. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính, các trường đào tạo.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và công khai tài chính: Thiết lập quy trình kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất công tác thu, chi ngân sách; công khai minh bạch các khoản thu, chi để nâng cao trách nhiệm giải trình. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, UBND các xã, thị trấn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu, chi ngân sách, giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý ngân sách giúp xây dựng chính sách phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện trong bối cảnh kinh tế nông nghiệp miền núi.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu để xây dựng các chương trình hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách tại huyện Chợ Mới còn nhiều khó khăn?
    Do đặc điểm kinh tế nông nghiệp, nguồn thu hạn chế, tỷ lệ hộ nghèo cao (13,12%), cùng với trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế và sự phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên.

  2. Các nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước được áp dụng như thế nào?
    Nguyên tắc đầy đủ, trọn vẹn; thống nhất; cân đối thu chi; công khai minh bạch và rõ ràng, trung thực được tuân thủ nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách địa phương?
    Cần đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường kiểm tra, thu hồi nợ thuế và tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân, doanh nghiệp.

  4. Tại sao công tác quyết toán ngân sách tại cấp xã còn chậm?
    Nguyên nhân do trình độ cán bộ kế toán xã còn hạn chế, thiếu nhân lực chuyên môn, quy trình lập báo cáo phức tạp và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách?
    Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, cập nhật kiến thức mới về quản lý ngân sách, kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ các cấp, đặc biệt là cấp xã.

Kết luận

  • Ngân sách nhà nước tại huyện Chợ Mới là công cụ quan trọng để điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về nguồn thu và hiệu quả quản lý.

  • Thực trạng quản lý thu, chi ngân sách giai đoạn 2016-2018 cho thấy thu ngân sách còn hạn chế, chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, công tác lập dự toán và quyết toán còn nhiều bất cập.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách gồm trình độ cán bộ, tổ chức bộ máy, chính sách phân cấp và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế.

  • Luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường quản lý thu, chi ngân sách, nâng cao trình độ cán bộ và tăng cường kiểm tra, thanh tra.

  • Các bước tiếp theo cần triển khai ngay là tổ chức đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình lập dự toán, áp dụng công nghệ thông tin và tăng cường công tác giám sát ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và cán bộ chuyên môn tại huyện Chợ Mới cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.