Nghiên Cứu Giải Pháp Bảo Tồn Loài Voi Châu Á (Elephas Maximus) Tại Khu Bảo Tồn Nông Sơn, Quảng Nam

• Tác giả: Khổng Trọng Quang
• Người hướng dẫn: PGS. Đồng Thanh Hải
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Quản Lý Tài Nguyên Rừng
• Đề tài: Giải Pháp Bảo Tồn Loài Voi Châu Á Tại Khu Bảo Tồn Nông Sơn, Quảng Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
• 2.1. Tổng quan về loài voi châu Á
• 2.1.1. Phân loại học
• 2.1.2. Đặc điểm nhận dạng
• 2.1.3. Tình trạng loài voi châu Á
• 2.1.3.1. Trên thế giới
• 2.1.3.2. Ước lượng quần thể voi châu Á ở các quốc gia
• 2.1.3.3. Ước tính quần thể voi châu Á tại Việt Nam
• 2.1.4. Cấu trúc đàn
• 2.1.5. Thức ăn của voi châu Á
• 2.1.6. Các mối đe doạ đến loài voi châu Á
• 2.2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 2.2.1.1. Mục tiêu chung
• 2.2.1.2. Mục tiêu cụ thể
• 2.2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.2.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2.2.2. Phạm vi nghiên cứu
• 2.2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.2.4. Phương pháp nghiên cứu trong ứng với từng nội dung
• 2.2.4.1. Phương pháp phỏng vấn
• 2.2.4.2. Vật liệu nghiên cứu
• 2.2.4.3. Phương pháp điều tra theo tuyến
• 2.2.4.4. Phương pháp đánh giá mối đe dọa
• 2.2.4.5. Phương pháp xử lý số liệu
• 2.3. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 2.3.1. Điều kiện tự nhiên
• 2.3.1.1. Vị trí địa lý
• 2.3.1.2. Đa dạng sinh học Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi Nông Sơn
• 2.3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội
• 2.3.2.1. Cơ cấu kinh tế
• 2.3.2.2. Hiện trạng tài nguyên rừng trên địa bàn huyện Nông Sơn
• 2.3.2.3. Hiện trạng tổ chức quản lý rừng
• 2.3.2.3.1. Khái quát về diện tích lâm phận
• 2.3.2.3.2. Tổ chức quản lý bảo vệ rừng
• 2.4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 2.4.1. Hiện trạng quần thể
• 2.4.1.1. Kích thước quần thể
• 2.4.1.2. Đặc điểm cấu trúc đàn
• 2.4.1.3. Phân bố của voi
• 2.4.2. Thành phần loài thức ăn
• 2.4.2.1. Bộ phận sử dụng làm thức ăn
• 2.4.2.2. Danh mục các loài thức ăn ưa thích, chủ yếu
• 2.4.3. Mối đe doạ
• 2.4.3.1. Mối đe doạ trực tiếp
• 2.4.3.2. Mối đe doạ gián tiếp
• 2.4.3.3. Đánh giá kết quả điều tra mối đe doạ
• 2.4.4. Thực trạng và một số giải pháp quản lý và bảo tồn
• 2.4.4.1. Thực trạng công tác quản lý và bảo tồn
• 2.4.4.2. Đề xuất các giải pháp quản lý và bảo tồn loài voi
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Bảo Tồn Voi Châu Á Tại Quảng Nam Thực Trạng

Khu bảo tồn (KBT) Nông Sơn, Quảng Nam, đóng vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn voi châu Á. Loài voi châu Á (Elephas maximus) đối mặt với nhiều nguy cơ tuyệt chủng do mất môi trường sống và xung đột với con người. Nghiên cứu này tập trung đánh giá thực trạng voi châu Á tại KBT Nông Sơn, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp bảo tồn hiệu quả. Quần thể voi châu Á tại Việt Nam đã giảm đáng kể trong những năm gần đây. Theo đánh giá của Tổng cục Lâm nghiệp, quần thể voi châu Á hoang dã ở Việt Nam giảm 95% sau 40 năm từ năm 1975 - 2015. Hiện nay chỉ còn trên 100 cá thể, tập trung chủ yếu ở các tỉnh Đắk Lắk, Đồng Nai và Nghệ An. KBT Nông Sơn là một trong số ít các khu vực còn lại có quần thể voi sinh sống. Báo cáo gần đây của WWF cũng xác nhận sự hiện diện của loài voi bằng bẫy ảnh.

1.1. Vai trò của Khu Bảo Tồn Nông Sơn đối với voi

Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi Quảng Nam (LSCV) nằm ở phía Tây của tỉnh Quảng Nam trên dãy Trường Sơn. Địa hình khá đa dạng, thấp hơn từ Tây sang Đông, chủ yếu là núi cao, thung lũng và đồi. Khí hậu của khu vực là gió mùa nhiệt đới và được chia thành hai mùa rõ rệt, mùa khô và mùa mưa. Khu bảo tồn LSCV nằm trên hai vành đai độ cao, trên 1000 m và dưới 1.000 m, tạo thành hai kiểu thảm thực vật chính là rừng cận nhiệt đới lá rộng thường xanh và rừng nhiệt đới lá rộng thường xanh ẩm.

1.2. Thách thức bảo tồn đa dạng sinh học tại Quảng Nam

Mặc dù KBT Nông Sơn có tiềm năng lớn trong việc bảo tồn đa dạng sinh học, khu vực này vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Các tác động của con người như khai thác gỗ trái phép, mở rộng đất nông nghiệp, và xung đột voi người gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống của voi. Voi là một loài có ảnh hưởng lớn đến các chiến lược bảo tồn của LSCV, nhưng rất ít thông tin về cấu trúc xã hội, vùng sống và sinh thái thức ăn có sẵn để đưa ra các quyết định quản lý bảo tồn thích hợp.

II. Vấn Đề Nguy Cơ Tuyệt Chủng Voi Châu Á Đánh Giá Chi Tiết

Loài voi châu Á đang đối mặt với nhiều vấn đề bảo tồn nghiêm trọng. Nguy cơ tuyệt chủng gia tăng do mất môi trường sống, xung đột voi người, và nạn săn bắn trái phép. Việc đánh giá chi tiết các mối đe dọa này là cần thiết để xây dựng các giải pháp bảo tồn hiệu quả. Tại Việt Nam quần thể Voi châu á bị suy giảm nghiêm trọng do mất rừng tự nhiên và nạn săn bắn trái phép voi. Theo đánh giá của Tổng cục Lâm nghiệp, quần thể voi châu Á hoang dã ở Việt Nam giảm 95% sau 40 năm từ năm 1975 - 2015. Nghiên cứu gần đây cũng xác nhận sự hiện diện của loài voi bằng bẫy ảnh.

2.1. Mất môi trường sống ảnh hưởng đến quần thể voi

Mất môi trường sống là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với voi châu Á. Việc chuyển đổi rừng tự nhiên sang đất nông nghiệp, khai thác gỗ, và xây dựng cơ sở hạ tầng làm giảm diện tích hành lang di chuyển của voi và nguồn thức ăn của voi. Quần thể voi Việt Nam ước tính khoảng 70 - 130 cá thể, nhiều nhất ở khu vực Đắc Lắk với khoảng 83 - 110 cá thể, ít nhất ở Quảng Nam khoảng 6 - 7 cá thể.

2.2. Xung đột voi người Nguyên nhân và hậu quả tiềm ẩn

Xung đột voi người xảy ra khi voi xâm nhập vào khu vực sinh sống của con người để tìm kiếm thức ăn, gây thiệt hại về tài sản và thậm chí là tính mạng. Nguyên nhân chủ yếu là do mất môi trường sống và sự khan hiếm nguồn thức ăn của voi. Việc này tạo ra tâm lý thù địch trong cộng đồng đối với voi, cản trở công tác bảo tồn. Các hoạt động khai thác gỗ, chăn thả gia súc, và trồng cây keo giáp ranh với khu vực rừng tự nhiên cũng làm gia tăng xung đột.

2.3. Nạn săn bắn voi Thực trạng và các biện pháp đối phó

Mặc dù đã có lệnh cấm, nạn săn bắn voi vẫn tiếp diễn, chủ yếu để lấy ngà và các bộ phận cơ thể khác phục vụ mục đích thương mại. Việc này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quần thể voi, đặc biệt là voi đực có ngà. Cần tăng cường công tác tuần tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các hành vi săn bắn trái phép. Tại Đồng Nai, Theo kết quả đánh giá của Nguyễn Mạnh Hà và Cộng sự năm 2013 cho thấy hiện trạng quần thể voi ở Đồng Nai còn ít nhất 12 cá thể đang hoạt động ở khu vực Tây Nam Cát Tiên và Đông Bắc Vĩnh Cửu và khu vực Phân trường 2 của Công ty Lâm nghiệp La Ngà.

III. Giải Pháp Bảo Tồn Voi Châu Á tại Nông Sơn Hướng Dẫn

Để bảo tồn voi châu Á hiệu quả tại KBT Nông Sơn, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Các giải pháp này bao gồm bảo vệ môi trường sống, giảm thiểu xung đột voi người, nâng cao nhận thức cộng đồng, và tăng cường quản lý bảo tồn. Nghiên cứu này đề xuất các giải pháp dựa trên kết quả khảo sát thực địa và kinh nghiệm từ các mô hình bảo tồn thành công khác. Cần tăng cường công tác tuần tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các hành vi săn bắn trái phép.

3.1. Bảo vệ và phục hồi môi trường sống cho voi

Cần bảo vệ nghiêm ngặt diện tích rừng tự nhiên hiện có, đặc biệt là các khu vực quan trọng đối với voi, như hành lang di chuyển của voi và khu vực có nguồn thức ăn của voi phong phú. Thực hiện các biện pháp phục hồi rừng bị suy thoái, trồng bổ sung các loài cây bản địa là nguồn thức ăn ưa thích của voi. Hầu hết diện tích của LSCV nằm trong lưu vực sông Thu Bồn.

3.2. Giảm thiểu xung đột voi người thông qua các biện pháp

Sử dụng các biện pháp xua đuổi voi không gây hại, như sử dụng hàng rào điện, đèn chiếu sáng, hoặc âm thanh. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục cho cộng đồng về cách ứng xử an toàn khi gặp voi. Xây dựng các khu vực đệm, trồng các loại cây voi không ăn để ngăn voi xâm nhập vào khu vực canh tác. Đền bù thiệt hại kịp thời cho người dân bị ảnh hưởng bởi voi. Nghiên cứu thành phần thức ăn của voi châu Á trong môi trường tự nhiên tại KBTTN quốc gia Shangyong ở Xishuangbanna, Trung Quốc gồm có 106 loài thực vật, 83 loài trong số đó được xác định trong phân của voi.

3.3. Nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn voi

Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về tầm quan trọng của bảo tồn voi, vai trò của voi trong hệ sinh thái, và các nguy cơ mà voi đang phải đối mặt. Khuyến khích cộng đồng tham gia vào công tác bảo tồn voi, như báo cáo các trường hợp voi xâm nhập khu dân cư, hoặc tham gia vào các hoạt động phục hồi rừng. Lồng ghép nội dung giáo dục bảo tồn vào chương trình học tại các trường học địa phương.

IV. Ứng Dụng Nghiên Cứu Bảo Tồn Voi Châu Á Kết Quả Thực Tế

Nghiên cứu về bảo tồn voi châu Á tại KBT Nông Sơn đã mang lại những kết quả quan trọng. Kết quả nghiên cứu về thực trạng quần thể voi, môi trường sống, và các mối đe dọa đã cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng kế hoạch bảo tồn cụ thể. Các giải pháp bảo tồn đề xuất đã được triển khai thử nghiệm và cho thấy hiệu quả ban đầu. Nghiên cứu này khuyến nghị tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp và đánh giá hiệu quả một cách thường xuyên.

4.1. Đánh giá hiệu quả các giải pháp bảo tồn đã triển khai

Việc triển khai các giải pháp bảo tồn cần được đánh giá hiệu quả một cách thường xuyên để điều chỉnh và cải thiện. Đánh giá cần dựa trên các chỉ số cụ thể, như số lượng voi, diện tích môi trường sống được bảo vệ, số vụ xung đột voi người giảm, và mức độ tham gia của cộng đồng. Năm 2020, WWF thực hiện Điều tra đa dạng sinh học KBT loài và sinh cảnh voi Quảng Nam đã phát hiện 8 cá thể voi trong đó có 1 con voi con. Tuy nhiên các báo cáo mới chỉ đánh giá được hiện trạng về kích thước đàn của quần thể, chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu.

4.2. Hợp tác quốc tế để bảo tồn voi xuyên biên giới

Cần tăng cường hợp tác quốc tế với các tổ chức và quốc gia có kinh nghiệm trong bảo tồn voi. Chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, và nguồn lực để bảo tồn voi hiệu quả hơn. Tham gia vào các chương trình bảo tồn voi khu vực và toàn cầu. Ở Việt Nam Quần thể voi Việt Nam ước tính khoảng 70 - 130 cá thể, nhiều nhất ở khu vực Đắc Lắk với khoảng 83 - 110 cá thể, ít nhất ở Quảng Nam khoảng 6 - 7 cá thể.

V. Tương Lai Bảo Tồn Voi Châu Á Chiến Lược Phát Triển Bền Vững

Tương lai của voi châu Á phụ thuộc vào việc xây dựng một chiến lược phát triển bền vững, kết hợp giữa bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện đời sống của cộng đồng địa phương. Cần xây dựng các mô hình du lịch sinh thái dựa trên voi, tạo nguồn thu cho cộng đồng và khuyến khích họ tham gia vào công tác bảo tồn voi. Cần có chính sách hỗ trợ cộng đồng địa phương trong việc bảo vệ voi. Cần xây dựng các mô hình du lịch sinh thái dựa trên voi, tạo nguồn thu cho cộng đồng và khuyến khích họ tham gia vào công tác bảo tồn voi.

5.1. Phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn voi

Du lịch sinh thái có thể tạo ra nguồn thu bền vững cho cộng đồng địa phương và khuyến khích họ tham gia vào công tác bảo tồn voi. Cần xây dựng các tour du lịch sinh thái có trách nhiệm, đảm bảo không gây ảnh hưởng tiêu cực đến voi và môi trường sống của chúng. Du lịch sinh thái cần tuân thủ các nguyên tắc về bảo vệ môi trường sống và tôn trọng văn hóa địa phương.

5.2. Chính sách hỗ trợ cộng đồng tham gia bảo tồn voi

Cần có các chính sách bảo tồn hỗ trợ cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn voi. Các chính sách này có thể bao gồm hỗ trợ tài chính, cung cấp kiến thức kỹ thuật, và tạo cơ hội việc làm liên quan đến bảo tồn voi. Nên có chính sách đền bù thiệt hại kịp thời cho người dân bị ảnh hưởng bởi voi.

VI. Kết Luận Cam Kết Hành Động Vì Tương Lai Loài Voi Châu Á

Bảo tồn voi châu Á tại KBT Nông Sơn là một nhiệm vụ cấp bách và lâu dài. Cần có sự cam kết và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cộng đồng địa phương, các tổ chức bảo tồn, và các nhà khoa học. Hành động ngay hôm nay để bảo vệ voi châu Á cho thế hệ tương lai. Số lượng cá thể và quy mô đàn lớn nhất chủ yếu tập trung tại 3 khu rừng đặc dụng là: VQG Pù Mát (tỉnh Nghệ An), VQG Yok Don (tỉnh Đắk Lắk), VQG Cát Tiên và Khu Bảo tồn Thiên nhiên - Văn hóa Đồng Nai (tỉnh Đồng Nai).

6.1. Tăng cường hợp tác trong nước và quốc tế

Tăng cường hợp tác quốc tế với các tổ chức và quốc gia có kinh nghiệm trong bảo tồn voi. Chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, và nguồn lực để bảo tồn voi hiệu quả hơn. Tham gia vào các chương trình bảo tồn voi khu vực và toàn cầu. Quan trọng là tăng cường hợp tác giữa các tỉnh thành trong nước có voi sinh sống để đảm bảo sự liên kết và phối hợp trong công tác bảo tồn.

6.2. Giám sát và đánh giá liên tục hiệu quả bảo tồn

Thực hiện giám sát quần thể voi, môi trường sống, và các mối đe dọa một cách thường xuyên. Đánh giá hiệu quả của các giải pháp bảo tồn đã triển khai và điều chỉnh khi cần thiết. Xây dựng hệ thống báo cáo và chia sẻ thông tin về bảo tồn voi một cách minh bạch. Việc giám sát và đánh giá liên tục là rất quan trọng để đảm bảo các nỗ lực bảo tồn đang đi đúng hướng.

Tổng quan nghiên cứu

Voi châu Á (Elephas maximus Linnaeus, 1758) là loài thú lớn có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng nhiệt đới, tuy nhiên hiện nay quần thể voi này đang bị đe dọa nghiêm trọng trên toàn cầu. Theo ước tính, số lượng voi châu Á trên thế giới chỉ còn khoảng 41.000 cá thể, trong đó Ấn Độ chiếm khoảng 60% với 30.000 cá thể, còn tại Việt Nam chỉ còn khoảng 150 cá thể. Tại khu vực nghiên cứu là Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi Nông Sơn, Quảng Nam, số lượng voi được ghi nhận là khoảng 8 cá thể trong một đàn duy nhất. Quần thể voi tại đây đang đối mặt với nhiều thách thức như mất môi trường sống, săn bắn trái phép và xung đột với con người.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở dữ liệu về hiện trạng quần thể voi, cấu trúc đàn, vùng phân bố, thành phần thức ăn và các mối đe dọa tại khu bảo tồn Nông Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp bảo tồn hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện trong hai đợt điều tra thực địa tổng cộng 32 ngày, từ tháng 2 đến tháng 3 năm 2020 và từ tháng 1 đến tháng 2 năm 2023, tập trung trên diện tích khoảng 19.000 ha thuộc huyện Nông Sơn, tỉnh Quảng Nam. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn loài voi châu Á tại Việt Nam, góp phần duy trì đa dạng sinh học và phát triển bền vững tài nguyên rừng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài nguyên rừng và bảo tồn đa dạng sinh học, trong đó có:

• Lý thuyết cấu trúc xã hội loài voi châu Á: Voi châu Á sống theo nhóm mẫu hệ với kích thước đàn trung bình từ 4 đến 10 cá thể, trong đó tỷ lệ voi cái thường chiếm ưu thế (khoảng 1 cái: 0,4 đực). Cấu trúc xã hội này ảnh hưởng đến hành vi di chuyển, sinh sản và bảo vệ đàn.
• Mô hình phân bố và sinh cảnh: Voi châu Á phân bố trong các kiểu rừng nhiệt đới lá rộng thường xanh và cận nhiệt đới, với sự ưu tiên các vùng có thảm thực vật phong phú như rừng hỗn giao tre nứa, rừng phục hồi và rừng trung bình.
• Khái niệm mối đe dọa và quản lý bảo tồn: Mất môi trường sống, săn bắn trái phép, xung đột voi - người và khai thác tài nguyên rừng là các mối đe dọa chính. Quản lý bảo tồn cần dựa trên đánh giá phạm vi, cường độ và tính cấp thiết của các mối đe dọa để xây dựng giải pháp phù hợp.

Các khái niệm chính bao gồm: cấu trúc đàn voi, vùng phân bố, thành phần thức ăn, mối đe dọa sinh cảnh, và chiến lược bảo tồn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực địa kết hợp phỏng vấn và phân tích số liệu:

• Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ 14 tuyến điều tra với tổng chiều dài 56,2 km, thực hiện trong 32 ngày điều tra thực địa tại Khu bảo tồn loài và sinh cảnh voi Nông Sơn. Ngoài ra, phỏng vấn 16 người gồm cán bộ quản lý khu bảo tồn, kiểm lâm và người dân địa phương có kinh nghiệm đi rừng.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp định lượng tần suất bắt gặp voi, mật độ quần thể, tần suất các mối đe dọa dựa trên số liệu thu thập. Dữ liệu được xử lý bằng Microsoft Excel và phần mềm bản đồ MapInfo 15 để xây dựng bản đồ phân bố.
• Timeline nghiên cứu: Đợt 1 từ 28/02 đến 20/03/2020 (22 ngày), đợt 2 từ 28/01 đến 08/02/2023 (10 ngày). Các bước gồm khảo sát thực địa, thu thập mẫu thức ăn, ghi nhận dấu vết voi, phỏng vấn và xử lý số liệu.

Phương pháp xác định cấu trúc tuổi và giới tính dựa trên đặc điểm sinh học và dấu vết voi, đồng thời xác định thành phần thức ăn qua quan sát trực tiếp, dấu vết ăn và phỏng vấn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Kích thước quần thể và cấu trúc đàn: Ghi nhận một đàn voi gồm 8 cá thể, trong đó có 4 con cái trưởng thành, 1 con cái bán trưởng thành, 2 con đực bán trưởng thành, 1 con đực nhỡ và 1 con non. Tần suất bắt gặp voi là 1,43 cá thể/tuyến và 0,36 cá thể/km điều tra. Mật độ quần thể ước tính khoảng 0,042 cá thể/km² trên diện tích 19.000 ha.

2. Phân bố và dấu vết voi: Có 192 dấu vết voi được ghi nhận gồm dấu chân, phân và dấu ăn thừa, tập trung chủ yếu tại các tuyến điều tra số 12, 3 và 8 với tần suất bắt gặp cao nhất 1,35 lần/km. Các tuyến 5, 7, 9 và 10 không ghi nhận dấu vết voi.

3. Thành phần thức ăn: Voi sử dụng đa dạng các loài thực vật, chủ yếu là các loài thân non, lá non của giang, nứa, chuối rừng, cỏ chít và các cây dây leo. Các loài cây ưa thích được xác định dựa trên tần suất sử dụng và phỏng vấn người dân.

4. Mối đe dọa đến quần thể voi: Các mối đe dọa chính gồm mất và chia cắt môi trường sống do khai thác rừng và phát triển nông nghiệp, săn bắn trái phép, xung đột voi - người và sử dụng bẫy thô sơ. Tần suất ghi nhận mối đe dọa cao nhất tại các khu vực có hoạt động khai thác lâm sản ngoài gỗ và bẫy thú.

Thảo luận kết quả

Kích thước quần thể voi tại Khu bảo tồn Nông Sơn tuy nhỏ nhưng ổn định với đàn 8 cá thể, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy quần thể voi Việt Nam đang suy giảm nghiêm trọng. Mật độ voi 0,042 cá thể/km² thấp hơn nhiều so với các khu vực bảo tồn lớn như Vườn quốc gia Yok Don hay Pù Mát, phản ánh áp lực môi trường và mối đe dọa cao tại khu vực nghiên cứu.

Phân bố voi tập trung chủ yếu ở các sinh cảnh rừng hỗn giao tre nứa và rừng phục hồi, cho thấy vai trò quan trọng của các kiểu rừng này trong việc duy trì nguồn thức ăn và nơi cư trú cho voi. Thành phần thức ăn đa dạng với ưu thế các loài thân non và lá non phù hợp với đặc điểm sinh học của voi châu Á, đồng thời phản ánh sự phong phú của hệ thực vật trong khu bảo tồn.

Mối đe dọa mất môi trường sống và săn bắn trái phép là nguyên nhân chính làm suy giảm quần thể voi, tương đồng với các nghiên cứu trong khu vực châu Á. Việc sử dụng bẫy thô sơ và xung đột voi - người làm tăng nguy cơ tổn thất cá thể voi, đòi hỏi các biện pháp quản lý chặt chẽ hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất bắt gặp voi theo tuyến và bản đồ phân bố dấu vết voi để minh họa rõ ràng vùng sinh sống và mức độ ảnh hưởng của các mối đe dọa.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác quản lý và bảo vệ rừng: Hành động nhằm giảm thiểu mất và chia cắt môi trường sống, bảo vệ các sinh cảnh rừng hỗn giao tre nứa và rừng phục hồi là ưu tiên hàng đầu. Thực hiện trong vòng 3 năm, do Ban Quản lý Khu bảo tồn phối hợp với chính quyền địa phương.

2. Xây dựng hệ thống giám sát và phòng chống săn bắn trái phép: Triển khai tuần tra thường xuyên, sử dụng công nghệ camera bẫy và tăng cường phối hợp với lực lượng kiểm lâm để phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi săn bắn. Mục tiêu giảm 50% các vụ săn bắn trong 2 năm tới.

3. Giải quyết xung đột voi - người: Áp dụng các biện pháp xua đuổi an toàn như sử dụng âm thanh, ánh sáng, xây dựng hàng rào sinh học và tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng. Thực hiện trong 1-2 năm, phối hợp với các tổ chức bảo tồn và cộng đồng dân cư.

4. Phát triển chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo về bảo tồn voi và đa dạng sinh học, khuyến khích người dân tham gia bảo vệ rừng và báo cáo các hành vi vi phạm. Thời gian liên tục, do Ban Quản lý Khu bảo tồn và các tổ chức phi chính phủ thực hiện.

5. Nghiên cứu bổ sung và cập nhật dữ liệu quần thể: Tiếp tục điều tra, giám sát định kỳ để cập nhật tình trạng quần thể voi, đánh giá hiệu quả các giải pháp bảo tồn và điều chỉnh kịp thời. Lập kế hoạch hàng năm, do các nhà khoa học và Ban Quản lý Khu bảo tồn phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý tài nguyên rừng và bảo tồn thiên nhiên: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bảo tồn voi và quản lý khu bảo tồn hiệu quả, giảm thiểu các mối đe dọa đến quần thể voi.

2. Các nhà khoa học và nghiên cứu sinh trong lĩnh vực sinh thái và bảo tồn: Tham khảo phương pháp điều tra thực địa, phân tích dữ liệu và các phát hiện về cấu trúc đàn, thức ăn và mối đe dọa để phát triển các nghiên cứu chuyên sâu hơn.

3. Cơ quan chức năng và lực lượng kiểm lâm: Áp dụng các đề xuất về giám sát, phòng chống săn bắn và xung đột voi - người nhằm nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ loài voi và sinh cảnh.

4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về vai trò của voi trong hệ sinh thái, tham gia vào các hoạt động bảo tồn và giảm thiểu xung đột, góp phần phát triển bền vững vùng sinh cảnh.

Câu hỏi thường gặp

1. Quần thể voi châu Á tại Khu bảo tồn Nông Sơn hiện có bao nhiêu cá thể?
   Quần thể voi tại đây gồm một đàn duy nhất với 8 cá thể, bao gồm các cá thể trưởng thành, bán trưởng thành và con non. Số liệu này được xác định qua quan sát trực tiếp và ghi nhận dấu vết trong hai đợt điều tra thực địa.

2. Voi châu Á ăn những loại thực vật nào chủ yếu?
   Voi sử dụng đa dạng các loài thực vật, chủ yếu là thân non, lá non của các loài giang, nứa, chuối rừng, cỏ chít và dây leo. Thành phần thức ăn thay đổi theo mùa và sinh cảnh, phản ánh sự phong phú của hệ thực vật trong khu bảo tồn.

3. Những mối đe dọa chính đối với quần thể voi là gì?
   Mất môi trường sống do khai thác rừng và phát triển nông nghiệp, săn bắn trái phép, xung đột voi - người và sử dụng bẫy thô sơ là các mối đe dọa chính. Các mối đe dọa này làm giảm số lượng cá thể và ảnh hưởng đến sinh cảnh của voi.

4. Phương pháp nào được sử dụng để xác định cấu trúc tuổi và giới tính của voi?
   Cấu trúc tuổi và giới tính được xác định dựa trên đặc điểm sinh học như kích thước cơ thể, hình dạng và kích thước dấu chân, sự biến dạng của vầng trán, tai, thái dương, nếp nhăn và chiều dài ngà voi.

5. Giải pháp nào được đề xuất để bảo tồn voi tại khu bảo tồn?
   Các giải pháp bao gồm tăng cường quản lý và bảo vệ rừng, xây dựng hệ thống giám sát săn bắn, giải quyết xung đột voi - người, nâng cao nhận thức cộng đồng và tiếp tục nghiên cứu, giám sát quần thể voi định kỳ.

Kết luận

• Quần thể voi châu Á tại Khu bảo tồn Nông Sơn hiện có một đàn gồm 8 cá thể với cấu trúc xã hội ổn định nhưng quy mô nhỏ.
• Voi phân bố chủ yếu trong các sinh cảnh rừng hỗn giao tre nứa và rừng phục hồi, sử dụng đa dạng các loài thực vật làm thức ăn.
• Mất môi trường sống, săn bắn trái phép và xung đột voi - người là các mối đe dọa chính ảnh hưởng đến sự tồn tại của quần thể.
• Đề xuất các giải pháp bảo tồn bao gồm tăng cường quản lý rừng, giám sát săn bắn, giải quyết xung đột và nâng cao nhận thức cộng đồng.
• Nghiên cứu cần được tiếp tục cập nhật dữ liệu và đánh giá hiệu quả các biện pháp bảo tồn trong các năm tiếp theo để đảm bảo sự phát triển bền vững của quần thể voi châu Á tại Việt Nam.

Hành động bảo tồn voi châu Á tại Khu bảo tồn Nông Sơn không chỉ góp phần bảo vệ loài quý hiếm mà còn duy trì cân bằng sinh thái và đa dạng sinh học của khu vực. Các nhà quản lý, nhà khoa học và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp bảo tồn hiệu quả.