Tổng quan nghiên cứu

Tỷ lệ tử vong sơ sinh trên thế giới vẫn còn ở mức cao, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Theo UNICEF, tỷ lệ tử vong sơ sinh toàn cầu giảm từ 36,6‰ năm 1990 xuống còn 18‰ năm 2017. Tại Việt Nam, tỷ lệ này là khoảng 12‰ năm 2014. Suy hô hấp cấp là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và bệnh tật sớm ở trẻ sơ sinh, chiếm tỷ lệ tử vong từ 11% tại Mỹ đến 32% tại Trung Quốc. Tại Việt Nam, nghiên cứu tại Bệnh viện Trung ương Huế cho thấy tỷ lệ tử vong do suy hô hấp cấp ở trẻ sơ sinh non tháng chiếm 12,5%. Suy hô hấp ở trẻ sơ sinh do nhiều nguyên nhân tại phổi và ngoài phổi như bệnh màng trong, thở nhanh thoáng qua, hội chứng hít phân su, viêm phổi, tim bẩm sinh, bệnh não thiếu oxy-thiếu máu cục bộ (HIE), rối loạn chuyển hóa.

Nồng độ Lactate Dehydrogenase (LDH) trong máu được xem là chỉ số quan trọng phản ánh tổn thương tế bào do thiếu oxy, đặc biệt trong bệnh lý suy hô hấp sơ sinh. LDH tăng cao khi tế bào bị phá hủy do chuyển hóa yếm khí tăng lên trong điều kiện thiếu oxy. Nghiên cứu tại Thổ Nhĩ Kỳ trên 66 trẻ sơ sinh cho thấy điểm cắt LDH 750 U/L dự đoán nhu cầu thở oxy kéo dài trên 72 giờ với độ đặc hiệu 90,6%. Nghiên cứu tại Hàn Quốc cũng khẳng định nồng độ LDH ngày thứ 1 và 3 có thể dự đoán mức độ và thời gian hỗ trợ hô hấp. Tại Việt Nam, các nghiên cứu về LDH trong suy hô hấp sơ sinh còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả nồng độ LDH máu ở trẻ sơ sinh suy hô hấp tại Bệnh viện Nhi Trung ương và xác định giá trị của LDH trong đánh giá mức độ suy hô hấp. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 6/2021 đến tháng 4/2022, tập trung vào trẻ sơ sinh suy hô hấp nhập khoa Điều trị tích cực sơ sinh, nhằm góp phần cải thiện chẩn đoán, tiên lượng và điều trị, giảm tỷ lệ tử vong sơ sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết chuyển hóa yếm khí và vai trò của LDH: Khi tế bào thiếu oxy, glucose chuyển hóa theo con đường yếm khí, pyruvate được khử oxy thành lactate nhờ enzym LDH. Nồng độ LDH trong máu tăng phản ánh tổn thương tế bào do thiếu oxy và phá hủy mô.

  • Mô hình đánh giá suy hô hấp sơ sinh: Suy hô hấp được định nghĩa là tình trạng trao đổi khí không đầy đủ, biểu hiện qua các chỉ số khí máu động mạch (PaO2 < 50 mmHg, PaCO2 > 60 mmHg) và các dấu hiệu lâm sàng như thở nhanh, tím tái, co rút lồng ngực. Các thang điểm đánh giá như Apgar, Sliverman và điểm dựa trên khí máu động mạch (ABG) được sử dụng để phân loại mức độ suy hô hấp.

  • Khái niệm chính:

    • LDH (Lactate Dehydrogenase): Enzym xúc tác phản ứng chuyển đổi lactate và pyruvate, có 5 isoenzym khác nhau phân bố ở các mô khác nhau.
    • Suy hô hấp sơ sinh: Hội chứng do nhiều nguyên nhân gây rối loạn trao đổi khí, dẫn đến thiếu oxy máu và/hoặc tăng CO2 máu.
    • SpO2: Độ bão hòa oxy qua da, chỉ số không xâm lấn dùng để theo dõi oxy máu.
    • ABG (Arterial Blood Gas): Xét nghiệm khí máu động mạch giúp đánh giá chính xác tình trạng hô hấp và chuyển hóa.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, tiến cứu.

  • Đối tượng nghiên cứu: 261 trẻ sơ sinh suy hô hấp nhập khoa Điều trị tích cực sơ sinh, Bệnh viện Nhi Trung ương, từ tháng 6/2021 đến tháng 4/2022.

  • Tiêu chuẩn lựa chọn: Trẻ sơ sinh có suy hô hấp theo tiêu chuẩn lâm sàng và cận lâm sàng (thở nhanh > 60 lần/phút hoặc thở chậm < 30 lần/phút, co rút lồng ngực, tím tái, PaO2 < 50 mmHg hoặc PaCO2 > 60 mmHg, SpO2 < 85%).

  • Tiêu chuẩn loại trừ: Trẻ từ chối điều trị, trẻ 28 ngày tuổi trở lên, trẻ phẫu thuật cần đặt ống nội khí quản chủ động, mẫu máu bị vỡ hồng cầu.

  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện liên tục trong thời gian nghiên cứu.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Ghi nhận các biến số dịch tễ, lâm sàng, xét nghiệm (LDH, khí máu động mạch, SpO2), chẩn đoán, điều trị và kết quả.

  • Phương pháp đo LDH: Định lượng enzym LDH trong máu bằng phương pháp động học enzym trên máy COBAS 6000 tại Khoa Sinh hóa Bệnh viện Nhi Trung ương. Giá trị bình thường LDH ở trẻ sơ sinh < 600 U/L.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 22.0, kiểm định phi tham số Mann-Whitney để so sánh trung vị LDH giữa các nhóm. Đường cong ROC được sử dụng để đánh giá giá trị chẩn đoán của LDH với các chỉ số như mức độ suy hô hấp, thời gian hỗ trợ hô hấp và kết quả điều trị.

  • Khía cạnh đạo đức: Nghiên cứu được sự đồng ý của gia đình bệnh nhân và hội đồng y đức Bệnh viện Nhi Trung ương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  • Đặc điểm đối tượng: Trong 261 trẻ sơ sinh suy hô hấp, 67,4% là nam. Nhóm tuổi thai ≥ 37 tuần chiếm 62,8%, nhóm < 28 tuần chiếm 1,5%. Trẻ có cân nặng ≥ 2500g chiếm 68,6%, cân nặng < 1000g chiếm 3,1%.

  • Phương pháp hỗ trợ hô hấp: Phần lớn trẻ được hỗ trợ thở máy (chiếm tỷ lệ cao nhất), tiếp theo là thở oxy và thở CPAP.

  • Nguyên nhân suy hô hấp: Nguyên nhân tại phổi chiếm 42,5%, trong đó bệnh màng trong chiếm 10,7%, viêm phổi 9,2%, tăng áp phổi dai dẳng 7,7%. Nguyên nhân ngoài phổi và HIE chiếm 24,1%, là nhóm nguyên nhân phổ biến nhất.

  • Nồng độ LDH máu: Trung vị LDH ở trẻ suy hô hấp là 1113 U/L (IQR 786; 1907,5), cao hơn nhiều so với giá trị bình thường (< 600 U/L).

  • Mối liên quan giữa LDH và mức độ suy hô hấp: Nồng độ LDH trung vị ở nhóm không thở máy là 825 U/L, nhóm thở oxy 862 U/L, nhóm thở CPAP 1128,5 U/L, nhóm thở máy 862 U/L. Sự khác biệt giữa các nhóm có ý nghĩa thống kê (p = 0,009), cho thấy LDH tăng theo mức độ suy hô hấp.

  • Giá trị chẩn đoán của LDH: Đường cong ROC cho thấy LDH có giá trị khá tốt trong đánh giá mức độ suy hô hấp, thời gian hỗ trợ hô hấp và kết quả điều trị, với diện tích dưới đường cong (AUC) trên 0,7.

Thảo luận kết quả

Nồng độ LDH tăng cao phản ánh tổn thương tế bào do thiếu oxy và chuyển hóa yếm khí tăng trong suy hô hấp sơ sinh. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế như tại Thổ Nhĩ Kỳ và Hàn Quốc, khẳng định LDH là chỉ số sinh học hữu ích trong đánh giá mức độ nặng của suy hô hấp. Mức độ LDH tăng tương ứng với mức độ suy hô hấp và nhu cầu hỗ trợ hô hấp, giúp tiên lượng kết quả điều trị.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, nghiên cứu này bổ sung dữ liệu cụ thể về mối liên quan giữa LDH và các biến số lâm sàng, cận lâm sàng, đồng thời áp dụng các thang điểm đánh giá suy hô hấp chuẩn. Việc sử dụng LDH làm chỉ số hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi có thể giúp giảm thiểu các thủ thuật xâm lấn như lấy khí máu động mạch, đặc biệt trong điều kiện hạn chế thiết bị.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố LDH theo mức độ suy hô hấp và bảng so sánh các chỉ số lâm sàng, cận lâm sàng giữa các nhóm bệnh nhân. Kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong thực hành lâm sàng, giúp bác sĩ đánh giá nhanh mức độ tổn thương và điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng xét nghiệm LDH máu trong chẩn đoán và theo dõi suy hô hấp sơ sinh: Khuyến khích các cơ sở y tế sử dụng LDH như một chỉ số sinh học hỗ trợ đánh giá mức độ tổn thương mô và tiên lượng bệnh, giúp giảm thiểu lấy khí máu động mạch xâm lấn. Thời gian thực hiện: ngay khi trẻ nhập viện.

  2. Đào tạo nhân viên y tế về ý nghĩa và kỹ thuật lấy mẫu, phân tích LDH: Đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác và kịp thời, nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị. Chủ thể thực hiện: Bệnh viện Nhi Trung ương và các trung tâm sơ sinh. Thời gian: trong 6 tháng đầu sau nghiên cứu.

  3. Xây dựng phác đồ điều trị dựa trên mức độ LDH và các thang điểm suy hô hấp: Tối ưu hóa việc lựa chọn phương pháp hỗ trợ hô hấp (thở oxy, CPAP, thở máy) dựa trên mức độ tổn thương mô được phản ánh qua LDH. Thời gian áp dụng: trong vòng 1 năm.

  4. Nghiên cứu mở rộng và theo dõi dài hạn: Tiếp tục nghiên cứu mối liên quan giữa LDH và các biến chứng thần kinh, kết quả điều trị lâu dài để hoàn thiện hướng dẫn lâm sàng. Chủ thể: các viện nghiên cứu và bệnh viện chuyên khoa. Thời gian: 2-3 năm tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ Nhi khoa và Hồi sức sơ sinh: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về giá trị LDH trong đánh giá suy hô hấp, hỗ trợ chẩn đoán và điều trị hiệu quả.

  2. Nhân viên y tế tại các đơn vị chăm sóc sơ sinh: Giúp hiểu rõ vai trò của LDH và các thang điểm đánh giá, nâng cao kỹ năng theo dõi và xử trí trẻ sơ sinh suy hô hấp.

  3. Nhà nghiên cứu y học và sinh học phân tử: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực nghiệm về vai trò enzym LDH trong bệnh lý thiếu oxy mô, mở hướng nghiên cứu sâu hơn.

  4. Quản lý y tế và hoạch định chính sách: Tham khảo để xây dựng các chương trình đào tạo, trang bị thiết bị xét nghiệm LDH tại các cơ sở y tế, nâng cao chất lượng chăm sóc sơ sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. LDH là gì và tại sao lại tăng trong suy hô hấp sơ sinh?
    LDH là enzym xúc tác chuyển đổi lactate và pyruvate trong chuyển hóa năng lượng. Khi tế bào thiếu oxy, chuyển hóa yếm khí tăng, tế bào bị tổn thương giải phóng LDH vào máu, làm nồng độ LDH tăng cao.

  2. Nồng độ LDH bình thường ở trẻ sơ sinh là bao nhiêu?
    Giá trị bình thường LDH ở trẻ sơ sinh là dưới 600 U/L. Nồng độ trên mức này có thể phản ánh tổn thương tế bào do thiếu oxy hoặc các bệnh lý khác.

  3. LDH có thể thay thế hoàn toàn xét nghiệm khí máu động mạch không?
    LDH không thể thay thế hoàn toàn khí máu động mạch nhưng là chỉ số hỗ trợ quan trọng, giúp đánh giá mức độ tổn thương mô và tiên lượng khi khí máu không thể lấy được hoặc hạn chế.

  4. Mức độ LDH có liên quan thế nào đến mức độ suy hô hấp?
    Nghiên cứu cho thấy LDH tăng theo mức độ suy hô hấp, nhóm trẻ cần thở CPAP hoặc thở máy có nồng độ LDH cao hơn nhóm không thở máy, giúp đánh giá mức độ nặng của bệnh.

  5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tế lâm sàng?
    Bác sĩ có thể sử dụng xét nghiệm LDH khi trẻ nhập viện để đánh giá tổn thương mô, kết hợp với thang điểm lâm sàng và khí máu để quyết định phương pháp hỗ trợ hô hấp phù hợp, theo dõi tiến triển và điều chỉnh điều trị kịp thời.

Kết luận

  • Nồng độ LDH máu ở trẻ sơ sinh suy hô hấp tại Bệnh viện Nhi Trung ương có giá trị trung vị 1113 U/L, cao hơn nhiều so với mức bình thường (< 600 U/L).
  • LDH tăng tương ứng với mức độ suy hô hấp và nhu cầu hỗ trợ hô hấp, có ý nghĩa thống kê rõ ràng (p < 0,05).
  • LDH là chỉ số sinh học hữu ích trong đánh giá mức độ tổn thương mô và tiên lượng kết quả điều trị ở trẻ sơ sinh suy hô hấp.
  • Kết quả nghiên cứu hỗ trợ áp dụng xét nghiệm LDH trong thực hành lâm sàng nhằm cải thiện chẩn đoán và điều trị, giảm tỷ lệ tử vong sơ sinh.
  • Đề xuất tiếp tục nghiên cứu mở rộng và xây dựng phác đồ điều trị dựa trên LDH để nâng cao hiệu quả chăm sóc trẻ sơ sinh suy hô hấp.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế nên triển khai xét nghiệm LDH trong quy trình chẩn đoán và theo dõi suy hô hấp sơ sinh, đồng thời đào tạo nhân viên y tế về ý nghĩa và kỹ thuật xét nghiệm này để nâng cao chất lượng chăm sóc.